Posledice Titove tajne diplomatije

ODMAH po smrti pape Pavla VI konzervativni krugovi unutar Katoličke crkve počeli su oštro da kritikuju istočnu politiku Vatikana tj. kompromis i dijalog sa komunističkim režimima. Poznavaoci prilika ocenili su da će izbor za novog papu biti veoma težak, budući da će novi pontifeks maksimus (vrhovni sveštenik) morati da bude podržan i od konzervativaca, što je pretpostavljalo da će novi papa restriktivnije da sprovodi progresivne odluke Drugog vatikanskog sabora.

Ubrzo je izabran novi šef vatikanske države i poglavar Katoličke crkve, bio je to venecijanski prelat Albino Lućani ili Jovan Pavle I, čiji izbor je predstavljao kompromis između konzervativne i progresivne struje, premda postoje izvori koji ukazuju da je Vojtilin predtodnik ipak više naginjao ka konzervativnim krugovima.

PAPA Jovan Pavle I ubrzo umire i na njegovo mesto dolazi, na iznenađenje mnogih, harizmatični i energični poljski prelat Karol Vojtila koji uzima ime Jovan Pavle II. Jugoslovenska diplomatija iz Vatikana javila je SMIP-u da je vrlo moguće da će doći do zahlađenja odnosa između Svete stolice i SFRJ otkako je na papski tron stupio Jovan Pavle II, zaključujući da će pogoršanje odnosa imati upliva i na relacije između Katoličke crkva i države. Sve u svemu predviđano je da će nivo odnosa između Vatikana i SFRJ biti sužen na manje-više uopštene odredbe potpisanog Protokola iz 1966. godine, kojim je predviđena intervencija i obaveza Svete stolice da suzbija antijugoslovenske delatnosti katoličkog klera u SFRJ. A, problem je bio upravo u tome što je Vojtilina politika ohrabrivala konzervativno opredeljene jugoslovenske biskupe, u prvom redu zagrebačkog nadbiskupa Franju Kuharića, da nastave dotadašnja nastojanja koja su se manifestovala tako što je na različite načine podrivana doktrina samoupravnog socijalističkog društva i što je vršen pritisak na vlast da Katolička crkva dobije što više prostora za svoje ne samo verske, već i kulturno-prosvetne i pedagoške aktivnosti.

KUHARIĆ je, prema poljskom modelu, slično Višinskom, istrajavao na izgradnji politike identifikovanja katolicizma kod Hrvata sa nacijom, što je uticalo na slabljenje jugoslovenskog identiteta u SR Hrvatskoj. Dakle, faza popuštanja spomenutog političkog užeta sa vatikanske strane, koja je usledila po smrti pape Pija XII za koje se zalagao njegov naslednik Jovan XXIII, a koja je dostigla svoj zenit sa papom Pavlom VI, kao da se pretvarala u svoju suprotnost sa Vojtilinim izborom na tron Sv. Petra, koji je postao papa, između ostalog, i zalaganjem episkopata SR Nemačke i SAD koji su bez ustručavanja radili protiv interesa SFRJ.

Novi poglavar Katoličke crkve naglasio je da mu je uzor papa Lav Veliki, koji je svojevremeno zaveo strogu disciplinu. Jovan Pavle II je najavio sređivanje odnosa i problema unutar Kurije i Crkve, te da će manje od svog prethodnika biti angažovan na spoljnopolitičkom planu.

JOVAN Pavle II ubrzo se obratio šefovima diplomatskih misija akreditovanim kod Svete stolice, posredno najavivši promenu kursa politike Svete stolice prema zemljama iza gvozdene zavese i Jugoslavije, koja je pripadala bloku nesvrstanih zemalja: Diplomatija Svete stolice deluje u punoj saglasnosti sa episkopatima nacionalnih katoličkih crkava. Iz ove rečenice novog pontifeksa jasno je bila vidljiva promena vatikanskog spoljnopolitičkog kursa prema socijalističkom svetu. Dakle, ovoga puta zvanična Sveta stolica upozorila je vlade država da se briše razlika između političkih stavova nacionalnih episkopata i Svete stolice. U jugoslovenskom slučaju, praktično, ovom papinom rečenicom, na neformalan način, u izvesnom smislu, potpisani Protokol iz 1966. godine bio je dezavuisan, barem u drugoj odredbi koja se ticala preuzete obaveze Svete stolice da suzbija antijugoslovenske delatnosti katoličkog klera.

IZ PAPINOG obraćanja šefovima diplomatskih misija proističe da je npr. politika poljskog i jugoslovenskog episkopata prema vladama navedenih zemalja identična sa zvaničnom politikom Svete stolice, što nije bio slučaj za vreme dok je papskom državom i Katoličkom crkvom upravljao papa Pavle VI, koji je iznalazio načine da smiruje zategnute odnose među radikalnim elemenatima u spomenutim episkopatima koji su pokazivali otvoren animozitet prema ideji i praksi socijalizma. Davanje na značaju nacionalnim episkopatima može da se tumači i kao postepena decentralizacija Katoličke crkve koja je najavljena Drugim vatikanskim saborom.

IPAK, iz svega proističe da je ovaj potez pape Jovana Pavla II bio usmeren pre svega na ohrabrivanje nacionalnih episkopata da se angažuju na najrazličitije posredne i neposredne načine u procesu rušenja socijalističkog poretka u istočnoj Evropi. Novi poglavar Katoličke crkve u jednom od prvih obraćanja vernicima i svetu kazao je: "Nemajte straha! Otvorite širom vrata Hristu! Njegovoj spasiteljskoj moći otvorite granice država, ekonomske i političke sisteme, široka područja kulture, civilizacije, razvoja. Dopustite Hristu da govori čoveku".

IZVESNA tajna diplomatija prema Vatikanu koju je sprovodio Broz, dozvola da Franjo Kuharić, s obzirom na njegove poznate antijugoslovenske težnje, postane zagrebački nadbiskup, kao i proglašenje Zavoda Sv. Jeronima hrvatskim - predstavljaju ključne tačke Titovog popuštanja pred interesima Svete stolice, koje je papska država uspešno ostvarivala, što zbog tada aktuelnih istorijskih kretanja, što zbog njene stare i dobro uhodane diplomatije. Efemernost i krhkost SFRJ ogledala se i u načinu i mogućnostima odbrane njenih interesa, što je potvrđeno padom Berlinskog zida i nešto kasnijim nestankom Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije sa istorijske pozornice.