Lepši i bolji od drugih

POSLANICI na „crnogorskoj listi“ izneli su svoj program i štampali ga u jednom proglasu. U njemu su posebno istakli „doprinos Crne Gore u balkanskom i svetskom ratu, kao i doprinos ujedinjenju Južnih Slovena“, uz tvrdnju da je on bio značajniji od drugih. Crnogorcima se poručivalo da im takva prošlost daje pravo na prvenstvo u novoj državi. Međutim, Crnogorci ne žele da te svoje zasluge na taj način iskoriste, ali ne žele ni da svoju slavnu istoriju završe kukavnom sudbinom današnje potčinjenosti, kakvu je od 1918. godine Beograd, ističući svoje interese nad opštim, nametnuo drugima.

Zbog takvog položaja - tvrdi se u proglasu - u Crnoj Gori vlada glad, saobraćaj je zapušten, rekvizicija i ratna šteta nisu plaćeni, perper je potcenjen, vlada opšta privredna stagnacija, porezi su preveliki, nezakonito i uvredljivo se postupa sa crnogorskim činovnicima i oficirima, u upravi su nesposobni i nekvalifikovani ljudi, ne postoji lična i imovinska sigurnost, vrše se paljevine, ubistva, pljačke...

Zbog toga se Crnogorci pozivaju da glasanjem na izborima poprave to svoje nezavidno stanje: „Toga dana ima se odlučiti: ili ćete biti u državi slobodni građani ravnopravne Crne Gore, ili ostati i dalje u današnjim neizdržljivim prilikama“.

Dakle, u ravnopravnosti Crne Gore vidi se lek svih njenih problema, pa se Crnogorci pozivaju da se izmire i da svi glasaju za crnogorsku listu Mihaila Ivanovića.

Proglas je izazvao oštre reakcije u javnosti, jer ga, kako kaže istoričar Vujović, „karakteriše nacionalističko samohvalisanje koje Crnogorce bez ikakvog osjećanja mjere ističe iznad ostalih naroda. To je bila i ostaće osnovna karakteristika i osjećanja i političke misli crnogorskih federalista“.

Vlasti su iza političkog delovanja poslaničkih kandidata sa „crnogorske liste“ prepoznale separatističke tendencije. Veliki župan na Cetinju Milovan Džaković (tada je Crna Gora bila jedna od 33 županije u Jugoslaviji) uputio je 31. januara 1923. godine telegram jugoslovenskom ministru unutrašnjih dela Miloradu Vujičiću u kome se kaže da se „federalisti bore za samostalnu Crnu Goru i da je cilj njihova učešća na izborima da bi svojim izborom kompromitovali odluku Velike narodne skupštine u Podgorici“.

Na parlamentarnim izborima 1923. godine pobedili su radikali osvojivši najviše glasova. Međutim, od osam poslanika. koliko je birano u Crnoj Gori, federalisti su dobili dva poslanika - Mihaila Ivanovića, kao nosioca liste, i Rista Popovića, koji je dobio najveći broj glasova. Radikali su smatrali da su federalisti doživeli poraz, jer su osvojili samo 25 odsto glasova, a da se ostvario radikalski politički program koji se zalagao za narodno jedinstvo i borbu protiv separatizma.

Crnogorski federalisti ušli su u jugoslovensku skupštinu u trenutku kada je ojačao blok takozvanih anticentralista, odnosno onih političkih snaga koje su se borile protiv tadašnjeg državno-pravnog uređenja Jugoslavije, zasnovanog na Vidovdanskom ustavu. Na čelu ovog bloka stajao je Stjepan Radić. On je dvadesetih godina veka ponudio jedan čudan ustavno-pravni koncept, po kome je Jugoslaviju trebalo da čine samo Srbija i Hrvatska, a ostali da se opredele za jednu od ove dve nacionalne zajednice.

Popularišući tu svoju viziju buduće Jugoslavije, Radić je govorio da se „Slovenija, Bosna i Hercegovina, Bačka, Banat, Crna Gora i Makedonija odluče da li će ostati vezane uz militarističku i centralističku Srbiju ili će ući u federaciju sa miroljubivom i neutralnom Hrvatskom“.

Na parlamentarnim izborima u februaru 1925. godine federalisti su ostvarili nešto bolji uspeh: od 34.749 izašlih birača u Crnoj Gori dobili su 8.995 glasova (više od 25 odsto) i zahvaljujući tome izabrana su i tri njihova poslanika u jugoslovensku skupštinu (Sekula Drljević, Mihailo Ivanović i Savo Vuletić). To ih je ohrabrilo i oni su odlučili da osnuju partiju.

Zakazali su osnivački kongres za 19. april 1925. godine u Podgorici. Međutim, taj naveliko propagiran partijski skup iznenada je otkazan, pošto je njihov najbliži politički partner - Radićeva Hrvatska seljačka stranka (HSS) promenila iz osnova svoju partijsku doktrinu. Umesto separatističkih i republikanskih gledišta HSS je prihvatio Vidovdanski ustav i monarhističko uređenje države pod žezlom dinastije Karađorđević, a njihov vođa Stjepan Radić je ušao u radikalsku vladu. To je izazvalo veliko iznenađenje i zbunjenost u redovima crnogorskih federalista jer su izgubili oslonac bliskog političkog partnera.

Posle prve zabune i dezorijentacije federalisti su se sabrali i konsolidovali svoje redove, pa su svoj osnivački kongres ipak održali u oktobru iste godine. Na ovom skupu je osnovana federalistička partija koja je dobila naziv Crnogorska stranka, i na taj način postala prva politička partija u Crnoj Gori posle Prvog svetskog rata. Za predsednika stranke izabran je Mirko Mijušković, bivši ministar u vladi kralja Nikole, a za sekretara Dušan Vučinić, advokat iz Podgorice. U Glavni odbor od 22 člana ušlo je nekoliko najistaknutijih pristalica federalističkog pokreta, među kojima i Sekula Drljević, Mihailo Ivanović, Radomir Vešović, Marko Đukanović, Marko Šoć i drugi.

(Nastaviće se)