Istočna ofanziva Katoličke crkve

OBAVEŠTAJNO-propagandni rat koji je vođen između Jugoslavije i Svete stolice posle prekida diplomatskih odnosa 1952. godine, koji su usledili sa jugoslovenske strane, zbog glavobolje režima sa Stepincem, šezdesetih godina je zamenjen, slobodno se može zaključiti, tananom diplomatijom u oba smera. Savezno ministarstvo inostranih poslova SFRJ je Ambasadi u Rimu davalo instrukcije o korišćenju postojećih i stvaranju novih veza u političkim, društvenim, kulturnim i verskim krugovima, a posebno sa ličnostima iz italijanskog Ministarstva spoljnih poslova koje se bave Vatikanom, kao i s predstavnicima diplomatskog kora pri Svetoj stolici i Kvirinalu.

Cilj je bio stvaranje što širih mogućnosti za prikupljanje informacija i plasiranje svojih stavova. Važan zadatak bio je i predupređivanje svih aktivnosti Katoličke crkve koje su mogle da proizvedu bilo kakve štetne okolnosti po SFRJ. Na ovakav način, daleko od medija i očiju javnosti, počela je priprema terena za uspostavljanje specijalnih odnosa sa Svetom stolicom, koji su ostvareni 1966. godine i koji su, nešto kasnije, podignuti na nivo punih diplomatskih odnosa.

KADA je situacija počela pozitivno da se razvija, kako u jugoslovenskoj dnevnoj i periodičnoj štampi, tako i u vatikanskoj, objavljivani su unapred pripremljeni i osmišljeni tekstovi s namerom da se postignu pozitivni efekti, kako kod reakcionarnog dela Kurije, jugoslovenskog episkopata i vernika, tako i kod funkcionera na lokalnom nivou i građana koji su bili protiv normalizacije odnosa sa Svetom stolicom. Razume se, plasiranje ovakvih stavova imalo je svoju svrhu i na spoljnopolitičkom planu obeju država. Stoga, uopšte ne bi trebalo da nas čudi što je Vatikan kao osobu za kontakt sa atašeom jugoslovenske ambasada odredio upravo urednike uticajnih medija. Važno je naglasiti i da je u toku pregovora, pa čak i posle uspostavljanja punih diplomatskih odnosa sa Svetom stolicom na nivou ambasada, sve dokle je moguće pratiti diplomatske odnose i odnose između ove dve države, odnosno do 1978. godine, postojao tihi sukob između centralnih i perifernih organa odlučivanja, kako u Vatikanu, tako i u Jugoslaviji.

NA PRIMER, primorsko-dalmatinski biskup Čekada, za razliku od svojih kolega: Ujčića, Šepera i Bukatka, pripadao je izrazito reakcionarnom delu visokog klera. Čekada je bio protiv upotrebe glagoljice u bogosluženju (ovo pismo je slabilo rimski, odnosno latinski, a jačalo slovenski identitet katolika na prostoru današnjeg hrvatskog primorja). Nadbiskup Šeper, s druge strane, bio je pristalica upotrebe glagoljice. Praćenje ovakvih i sličnih pojava u katoličkom episkopatu u zemlji bilo je od posebne važnosti za jugoslovensku vlast zato što je htela da podrži liberalnije biskupe da aktivnije učestvuju u dijalogu koji je vođen za vreme Drugog vatikanskog sabora, na taj način što bi prelati davali direktnu podršku stavovima umerenih snaga u Katoličkoj crkvi. Ipak, potrebno je ograditi se od grubih podela na pristalice progresivnih odnosno konzervativnih tabora u Katoličkoj crkvi, barem kada je reč o jugoslovenskom episkopatu, s obzirom na to da je SR Hrvatska, kao i Poljska, predstavljala bedem katoličanstva u odnosu na zemlje iza "gvozdene zavese" koje su se, sticajem političke realnosti, našle s njene druge strane.

KATOLIČKA crkva u Poljskoj i SR Hrvatskoj, još od pre Drugog svetskog rata, bila je vrlo konzervativna zbog svoje granične bliskosti s Rusijim, odnosno sa Srbijom, a samim tim i s pravoslavnim svetom. S obzirom na ovu činjenicu, teško je prepoznati iskreni katolički liberalizam kod pripadnika Katoličke crke u jugoslovenskom episkopatu, za razliku, recimo, od francuskog episkopata u kome je, bez sumnje, sigurno postojao. Ipak, nije isključeno postojanje ubeđenih članova jugoslovenskog episkopata i uticajnog klera da progresivne ideje Crkvu vraćaju njenom drevnom identitetu. Dakle, ovde se želi istaći mogućnost tehničke i diplomatske, odnosno nepatvorene bliskosti klera progresivnom talasu, koji je snažno zapljusnuo Crkvu u periodu Drugog vatikanskog sabora. Ova dijalektika proizlazi iz prirode Katoličke crkve koja sabira u svom okrilju državljane različitih zemalja, čiji interesi su suprotstavljeni na političkom nivou, dok su sa druge strane, na verskom planu jedinstveni.

PROFESOR Jeger, član Ustavnog suda Italije, veoma blizak zvaničnom Vatikanu, preneo je predstavnicima jugoslovenske ambasade u Rimu da je papa Jovan XXIII zadovoljan činjenicom što su svi biskupi iz SFRJ, izuzev bolesnih, prisustvovali sednicama Drugog vatikanskog sabora. Što nije bio slučaj sa ostalim biskupima iz istočnoevropskih zemalja. Jeger je u razgovoru sa jugoslovenskim diplomatskim zvaničnicima jasno osudio saradnju hrvatskog klera sa ustaškim vlastima, kao i prisilna pokatoličenje Srba. Takođe, osudio je i oštro držanje pape Pija XII, kao i kardinala Otavinija, koji je za vreme spomenutog sabora bio nosilac konzervativnih tendencija u Vatikanu i Katoličkoj crkvi uopšte. Jeger je pokazao i veliko razumevanje za Stepinčev slučaj.

JUGOSLOVENSKA vlada je bila i te kako zainteresovana, i zahvaljujući svojim kanalima, detaljno upoznata s ciljevima i smernicama Drugog vatikanskog sabora. Ovaj sabor je bio značajan, između ostalog, i zbog odluke da se Katolička crkva reformiše i time ublaži svoju politiku prema zemljama socijalističkog lagera. Što nimalo nije bilo jednostavno, s obzirom na episkopate određenih zemalja koji su bili na konzervativnoj liniji. Španski i italijanski episkopati, na primer, zastupali su reakcionarnu struju, dok su francuski, nemački i holandski biskupi pripadali liberalnom krilu.

Visoki kler Katoličke crkve odlučio je da se ne može izolovati od realnog sveta, bez obzira na to koliko taj svet nije u skladu sa stavovima Vatikana. Takođe, odlučeno je da se Sveta stolica ne identifikuje sa atlantskom politikom, kao što je to bio slučaj za vreme pontifikata Pija XII. Spomenute novosti jugoslovenska diplomatija iz Rima detaljno je prenosila vladi u Beogradu.

PRVI ZNACI POMIRENjA

Prvi znak promenjenog stanja primetio se u medijima nad kojima je režim bio brižno nagnut. Biskup Pihler je tada rekao da su jugoslovenski biskupi začuđeni pozitivnim pisanje medija u kojima se mogao primetiti i afirmativan stav. U friziranim novinskim komentarima čitaocima su servirane poruke koje treba da prihvate i u kojima se pozitivno pisalo o novom kursu Vatikana prema socijalističkim zemljama. Pihler je te 1963. godine istakao da se ovako lepom pisanju jugoslovenske štampe o jednom vatikanskom dokumentu nisu nadali. Kao i da je to najpozitivnije i najkorektnije pisanje komunističke štampe o Crkvi posle rata.