Tajni pregovori sa Svetom stolicom

PRELIMINARNI i informativni razgovori o odnosima između SFR Jugoslavije i Vatikana prerasli su u konkretnije predloge. Jedan od modela bio je i taj da se u SFRJ od strane Svete stolice pošalje stalni apostolski delegat, dok bi jugoslovenska vlada imenovala određenog diplomatu iz Ambasade Jugoslavije u Italiji koji bi održavao kontakte s Vatikanom. Ovakvom formom odnosa, s obzirom na određenu posrednost, ne bi bili obustavljeni međudržavni odnosi sa Svetom stolicom.

Apostolski delegat bio bi papin predstavnik koji ne poseduje diplomatski karakter. Imao bi zaduženje da se brine o lokalnoj Crkvi (apostolska delegatura), kao i da prati crkveno-politički život o čemu treba da obaveštava papu. Takav predstavnik Svete stolice bio bi delegat i kod matičnog episkopata koga je opunomoćio vrhovni poglavar Katoličke crkve.

Po ovlašćenju Svete stolice, apostolski delegat mogao bi i da opšti sa organima vlasti ne samo o crkvenim već i o političkim pitanjima i temama. Dakle, reč je o međudržavnim odnosima bez diplomatske forme. S druge strane, jugoslovenski posmatrač u Rimu takođe bi imao neposredan kontakt s Vatikanom. Ovakav način međudržavnih odnosa Sveta stolica praktikuje i sa drugim država i ne predstavlja presedan u vatikanskoj praksi.

POSTOJAO je i predlog da se uspostave puni diplomatski odnosi. Tada bi Sveta stolica u Beograd uputila nuncija koji bi bio akreditovan kod vlade u rangu izvanrednog i opunomoćenog ambasadora, dok bi u Vatikan bio poslat poslanik. Ovakvi odnosi imali bi pun diplomatsko-politički karakter, s obzirom na to da su regulisani međunarodnim pravom (vlast u Beogradu bi se u tom slučaju obavezala da će nuncija poštovati i kao crkvenog predstavnika Vatikana).

Jugoslovenska diplomatija je ocenila da Vatikanu odgovaraju i prvi i drugi model odnosa. Spomenutim formama Sveta stolica bi bila zadovoljna, jer je verovala da će se time popraviti crkveno-političke prilike u SFRJ, kao da će i jugoslovenski položaj u istočnoevropskim zemljama i zemljama trećeg sveta doprineti spoljnopolitičkim interesima papske države.

OVAKVIM načinom regulisanja odnosa Jugoslavija je želela da obaveže Svetu stolicu da utiče na Crkvu i kler u zemlji da ne zloupotrebljavaju religiju u nedozvoljene svrhe, čime se krše zakonski propisi i organi vlasti dovode u situaciju da preduzimaju represivne mere. Najveći broj zloupotreba vere, prema jugoslovenskim organima vlasti, manifestovao se u propovedima sveštenika koji su aludirala na politička pitanja.

Katoličkoj crkvi u SFRJ zamerano je da zloupotrebljava versku štampu i časove veronauke, pokušavajući da plasira nacionalističke i šovinističke stavove klera. Jugoslovenske vlasti smatrale su narušavanjem zakonitosti i način sakupljanja priloga i primanja pomoći iz inostranstva, ali i pritisak sveštenstva da se ne učestvuje na izborima i u radu društvenih organizacija.

AMBASADOR SFRJ u Italiji Ivo Vejvoda smatrao je da sledeće teme treba da dominiraju u pregovorima (ukoliko oni ne budu išli predviđenim tempom, mogu da se prekinu): delovanje antijugoslovenske emigracije - ukoliko se ovo pitanje ne reši - pregovori nemaju svrhe; zahtevati da se tačno odrede kompetencije biskupske konferencije u odnosu na vlast, kako se jugoslovenska vlada ne bi nepotrebno šetala na relaciji Zagreb - Vatikan; postaviti pitanje svešteničkih udruženja i kazati da građani imaju zakonom zagarantovano pravo da se strukovno organizuju; Zavod Sv. Jeronim mora da se depolitizuje i, ako bi se postigao sporazum, treba predložiti izradu završnog dokumenta u kome bi se preciziralo na kom nivou bi odnosi bili uspostavljeni.

S obzirom na to da su razgovori vođeni u Rimu, pregovori bi, kao njihov nastavak, trebalo da se, u skladu sa reciprocitetom, odvijaju u Beogradu i da budu tajni. Takođe, stratezi ovog poduhvata u SMIP-u smatrali su da bi pre početka pregovora Vejvoda trebalo da se sretne sa papom Pavlom VI, da mu zahvali na pomoći koju je Vatikan uputio Jugoslaviji povodom zemljotresa u Skoplju i da mu izloži stavove jugoslovenske vlade u vezi s nastupajućim pregovorima. Nikola Mandić je obavestio Kazarolija da će pregovarači biti Petar Ivičević i Vitomir Dobrila (sa prevodiocima).

PAPA Pavle VI ulagao je diplomatske napore za uspostavljanje i očuvanje mira u svetu; takođe, istrajavao je na reformatorskoj liniji svog prethodnika Jovana XXIII, težeći da uspostavi korektne odnose sa SSSR i ostalim socijalističkim zemljama, među kojima je Jugoslavija zauzimala posebno mesto. Na tom putu Pavlu VI nije bilo lako. Trebalo je izboriti se sa ne baš poslušnim episkopatima koji nisu razumeli globalnu i istočnu političko-diplomatsku računicu Vatikana. Na primer, u SAD mirovne napore Pavla VI ometao je američki kardinal Spelman, tako što je održao govor američkim vojnicima u Vijetnamu dezavuišući na taj način mirovna pregnuća zvanične Svete stolice. Prema ovom kardinalu, u Vijetnamu je vođen sveti rat SAD.

Na sličan način i kardinal Višinski se ponašao u Poljskoj, dok je u SFRJ nadbiskup Šeper igrao ne sasvim jasnu ulogu: na Drugom vatikanskom saboru bio je na strani progresivnih kardinala, međutim, njegov liberalizam bio je ograničenih dometa, budući da je izbegavao da šalje na školovanje mlade teologe u Francusku zbog jakih slobodarskih i antikonzervativnih strujanja, u smislu negovanja postkoncilskog duha u Katoličkoj crkvi u Francuskoj.

ODNOSI unutar Kurije i Crkve vrlo su složeni i slojeviti, kao što je delikatan kontakt Svete stolice sa državama kao međunarodno pravnim subjektima, pogotovo sa onima koje su imale socijalističko uređenje kao Jugoslavija. Dakle, i jugoslovensko-vatikanski tajni pregovori odlikovali su se određenim antagonizmima i složenošću, do kojih je došlo zbog sukobljenih interesa koji su u novonastaloj situaciji obema stranama nalagali da se zamršeno klupko odmrsi.

Delegacija Svete stolice bila je voljna da se s pregovorima nastavi u decembru 1964. godine, međutim, ovaj termin nije odgovarao jugoslovenskoj vladi zbog održavanja VIII kongresa Saveza komunista Jugoslavije. Konačno, Mandić i Kazaroli sastali su se 7. 1. 1965. godine kako bi precizirali tačan datum početka pregovora, kao i program boravka vatikanske delegacije u Beogradu.

Pregovori su trajali od 15. do 23. januara 1965. godine. Sa jugoslovenske strane učestvovali su Petar Ivičević, državni podsekretar, Boris Kocijanić, član Izvršnog veća SR Slovenije, i Vitomir Dobrila, prvi sekretar Ambasade SFRJ u Italiji. Delegaciju Svete stolice predstavljali su Augusto Kazaroli, podsekretar u Državnom sekretarijatu Vatikana za izvanredne crkvene poslove, i Luiđi Bonđanino, referent za Jugoslaviju u istom sekretarijatu.