Franc List na balu u Ečki

U VOJVODINI gotovo da nema mesta koje nije nasledilo neki legat starih veleposednika i plemića - dvorac, kaštel, vilu ili letnjikovac. Svaka od tih građevina krije i priču o svojim davnim vlasnicima.

Jedan od najlepših, Dvorac porodice Špicer u Beočinu, građen od 1890. do 1892. godine, na spisku je značajnih kulturnih dobara. Izgradio ga je Eduard Špicer, jedan od trojice suvlasnika Beočinske fabrike cementa.

Špiceri su poreklom iz Višegrada, a njihovo preduzeće "Redlih, Orenštajn i Špicer", 1887. godine kupilo je staru beočinsku cementaru. Da bi nadgledao rad u fabrici, vlasnik je u neposrednoj blizini sagradio dvorac u duhu eklektike koji u kulturnom nasleđu Vojvodine predstavlja redak primer mešavine različitih stilova arhitekture sa secesijskim elementima.

Enterijer krase zeleni "žolnai" kaljevi, urađeni po posebnim nacrtima. Zidovi u holu imaju stilizovane biljne ornamente. Ostali zidovi obloženi su drvenom lamperijom kao i galerija na spratu sa balusterima, urađenim u punom drvetu.

NEKADA raskošno zdanje danas je napušteno i već duže vreme bez namene. Na beočinskom zamku više nema ni vrata ni prozora, pa su ga meštani odavno prozvali - kućom duhova.

To bi moglo da bude drugo ime i dvorca u Vlajkovcu, smeštenog na osami, s leve strane puta Beograd - Vršac - Temišvar. Izgradio ga je grof Đerđ Močonji 1859. godine, a tri decenije kasnije zajedno sa kompletnim imanjem otkupila ga je porodica Bisingen-Niperbeng i zadržala u svom posedu sve do Drugog svetskog rata.

Godine 1955. po "receptu" toga vremena, u dvorac se uselilo Poljoprivredno dobro.

Arhitektonska vrednost ove građevine ogleda se u dosledno poštovanom klasicističkom stilu, naglašene simetrije i proporcija. Podovi su nekada bili mozaici sa kojih se pogled dizao na stilski nameštaj i majstorski duborezi na teškim vratima, u međuvremenu su oštećeni ili sasvim uništeni.

Dvorac (kaštel) Feliksa Ornonkura u Ečki, nadomak Zrenjanina, prizemna je građevina u obliku latiničnog slova "l", ali pleni lepotom i bajkovitom prošlošću.

Pustaru Ečku na licitaciji komorskih dobara kupio je Luka Lazar 1781. godine, a zatim osnovao naselje i izgradio crkvu za podanike na svom imanju. Dvorac je početkom 19. veka u engleskom stilu izgradio Lukin sin Agošton Lazar.

Imanje i dvorac je 1870. godine otkupio grof Feliks Ornonkur, a zatim ga dogradio. Tada je porodica Ornonkur bila u najvećem usponu i sa novim prezimenom De La Fontagne et d Harnoncur et Univerzagt i Palavicani.

Pošto je renovirao i dogradio dvorac, grof je priredio rođendanski bal svojoj kćerki, na kome je svirao čuveni Franc List. Među gostima bile su najuglednije ličnosti iz Austrougarske monarhije, predvođene grofom Esterhazijem.

KOPPLEKS dvorca u Ečki okružen je manjim parkom, a nekada je činio veću ambijentalnu celinu. Mada je danas znatno izmenjena kako u enterijeru i eksterijeru, zgrada je u graditeljskom smislu jedinstvena.

U okolini dvorca se nalaze crkva, ribnjak i vodotoranj koji celom kompleksu daju izuzetan ambijentalni i prirodno-ekološki značaj. Dvorac je renoviran i u dobrom stanju. U njemu je hotel lovački dvorac "Kaštel", a 2001. godine proglašen je spomenikom kulture.

Dva dvorca u Starom Lecu, u centru sela, jedan pored drugog, izgradili su članovi jermenske veleposedničke porodice Danijel. Veliki dvorac izgradio je 1890. godine grof Pal Danijel, kasnije veliki župan Tamiške županije. Manji dvor pripadao je Emi Danijel, rođaki grofa Pala Danijela i izgrađen je u drugoj polovini 19. veka. Oba dvorca su prizemna i klasicističke stilske koncepcije.

Dvorac u Novom Kneževcu napravljen je po zamisli bogatog trgovca i uglednog građanina novosadskog magistrata Marka Servijskog. On je na licitaciji komorskih dobara 1781. godine kupio spahiluk Tursku Kanjižu te dobio plemićku titulu i pravo na predikt "od Turske Kanjiže".

Desetak godina kasnije izgradio je dvorac koji je zajedno sa imanjem njegov sin Đorđe ostavio svojoj sestričini Katarini. Ona ge je, pak, udajom za Emila Šulpea odnela u miraz .

DVORAC je u to vreme krasila biblioteka sa oko 3.000 knjiga, kao i retki primerci starog majsenskog porcelana, predmeti od srebra, bronze, stari i skupoceni nameštaj i bogata zbirka lovačkih portreta i starog trofejnog oružja.

Sve to je posle Drugog svetskog rata nestalo. Danas se u dvorcu nalazi opštinski sud i administracija komunalnih službi opštine Novi Kneževac. Prilikom adaptacije objekta za administrativne službe dvorac je izgubio autentičnost spahijske porodične zgrade, ali je proglašen kulturnim dobrom od velikog značaja.

U vreme plemića, dvorci su neretko bili deo devojačkog miraza. Takav primer je i dvorac u Sremskoj Kamenici. Građen je u etapama krajem 18. i početkom 19. veka krajem za plemićku porodicu Marcibanji. Polovinom 19. veka preuzela ga je porodica Karačonji iz Beodre kada se grofica Marija Marcibanji udala za grofa Gvida Karačonjija.

Zgrada je koncipirana u klasicističkom stilu, a uklopljena je prostor engleskog pejzažnog vrta koji je ukrašen skulpturama. U dekorativnoj obradi dosledno je korišćen klasicistički stilski repertoar sa kolonadama dorskih stubova, i stilizovanim ornamentima od kovanog gvožđa. Drag gost ovde je bio španski kralj Filip.

Ovaj dvorac proglašen je za prostorno kulturno-istorijsku celinu jer predstavlja jedan od najreprezentativnijih vlastelinskih poseda toga vremena.

SIMBOL RAVNICE

JEDAN od najlepših simbola vojvođanske ravnice je dvorac porodice Terlei u Bačkoj Topoli. Izgradio ga je 1882. godine u duhu klasicizma spahija Đula Terlei. Sa bočne strane zgrade je kula osmatračnica sa koje je veleposednik imao pogled na kompletno svoje imanje kao na dlanu. Danas dvorac ima status kulturnog dobra. Nadaleko je poznata ovdašnja Ergela "Zobnatica".