Beogradu sva krivica

ODNOS političkih snaga u jugoslovenskom parlamentu sasvim se izmenio posle izbora 1925. godine. Prestale su žestoke optužbe na račun režima koje su sa skupštinske govornice i iz poslaničkih klupa dugo vremena upućivali članovi najveće i najjače opozicione partije - Hrvatske seljačke stranke (HSS) i njihov vođa Stjepan Radić. HSS je sklopio sporazum sa Pašićevim radikalima, prema kome su članovi ove stranke, prihvatili Vidovdanski ustav i priznali kralja Aleksandra Karađorđevića za suverena jugoslovenske države. Zauzvrat, radikali su omogućili Radiću i nekolicini njegovih pristalica da uđu u vladu.

Politička javnost je dogovor između Pašića i Radića ocenjivala ne kao sporazum između dve stranke nego kao sporazum između Srba i Hrvata, što je veoma lepo zvučalo. Mnogi su očekivali da će na isti način postupiti i pripadnici novoformirane Crnogorske stranke, s obzirom na to da im je politički ideal bio Radić, čije su idejne poglede verno sledili. Međutim, federalistički poslanici iz Crne Gore ostali su dosledni svom opozicionom opredeljenju i nastavili da kritikuju aktuelnu vlast.

Umesto Stjepana Radića, koji je sa skupštinske govornice upućivao žestoke optužbe na račun „srpskog hegemonizma“, pojavilo se novo lice koje je sa još većom ostrašćenošću napadalo sve što je dolazilo iz Beograda. Bio je to Sekula Drljević, poslanik Crnogorske stranke, koji je govorničkom veštinom i dobrim poznavanjem političkih prilika u zemlji, kao i ustavnog sistema, privlačio pažnju kako narodnih poslanika tako i novinara.

U debiju u jugoslovenskom parlamentu Drljević je 22. jula 1925. godine, u govoru detaljno izložio svoje poglede na ustavno uređenje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (njegovo izlaganje trajalo je preko sat i po). Pošto je uočio navedene nedostatke jugoslovenske državne tvorevine još pri njenom rađanju, Drljević je izložio kritici Nišku deklaraciju, koja je još za vreme Prvog svetskog rata proklamovala stvaranje državne zajednice Srba, Hrvata i Slovenaca.

Drljević je za sve nedaće u državi optužio Beograd i srpsku buržoaziju i to rečnikom marksističkog ideologa:

„Predstavnici beogradskih kapitalističkih interesa uvidjeli su, odmah u početku stvaranja ove države, opasnost, koja im prijeti od jačeg i bolje organizovanog kapitala ostalih zemalja, a naročito od kapitala zagrebačkog. I sa bezobzirnošću svojstvenom svima kapitalistima nastojali su, da svoje konkurente dovedu u gori pravni položaj, u položaj pravne potčinjenosti“.

Drljević je smatrao da je sve nedaće nove države doneo Vidovdanski ustav, koji je po njegovom mišljenju krojila srpska buržoazija, pa je sa skupštinske govornice uzviknuo:

„Vidovdanski ustav je monstrum, sa kojim ima pravo svak u ovoj državi biti nezadovoljan sem beogradske buržoazije. Ko se bori protivu Vidovdanskog Ustava, ko traži njegov nepovrat, taj traži iskreno jugoslovensku državu, njenu snagu i veličinu“.

Centralizam po njegovom mišljenju šteti svima, ali najviše Crnogorcima.

„Politika centralizma, to je politika brisanja političkog, ekonomskog i kulturnog individualiteta svih udruženih zemalja u korist centralne (misli na Srbiju). Kakva ta politika brisanja izgleda, kada je provodi administracija sa tradicijom Osmanlijskih uzora, svi brisani su već dovoljno iskusili.

Žalim, što moram konstatovati, da ni prema jednoj od naših zemalja politika brisanja nije provođena sa toliko grube bezobzirnosti, sa koliko je provođena i još uvijek se provodi prema Crnoj Gori“.

Drljevićevi skupštinski nastupi izazivali su burne reakcije jer uši beogradske čitalačke publike nisu bile naviknute na ovako provokativne i drske političke tonove. Ali i u Crnoj Gori, naročito u „bjelaškoj“ sredini, Drljevićeve reči nailazile su na oštru kritiku. U nekim političkim i novinarskim krugovima, kako u Beogradu tako i na Cetinju, uočene su separatističke tendencije u Drljevićevim govorima, mada se on tada na rečima nije zalagao za rušenje Jugoslavije.

U svojim nastupima u Narodnoj skupštini, kao i u izjavama u sredstvima javnog informisanja, Drljević je voleo da se poziva na istorijske izvore i činjenice koje je često pogrešno tumačio ili falsifikovao.

U vezi poznate podgoričke skupštine koja je održana 11. novembra 1918. godine, na kojoj je doneta odluka da se Crna Gora ujedini sa Srbijom i na taj način pristupi Jugoslaviji, Sekula Drljević je tvrdio da su iza crnogorskih narodnih poslanika stajali srpski četnici sa uperenim puškama i da su zbog toga donete nezakonite odluke.

Valja podsetiti da je pitanje formalnog ujedinjenja Srbije i Crne Gore pokrenuo još u toku Prvog svetskog rata Crnogorski odbor koji je bio u emigraciji i koga je predvodio Andrija Radović, bivši predsednik vlade Crne Gore u vreme kralja Nikole. U političkom programu se kaže da je zadatak Crnogorskog odbora:

„Da okupi u jednu organizaciju sve Crnogorce, koji su gotovi raditi na ujedinjenju Crne Gore sa Srbijom i ostalim jugoslovenskim zemljama;

Da pismenom i živom riječju širi ideju o potrebi ujedinjenja, u koju će svrhu izdavati list i brošure, održavati konferencije i predavanja;

Da radi na tome da što veći broj Crnogoraca sa ostalim Jugoslovenima uzme učešća u borbi za oslobođenje našega naroda od neprijatelja i njegovo ujedinjenje“.

(Nastaviće se)