Prošlo vreme dinastije

OSIM pripadnika Crnogorskog odbora i drugi crnogorski narodni prvaci i intelektualci upućivali su zahteve srpskoj vladi na Krfu da intezivira rad na ujedinjenju.

Jovan Đonović i Todor Božović, poznati kao protivnici dinastije Petrović, zbog čega su bili suđeni u Crnoj Gori, uputili su 24. jula 1918. godine sa Krfa, gde su bili u izbeglištvu, predsedniku srpske vlade Nikoli Pašiću nacrt dokumenta u kome su naglašavali da je: „po opšte srpske interese štetno trpeti odvojenu Crnu Goru od Srbije, i da Crna Gora, kao i sve druge neoslobođene pokrajine, mora ući u sastav kompaktne Velike Srbije. Mi smatramo, da je za našu naciju i našu buduću veliku srpsku državu najkorisnije izvesti potpuno unificiranje Crne Gore sa Srbijom, ne ostavljajući i ne stvarajući nikakve lokalne autonomije niti u ma kakvoj funkciji održati dinastiju Petrović“.

Đonović i Božović su predložili da srpska vojska uđe u Crnu Goru „pre drugih ili bar jednovremeno“, strahujući da bi italijanske trupe mogle da zaposednu glavne komunikacijske pravce. U tom cilju oni zahtevaju da se okupe svi crnogorski oficiri i činovnici koji su u srpskoj službi, zatim omladinci, koje treba združiti sa bataljonom Hercegovaca i Bokelja. „Treba ih okupiti na jedno mjesto, dodati ih štabu one vojske koja će operisati prema Crnoj Gori, a do tada ih spremati za akciju. Kada se sa njima uđe u Crnu Goru, treba proglasiti jednu narodnu vladu, koja bi organizovala vlasti i kupila narod pod oružje“.

I Puniša Račić, poznat uglavnom po atentatu na hrvatskog političara Stjepana Radića, bio je vatreni zagovornik ujedinjenja Crne Gore i Srbije. On je sa istaknutim crnogorskim patriotom i aktivistom Dr Mihailom Vukčevićem, kao i Smailom Forovićem, koji su, takođe, živeli u izbeglištvu na Krfu, sastavio Memorandum o ujedinjenju i uputio ga Nikoli Pašiću. U memorandumu se predlaže da srpska vojska preuzme glavnu funkciju u pogledu propagiranja ideje ujedinjenja i stvaranja uslova za to.

Prema svedočenju nekih istaknutih stranih vojnih i političkih ličnosti većina ljudi u Crnoj Gori je posle oslobođenja želela da živi u zajedničkoj državi sa Srbijom. Proslavljeni komandant savezničkih trupa na Balkanu Franše džEpere, u želji da sazna pravo raspoloženje naroda doputovao je u Crnu Goru i zatražio sastanak sa najistaknutijim crnogorskim ličnostima u to vreme Lazarom Tomanovićem i Markom Radulovićem, bivšim predsednicima vlade, kao i generalima Mitrom Martinovićem i Jankom Vukotićem. U izveštaju svojoj vladi D’Epere piše da su na njegovo pitanje da li Crnogorci žele da se ujedine sa Srbima sva četvorica pozitivno odgovorila.

Većina naroda je želela da nova narodna skupština donese odluku. Zato se pristupilo formiranju Centralnog izvršnog odbora za ujedinjenje Srbije i Crne Gore, čiji su zadaci bili umnogome olakšani time što su sami Crnogorci oslobodili Andrijevicu, Berane, Bijelo Polje, Kolašin.

Kad su proterane austrougarske trupe, u Andrijevici je 23. oktobra 1918. godine održan veliki zbor, na kome su 32 najistaknutija predstavnika Vasojevića, potpisala proglas koji je okupljeni narod oduševljeno pozdravio.

Poziv Vasojevića nije bio prihvaćen u nekim krajevima Crne Gore, kao i u nekim delovima Hercegovine. U Nikšiću je čak došlo do nereda: neke pristalice kralja Nikole zauzele su zgrade opštine i Okružnog načelstva i blokirale komandu mesta, oduzevši od stražara nekoliko pušaka. Sačekali su vojvodu Jovana Radovića i sa uperenim bajonetima zapretili da će ga udaljiti iz Nikšića. Organizatori nereda u Nikšiću bili su kraljevi rođaci Božo i Marko Petrović, kao i komandant Nikšićke brigade Milosav Nikolić i bivši narodni poslanik Đuro Jovović.

Pristalice dinastije Petrović pronosile su glasove da će se kralj Nikola uskoro iskrcati negde na crnogorskoj obali i da će preuzeti vlast. Ta vest je bila vrlo neprijatna za područne komandante srpskih jedinica jer nisu znali kako da postupe u tom slučaju. Obratili su se višoj komandi za instrukcije i od nje dobili sledeća uputstva:

„Ako bi nastupio slučaj da se crnogorski kralj Nikola iskrca ma u kojem pristaništu, u kojem ima naše posade, komandir posade biće dužan da se odmah prijavi kralju Nikoli i da mu saopšti da će za dalje njegovo putovanje tražiti instrukcije od pretpostavljenih starešina.

Dok ne dobije te instrukcije, za koje će se odmah najbržim putem i obratiti, komandir posade imaće zadatak da spreči dalje putovanje kralju Nikoli. Pri ovome, razume se, ima postupati sa svima dužnim obzirima i s velikim taktom. Prenagljenosti i nerazmišljenosti bile bi od velike štete“.

Masovan odziv naroda na skupove po gradovima i selima na kojima se izjašnjavalo o budućoj zajedničkoj državi, ohrabrilo je članove Centralnog izvršnog odbora za ujedinjenje Srbije i Crne Gore da donese odluku da se izbori za Narodnu skupštinu zakažu za 6. novembar 1918. godine.

Za narodne poslanike mogli su se birati svi građani koji su imali više od 25 godina, a nisu osuđivani. Izabrani poslanici trebalo je da se okupe na sednici Narodne skupštine 11. novembra 1918. godine u Podgorici. Crnogorsku javnost je začudilo zašto se skupština saziva u Podgorici, a ne u tadašnjem glavnom gradu - Cetinju. Prema tvrđenju nekih hroničara, to je učinjeno zbog toga jer je u Podgorici većina stanovnika bila za ujedinjenje, dok je na Cetinju takvih bilo mnogo manje.

(Nastaviće se)