Šta krije odnos Tita i Svete stolice

KATOLIČKA štampa je Titovu posetu Vatikanu ocenila kao jedan od najvažnijih svetskih događaja u smislu razvoja mira i razumevanja među narodima, podvlačeći da je Broz odao priznanje papi Pavlu VI za njegove uložene napore u pravcu zalaganja za mir i socijalnu pravdu.

U toku priprema Titove posete Vatikanu, javljale su se mnoge prepreke. O tome će govoriti, mnogo godina kasnije, Vjekoslav Cvrlje, ondašnji ambasador SFRJ u Vatikanu, u intervjuu u "Slobodnoj Dalmaciji" 2005. godine: "Ne možete zamisliti koji su problemi postojali u tadašnjem Saveznom sekretarijatu za vanjske poslove u Beogradu. Bilo je najrazličitijih podmetanja i opstrukcija samo da ne dođe do realizacije tog susreta. Čak su nam i iz jugoslovenske ambasade u Rimu podmetali klipove umjesto da nam baš oni najviše pomognu. No, uprkos svemu, dao sam sve od sebe i utrošio silnu energiju u savladavanju tih otpora. Doduše, bilo je i na strani Svete stolice konzervativnih krugova koji su kočili taj susret, jer nisu znali u kojem bi smjeru sve to moglo ići... Tito je bio svjestan da u njegovom samom okruženju postoje oni koji se ne slažu sa njegovim odlaskom u Vatikan. U razgovorima koje sam imao s njime prije susreta sa papom, žalio se kako nažalost svi ne razumiju značaj dobrih odnosa između Jugoslavije i Svete stolice. I on je sam te otpore morao savladavati u svom najužem timu."

O TITU i Vatikanu ispredale su se i još se mogu čuti najrazličitije priče. Počev od toga da je bio vatikanski agent, pa do maršalove ekskomunikacije iz Katoličke crkve, kojoj je po krštenju formalno pripadao.

Postoji jedan arhivski dokumenat koji je upravo posvećen Titovoj ekskomunikaciji iz Katoličke crkve, poslat je iz Poslanstva FNR Jugoslavije pri Svetoj stolici 8. oktobra 1946. godine:

"Tokom jučerašnjeg dana kružile su u nekim novinarskim i diplomatskim krugovima vijesti o izopćenju iz Katoličke crkve maršala Tita.

Tako me je otpravnik poslova rumunjskog poslanstva pri Svetoj stolici pitao telefonski da li nešto znadem o tome. Ja sam mu kazao da mi ništa nije poznato, ali da vijest smatram fantastičnom i neozbiljnom. Ovu vijest proturio je dopisnik United Pressa koje mu je nekakav 'stručnjak za crkveno pravo', kako se vidi iz članka u priloženom Rome Dayly American, objasnio kako maršal Tito biva automatski udaren 'manjom ekskomunikacijom' budući da je bez dozvole crkvenih vlasti uhapsio i izveo pred sud jednog nadbiskupa.

Kao što se vidi, ne radi se o nekom aktu ekskomunikacije, ali i tumačenje o 'automatskoj ekskomunikaciji' ne potiče iz službenih vatikanskih krugova, već je to privatna izjava 'nekog stručnjaka za crkveno pravo' dobro došla štampi željnoj senzacija.

Nije isključeno da vijest nije lansirana sa znanjem Vatikana tako da bi to djelovalo na onaj dio javnog mnijenja koji do ekskomunikacije još nešto drži.

Prednje se dostavlja Ministarstvu informacije radi.

Smrt fašizmu Sloboda narodu! V.d. Otpravnik Poslova

Sekretar (Branimir Gabričević)."

SA DRUGE strane, prema određenim istraživanjima, nekoliko dana pre izricanje presude nadbiskupu Stepincu "Oservatore romano" objavio je dekret svete kongregacije Koncila, prema kome su ekskomunicirani svi nominalni katolici koji su fizički ili moralno učestvovali u suđenju. Prema analizi koju je sačinila britanska ambasada pri Svetoj stolici, isključenje iz Katoličke crkve odnosilo se i na predsednika Jugoslavije. Međutim, u razgovorima koje je vodio britanski ambasador sa vatikanskim zvaničnicima, saznao je da nije doneta posebna odluka koja bi se odnosila na Broza, već da je Kongregacija samo potvrdila fiat accompli - što je značilo da se isključenje odnosilo automatski i na Tita.

U praksi, ekskomunikacija se suštinski sa svojim praktičnim dejstvom odnosi samo na aktivne vernike, u protivnom, mogla bi da se tumači kao reductio ad absurdum. Ipak, odluka da se objavi kolektivna ekskomunikacija, imala je verovatno za cilj, da se predupredi direktna ocena Pija XII povodom Titovog postupka u vezi sa Stepincem.

POSTOJE, međutim, brojne i interesantne protivurečnosti o broju Titovih poseta Vatikanu. Može se čuti da je Tito posetio Vatikan odmah po oslobođenju i da se tom prilikom susreo sa papom Pijem XII? Međutim, u dostupnoj arhivskoj građi vezanoj za diplomatske odnose između Jugoslavije i Svete stolice u periodu od 1946. do 1978. godine, može da se pronađe podatak o samo jednoj maršalovoj poseti Svetoj stolici, do koje je došlo 1971. godine.

Međutim, 2003. godine prilikom posete delegacije Svetog sinoda SPC Vatikanu, između ostalih značajnih susreta, delegaciju je u privatnu audijenciju primio i tada već ostareli papa Jovan Pavle Drugi, uputivši im poziv da sutradan u podne ako nemaju drugih obaveza, budu njegovi gosti na skromnom ručku.

ČLANOVI delegacije Svetog sinoda SPC na ručku kod pape Jovana Pavla II, bili su: mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije (Radović), episkop bački Irinej (Bulović), dekan Bogoslovskog fakulteta, jerej Vladan Perišić i arhimandrit Andrej Ćilerdžić. U knjizi Miloša Jevtića: "Autonomija mišljenja - novi razgovori sa Darkom Tanaskovićem" o ovom događaju piše:

Odjeci s tog "skromnog obeda" bili su više nego pozitivni i ukazivali su na to da je između domaćina i gostiju uspostavljen prisan odnos duhovne vedrine i slovenske razgaljenosti. Čak se i zapevalo. Papa je sa zanimanjem prelistao publikaciju "Raspeto Kosovo", a naši arhijereji su ga podrobno obavestili o teškom položaju pravoslavnih hrišćana u južnoj srpskoj pokrajini, kolevci srpske duhovnosti i državnosti. Čini mi se da je neko rekao da se Jovan Pavle II raspitivao za smisao silaženja imena Jugoslavije s istorijske pozornice, kao i za uspomenu na Josipa Broza Tita, za koga je pripomenuto da je više puta (!) posetio Svetu stolicu. Ne treba se čuditi tome što je pitao za Tita. Između njih dvojice ima mnogo upadljive sličnosti. Samo, papa toga dana u gostima na ručku po svoj prilici nije mogao naići na sagovornike baš preterano raspoložene za ovu temu. Posebno toplo i sa velikim uvažavanjem govorio je o patrijarhu Pavlu i podigao čašu u njegovo zdravlje, sa molbom da mu članovi delegacije prenesu bratske pozdrave. Sve u svemu, bio je to, kako izgleda, jedan od onih preretkih trenutaka kada Proviđenje naloži da se otvore i najzatvorenija vrata i u blesku naročitog ozarenja uzajamno ljudski i hrišćanski prepoznaju tragično razdvojeni, zlomišljenjem, zločinjenjem i istorijskom sudbinom u umu i u srcu udaljeni".

ISTORIJA NA POTEZU

ISTORIOGRAFIJA sasvim sigurno ima svoje granice u smislu prikupljanja, proveravanja, selekcije, upoređivanja i tumačenja dokumenata (izvora), pomoću kojih možemo da rekonstruišemo prošlost sa više ili manje uspeha. Međutim, neki limiti su objektivne, a neki subjektivne prirode. Dakle, pojedini relevantni događaji nažalost osuđeni su na neubedljivo konstruisanje, čekanje da postanu koliko je to moguće saznajni, ili su pak - jednostavno sklonjeni u nepostojanje".

Kompletna istorijska istina o Titu i njegovom odnosu prema Vatikanu i Katoličkoj crkvi, nalazi se ma koliko to zvučalo poetski i spekulativno, negde između čekanja na saznanje i - nepostojanja.