Iz Vatikana duvaju novi vetrovi

NEDAVNO je Evropski parlament usvojio rezoluciju u kojoj su zločini nad hrišćanima u Iraku i Siriji okvalifikovani kao "zločini protiv čovečnosti, ratni zločini i genocid, počinjeni s ciljem istrebljenja hrišćana i svih drugih autohtonih verskih i etničkih manjina na područjima pod kontrolom takozvane Islamske države", naglašavajući da za njih treba odgovarati.

Biće to svakako dobra podrška konvergentnim stavovima u deklaraciji dvaju najvećih hrišćanskih moralnih autoriteta o bliskoistočnom pitanju. A oni su "dvojica ljudi koji su se sastali da razgovaraju jer su zabrinuti zbog dešavanja u svetu, posebno rastućih tenzija između Istoka i Zapada" - kako se izrazio ruski patrijarh.

ZAJEDNIČKI interes, proizašao iz te brige, jeste da se te tenzije smanjuju, a nesuglasice prevazilaze. Kao najodgovorniji pre svega za hrišćanski deo sveta, dvojica verskih poglavara su u Havani izašla sa snažnim opredeljenjem i odlučnošću za prevazilaženje raskola. Kao što je tim povodom rekao episkop bački Irinej, to je plod višegodišnjih dogovora, ali i svesnih kompromisa na obe strane - za dobro budućnosti hrišćanstva, ali i sveta u celini.

Znači li to ostvarenje "proročanstva" patrijarha Vartolomeja I prilikom inauguracije pape Franje - da on vidi "priliku za ujedinjenje Pravoslavne i Rimokatoličke crkve, čak i ako se to verovatno neće dogoditi za vreme mog života".

Kroz ceo prvi milenijum hrišćanstvo je bilo jedinstveno; u drugom milenijumu je došlo do podele, koja je, uz povremene uzmake, produbljivana i sa kojom je ušlo u treći. U periodu od 1.000 godina pravoslavlje i katoličanstvo su se i te kako udaljili. Od početka šizme do danas bilo je više pokušaja da se podele prevaziđu, ali bez uspeha. Novi neuspeh mogao bi imati teške i dugoročne posledice.

DRUGI vatikanski koncil predstavljao je izvestan pomak u procesu približavanja hrišćanskih crkava, ali ne i rešenje. Došlo je do izmirenja između Rima i Carigrada, odnosno ukidanja anateme iz 1054. godine, potpisivanjem zajedničke deklaracije pape Pavla Šestog i carigradskog patrijarha Antigore. Od tada se carigradski i vaseljenski patrijarsi i rimske pape redovno susreću, što je slučaj i sa sadašnjim patrijarhom Vartolomejom I i papom Franjom.

Na koncilskoj osnovi, papa Jovan Pavle Drugi predložio je ambiciozni program ujedinjenja svih hrišćanskih crkava pod žezlom Svete stolice - u apostolskom pismu "Tertio Millennio Adveniente" (Nadolaskom novog milenijuma) od 10. 11. 1994. godine. Pre toga je objavio encikliku "Ut Unum Sint" (Da svi budu jedno), koja je protkana više težnjom za dominacijom nego istinskim ekumenizmom, za koju mu je Vartolomej i pružio podršku - na zgražavanje većine pravoslavnih crkava.

IAKO je papa svojom glavnom misijom smatrao premošćavanje hrišćanskog raskola, način na koji je to želeo da uradi - da se pravoslavlje prikloni rimskoj crkvi u Vatikanu - izazvao je oštro protivljenje pravoslavne strane. Za Rimokatoličku crkvu papa ostaje "monarh" sveukupnog katoličanstva, a u perspektivi i celokupnog hrišćanstva, dok pravoslavci ne odstupaju od sinodalnog "rukovođenja". I tako su katoličko-pravoslavni odnosi u treći milenijum ušli na nivou dijaloga Vatikana i Vaseljenske patrijaršije.

Sporna pitanja u odnosima Vatikana i Moskovske patrijaršije odnose se pre svega na nerešeni sukob između pravoslavaca i grkokatolika u Ukrajini. U procesu obnavljanja struktura Ukrajinske grkokatoličke crkve u zapadnoj Ukrajini (osamdesetih godina prošlog veka) Moskovskoj patrijaršiji su oduzeti gotovo svi hramovi. Ukrajinska pravoslavna crkva još se susreće sa poteškoćama prilikom izgradnje hramova u zapadnim oblastima Ukrajine. U isto vreme, širi se misija Ukrajinske grkokatoličke crkve na tradicionalnim pravoslavnim teritorijama istočne i južne Ukrajine, što izaziva nemir kod pravoslavaca.

SVOJEVRSNU rampu u odnosima Rimokatoličke i Ruske pravoslavne crkve postavio je papa Jovan Pavle Drugi, kad je otputovao u Kijev i pored izričitog zahteva mitropolita kijevskog i cele Ukrajine Vladimira da ne dolazi protiv volje većinske i jedine kanonske crkve, sve dok ne prestane "agresija" unijata na pravoslavce u zapadnoj Ukrajini. U svojoj "ekumenskoj" misiji, papa je u Ukrajini odao počast muslimanskim, hrišćanskim i jevrejskim vernicima koji su propatili pod komunističkim režimom SSSR-a, što je zvaničnom Kijevu bilo važno u želji da se pokaže kao demokratska i tolerantna država koja je raščistila s totalitarnom prošlošću.

Sa crkvenog stanovišta, ova poseta se papi vratila kao bumerang. Ukrajinski episkopi nisu prihvatili njegovo izvinjenje za sve greške koje su pravoslavcima počinili katolici, a ruski patrijarh Aleksej Drugi je ocenio da bi ta papina poseta mogla da "zauvek zatvori puteve za poboljšavanje odnosa između Pravoslavne i Katoličke crkve".

U NAJVIŠIM crkvenim krugovima postavljeno je ozbiljno pitanje nije li papa postao prepreka jedinstvu hrišćana. Na vanrednoj skupštini u Rimu, mnogi kardinali su ocenili da je za deblokiranje dijaloga između Rimokatoličke i ostalih hrišćanskih crkava neophodno da se Jovan Pavle Drugi odrekne svog "papskog primata" i svoje "monarhističke vlasti", što on, naravno, nikada nije učinio.

Sa dolaskom pape Franje, koji je još kao kardinal Horhe Mario Bergoljo pokazivao simpatije prema Ruskoj pravoslavnoj crkvi i želju da ima tesne kontakte s njom, iz Vatikana su počeli da "duvaju novi vetrovi". Ruski izaslanik na inauguraciji, mitropolit Ilarion, izjavio je da mu je papa tom prilikom potvrdio svoju nameru da pomogne u postizanju razumevanja između dveju crkava. Već tada se u izjavi mitropolita Ilariona ispoljio začetak buduće saradnje u borbi protiv diskriminacije hrišćana i u zaštiti hrišćanskih vrednosti u savremenom sekularnom društvu, uključujući odbranu normi tradicionalne porodične etike - što je okosnica zajedničke deklaracije potpisane u Havani.

ZAMRZAVANjE ODNOSA

Papa Jovan Pavle Drugi je 2003. godine unazadio odnose Vatikana sa Ruskom pravoslavnom crkvom, ali i međudržavne odnose, kad je u Rusiji ustanovio Moskovsku crkvenu pokrajinu, a četiri apostolske uprave uzdigao na rang biskupija. To je izazvalo buru negodovanja i dovelo do zamrzavanja odnosa Moskovskog patrijarhata sa Svetom stolicom. Ubrzo je usledio i odgovor Moskve: iz zemlje je proteran katolički biskup Jirži Mazur, a onda i više katoličkih sveštenika na službi u Rusiji.