Papa između religije i politike

NEMOGUĆE je u potpunosti razumeti diplomatiju Svete stolice bez duhovne dimenzije katolicizma i njegove univerzalne prirode koja teži opštem dobru Crkve. Takođe, Vatikan predstavlja i kulturno žarište par excellence, a Crkva je na Zapadu preuzela svojevremeno ulogu prethodnice nastanka zapadnog sveta, što je uslovilo da je zapadnoevropska kultura u najširem smislu te reči neodvojiva, barem do pojave modernih shvatanja, od crkvenosti. Da bismo dobili koliko-toliko kompletnu sliku o slojevitoj prirodi Svete stolice, spomenimo i značaj Zakonika kanonskog prava (Svete stege) Katoličke crkve, čije poznavanje je od izuzetne važnosti kada je reč o uređenju odnosa Crkve sa državom, s obzirom na to da je u tom smislu potrebno da se napravi određeni kompromis između Ustava i zakonodavstva države, sa odredbama kanonskog prava.

Celu stvar dodatno usložnjava i činjenica da je Katolička crkva svojevrsna ne samo duhovna već u svojoj kompleksnosti i politička internacionala, što uslovljava veliki oprez (!) kod država kada je reč o pravnom sređivanju odnosa sa Katoličkom crkvom u zemlji, tj. Svetom stolicom, u vidu sklapanja Osnovnog sporazuma (bivši naziv za ovaj međudržavni ugovor je Konkordat). Što je ustav države u odnosu na kanonsko pravo Katoličke crkve na međudržavnom nivou, to je međunarodno pravo, odnosno diplomatsko pravo kao njegov deo, kojim je regulisana diplomatska delatnost, premda je sama diplomatija način da se u okvirima pravila igre, deluje politički mudro i celishodno za račun države.

PERIOD od 1963. do 1978. godine, u odnosima Vatikana i SFRJ, predstavlja važan istorijski momenat. Tu se vidi kako je delovala poslovično efikasna vatikanska diplomatija u svojim nastojanjima da ponovo uspostavi prekinute diplomatske odnose sa SFRJ iz 1952. godine, do kojih je došlo sa jugoslovenske strane. I ne samo to: u spomenutom razdoblju dogodile su se dve promene u međunarodnom kursu Svete stolice. Naime, šezdesetih godina nakon Drugog vatikanskog sabora, Crkva je nastojala da se otvara prema savremenom svetu kao i prema socijalističkim državama u okviru istočne politike, koja se u određenom smislu opet menja sa pontifikatom pape Jovana Pavla Drugog, koji je postavlja na pozicije redukovanog sprovođenja odluka sa spomenutog sabora, u cilju prestrojavanja i pripreme da Sveta stolica i Katolička crkva krenu u otvorenu borbu protiv komunizma - koja je okončana padom Berlinskog zida 1989. godine.

ZNAČAJNO je i to što otkrivamo i aparat kako su delovali diplomatski predstavnici Svete stolice u SFRJ i obrnuto, od potpisivanja Protokola 1966. godine kojim su uspostavljeni diplomatski odnosi sui generis između dve države, pa sve do 1978. godine - što je do sada istoriografiji bilo nepoznato - pogotovo kada je reč o periodu od 1970. do 1978. godine. Kao posebnu zanimljivost ističemo Titov ambivalentan odnos prema Svetoj stolici, kuloarske priče o Brozovoj ekskomunikaciji iz Katoličke crkve koje nisu ostavljale ravnodušnim diplomatske krugove, kao i pitanje koliko puta je Tito posetio Vatikan?! Naravno tu je i njegov odnos prema papi Jovanu Pavlu Drugom, kako je to istakao dr Darko Tanasković, profesor i diploma, Tito je više puta posetio Vatikan nego što je o tome ostavljeno traga u Arhivu Ministarstva spoljnih poslova Republike Srbije?!

Nadalje, vrlo je interesantan razgovor koji je savetnik jugoslovenskog Poslanstva pri Svetoj stolici Stjepan Humel vodio 1968. godine na jednom prijemi u argentinskoj ambasadi u Rimu, sa referentom u Kongregaciji za širenje vere Karlom Koselom. Kosel je tom prilikom upitao Humela da li će SFRJ ako dođe do Titovog povlačenja ili smrti, biti u stanju da nastavi dotadašnju politiku prema Vatikanu (reč je o Brozovom popuštanju prema Svetoj stolici i Katoličkoj crkvi u zemlji). I to nije sve: ovaj vatikanski zvaničnik interesovao se i da li će jugoslovensko rukovodstvo dozvoliti Albancima da formiraju republiku u okviru jugoslovenske države - ocenivši da tako nešto ne da bi bilo samo u skladu sa Ustavom SFRJ - već da bi predstavljalo i akt plemenitosti, političke mudrosti i dalekovidosti?!

VREDNOST diplomatije kao metoda za ostvarivanje spoljne politike države temelji se, između ostalog, i na sposobnosti poštovanja drugih, na taktu i sluhu za stremljenja drugih kao i na učtivosti. Pod diplomatijom još od davnih vremena obično se podrazumevalo predstavljanje, pregovaranje, zaštita interesa, posmatranje i obaveštavanje. Bečka konvencija o diplomatskim odnosima od 18. aprila 1961. godine, u suštini nije promenila tradicionalne zadatke diplomatije. Potrebno je istaći specifičnosti vatikanske diplomatije, koja se ubraja u najstarije i vrlo efikasne, i izdiferencirati je u odnosu na diplomatije klasičnih država. Zoran primer vatikanske diplomatske veštine i rada, postao je primetan još u 16. veku, kada su počele da se formiraju diplomatske mreže različitih država, a sa njima i arhivi u kojima se čuvaju izveštaji diplomata. Zabeleženo je da je u tom periodu bio najvredniji upravo ambasador Vatikana u Londonu, koji je za dvanaest meseci u periodu od 1503. do 1504. godine, u Rim poslao 427 depeše.

Vatikan nema svoju vojsku, privredu, industriju i kulturu kakve imaju svetovne države, stoga misija se diplomatskog predstavnika akreditovanog pri Svetoj stolici ne sastoji u unapređivanju navedenih delatnosti. Kako je to istakao svojevremeno monsinjor Đovani Baneli, koji je sedamdesetih godina obavljao dužnost zamenika u Državnom sekretarijatu Vatikana - misija ambasadora pri Svetoj stolici je misija sui generis - zato što je i "sila" kod koje je ambasador akreditovan sui generis. Prema monsinjoru Baneliju, Sveta stolica je duhovna sila, čiji ciljevi su isključivo pastoralne (pastirske) prirode. Iz čega bi trebalo da sledi, da se Katolička crkva angažuje za opšte dobro čovečanstva kao i za bratsku slogu među narodima, kako je to istakao Baneli.

U GRAĐANSKOJ diplomatiji cilj gotovo svake aktivnosti je uspostavljanje reciprociteta. Vatikanski diplomatski stratezi tako nešto ne očekuju od Diplomatskog kora akreditovanog pri Svetoj stolici. Oni smatraju da cilj pontifikalne diplomatije nije u tome da se postigne reciprocitet između svetovne i duhovne vlasti - već da dođe do upotpunjavanja - s time da i jedna i druga strana zadržavaju svoju autonomiju, ustrojstvo, specifične zakone i potpunu slobodu. Krajnji cilj ovakvog pristupa je osmišljen s obzirom na to da i Crkva i država teže dobrobiti istih ljudi, te da bi misija ambasadora pri Svetoj stolici trebalo da bude posvećena plodonosnom susretu duhovnog i svetovnog društva. U tom smislu je potrebno da se Sveta stolica posredstvom ambasadora upoznaje sa problemima vlada kako bi zajednički radili na opštem dobru, kao i ambasador koji treba da za račun svoje zemlje bolje upozna Katoličku crkvu i Svetu stolicu, odnosno njen centralni organ.