Bajka satkana od lepote

JUGOSLOVENSKO dramsko pozorište, jedno od najistaknutijih jugoslovenskih pozorišta, izvelo je 26. maja 1961. premijeru adaptacije romana “Deobe”, pod nazivom “Otkriće”. Adaptaciju za scenu uradili su Miroslav Belović i Jovan Ćirilov, režirali su Mata Milošević i Predrag Bajčetić, dok su nosioci glavnih uloga bili Marko Todorović, Jovan Milićević, Joža Rutić, Mihailo Janketić, Viktor Starčić, Milan Ajvaz, Slavko Simić, Ljubiša Jovanović, Nevenka Mikulić, Kapitalina Erić, Irena Kolesar, Maja Dimitrijević, Ljiljana Krstić, Stevo Žigon...

Predstava je bila događaj sezone u pozorišnom životu Beograda.

Marko Ristić u reviji “Danas” sa ushićenjem piše o ovoj “veličanstvenoj... od zemlje do neba silnoj simfoniji kojom se otvara divna i strašna epopeja Dobrice Ćosića”. Ristić potom kaže da je “poduhvat bio izvanredno smeo, a uspeo je”. On kaže da su, pored Belovića i Ćirilova, za uspeh “Otkrića” veoma značajni reditelj Mata Milošević, scenograf Milenko Šerban i Milan Dedinac (“koji je zaista duh pokretač ovog pozorišta”), kao upravnik Jugoslovenskog dramskog pozorišta.

Prema svedočenju Jovana Ćirilova, pesnik Milan Dedinac se “angažovao celim svojim bićem” na postavljanju na scenu prvog poglavlja romana “Deobe” (ubrzo će se smrtno razboleti, srce će mu u septembru 1966. potpuno otkazati).

Najugledniji srpski izdavač “Prosveta” objavio je početkom leta Ćosićev roman “Deobe” (sa posvetom “Poslednjem bolu brata Radoslava”).

U oktobru Ivo Andrić dobija Nobelovu nagradu za književnost. Dobrica Ćosić tim povodom izjavljuje:

“Hvala čoveku koji nas svojim delom zbližuje sa ljudima sveta. Živeo čovek koji danas knjigama slavi ljude i otadžbinu”.

U Danskoj je objavljeno “Daleko je sunce”, a na naslovnoj strani je napomena izdavača da je ova knjiga jugoslovenski “Tihi Don”.

U “Vjesniku” (9. januara) Ćosić objašnjava zašto je istupio iz Saveza pisaca Jugoslavije.

“Savez književnika postajao je i postao izraz i sredstvo saveznog birokratskog centralizma. Danas je Savez književnika, odnosno Savez republičkih udruženja i društava književnika, transmisija, izraz i sredstvo republičkog nacionalnog birokratizma i centralizma, svejedno koliko to ne žele mnogi pisci koji su se solidarisali s njegovom organizacijom i ideološkom strukturom. Po svemu, mnogim piscima se čini da je republički i nacionalni birokratizam i etatizam bolji i podnošljiviji, možda i ‘demokratskiji’ od onog saveznog, ‘beogradskog’. Neka im tako bude. Ja lično ne pristajem ni na jedan...”

Smatra da su udruženja intelektualaca uopšte u krizi. U javnim razgovorima, u novinama i na tribinama, zalaže se za otvoren dijalog o svim društvenim pitanjima naglašavajući neophodnost “istine o našoj kulturnoj i civilizacijskoj situaciji”.

Zanesen je “Slobodištem” u Kruševcu. Kao član Saveta te manifestacije, nakon drugih po redu održanih svečanosti, Ćosić u “Politici” kaže:

“Pre svega želim da ponovim da je ‘Slobodište’ po svojim arhitektonsko-likovnim vrednostima originalno i snažno umetničko delo Bogdana Bogdanovića. Ali, ‘Slobodište’ je spomenik u funkciji humanističkih ideja i prometejskog morala življenja i stvaranja. ‘Slobodište’ možda može da postane pokret i poziv za svestranije stvaranje i razvijanje kulture našeg društva.

To je prevazilaženje hrišćanskog i religioznog odnosa prema smrti, zasnivanje nove humanističke memorijalne kulture koju mora da sadrži i razvija socijalistička civilizacija. ‘Slobodište’ je poziv za istinsku demokratizaciju kulture koja se kod nas u poslednjoj deceniji nesrećno zapostavljala, komercijalizovala, osiromašila. ‘Slobodište’ je potvrda da je metropolska kultura kao model i koncepcija nacionalne kulture u socijalizmu u ozbiljnoj krizi...”

U prvom broju revije za sintezu nauke, umetnosti i društvene prakse “Enciklopedija moderna”, koju je u Zagrebu pokrenuo Institut za filozofiju znanosti Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti (glavni urednik Ivan Supek), Ćosić objavljuje esej “Početak razistorije”:

“...Svako ima svoju molitvu za sunce... Vlade i parlamenti zasedaju zajedno sa naučnicima da reše kako određivati i meriti usporeno vreme; kako u ovom usporavajućem vremenu organizovati proizvodnju, saobraćaj, društveni život; kako sprečiti unutrašnje razaranje naše civilizacije. Sem u Sovjetskom Savezu, gde se po radio-vestima ‘život i izgradnja komunističkog društva normalno i planski odvija’, što se potvrđuje izveštajima o ispunjavanju privrednog plana i reportažama iz muzeja i biblioteka, u ostalom svetu haos je toliki da se na svim mestima govori o propasti naše civilizacije...”

Američki studenti u Minesoti izveli su dramatizaciju “Otkrića”, u prevodu Nade Ćurčije-Prodanović.

“Bajka” je izazvala različite komentare: Zoran Gavrilović je u “Politici” napisao da ova knjiga “svojim bićem, svojom strukturom, pripada lepoti najređeg i najčistijeg kova: lepoti misaonosti, zrelosti i intelektualnosti u kojoj se apstrakcija uobličava u umetnički zov kroz bespuća”; Vuk Krnjević u “Borbi” ističe da Ćosić mnogostruke pojave otuđenja doživljava kao agresiju na integritet čovekov, i to neposredno opipljivo, naivno i ostrašćeno; Antun Šoljan u “Vjesniku” smatra da su “Deobe” najbolje Ćosićevo delo, a da je “Bajka” pisana pod uticajem nadrealista, i da je ova knjiga “niz snoviđenja”. Zaključuje da je pisac napisao “knjigu, čak dobrim dijelom nezanimljivu, opterećenu pseudofilozofiranjem”.

(Iz knjige “Vreme pisca”)

(Nastaviće se)