Božji blagoslov srpskom narodu

FENOMEN krsne slave (krsnog imena) kod Srba je veoma kompleksan i isključuje svaki oblik jednostranog pristupa kao mogući način objašnjenja. Zahteva višestruko iskustvo i naučnu korektnost, podložan je i određenim korekcijama, što je dokazivo mnogim istorijskim činjenicama. Zapravo, viševekovno istrajavanje ovog fenomena, između ostalog, zasniva se i na njegovoj mogućnosti prilagođavanja društvenim okolnostima i otvorenosti za kreativne intervencije koje doprinose nadgradnji i napretku. Dakle, krsna slava ili krsno ime je vekovima otvoren proces u stalnoj nadogradnji forme, sa jasnim judeohrišćanskim sadržajem kao religijskom osnovom. Utemeljuje se na sabranju u ime Božje, prinošenju sebe i od sebe Bogu sa ljubavlju, u zajednici sa drugim čovekom. Na osnovu svega ovoga krsna slava ima gostoljublje kao bitnu meru bogoviđenja, bogoljublja i čovekoljublja. Sve se događa u ime Božje, tako da svi odnosi mnogih učesnika dobijaju pravu meru i stvarni smisao u ostvarenju bogoljubivog čovekoljublja. Zbog toga slobodno možemo reći da religijski kult krsne slave teče kroz starozavetno i novozavetno viševekovlje, još od Aveljeve žrtve Bogu.

NA PASHALNOJ večeri Velikog četvrtka utemeljuju se i osmišljavaju sve ostale starozavetne žrtve, kako krvne, tako i beskrvne. Hristos je došao "da ispuni zakon" osmišljavajući ga spasonosnim opitom "po sili života neuništivoga". Hristos je na Tajnoj večeri osmislio Pashu tako što je on postao Nova Pasha, onaj koji se prinosi, koji prima i koji prinosi. Bogoslužbena dimenzija prinosa i žrtve je na taj način dobila novi smisao u Hristovoj krsnoj krvnoj žrtvi "jednom za svagda", što se najpre u ranim hrišćanskim agapama (večere ljubavi), a potom u liturgijskom događaju, najbolje projavljuje. Kako je liturgija - služba Božja, stalni spasonosni proces, realno je mišljenje da krsna slava ima svoju ontološku osnovu u liturgiji. To pokazuje istovetni smisao molitvoslovlja, a ne samo istovetni elementi: hleb, pšenica, vino i jelej (Grujić, 1930). Upravo taj pretpraznički momenat kao uvod u praznovanje i "litija" kao ukazivanje na "izlaženje" iz hrama u svet razotkrivaju mogućnost uključivanja svakog hrišćanskog doma u bogoslužbenu atmosferu hrama. Ta povezanost hrama i hrišćanskih domova najkonkretnija i najsmislenija je u slavljenju krsne slave u svečarskim kućama. Istovetnost elemenata na bdeniju i na slavama u domovima potvrđuje povezanost i usaglašenost, bogoslužbeno utemeljenje krsne slave.

RADI dubljeg razumevanja smisla krsne slave, navodimo neka od uobičajenih imenovanja tog bogoslužbenog događaja, koji počinje u hramu, a produžava se u trpezama ljubavi u svečarskim domovima i na drugim prigodnim mestima. Najčešća imenovanja slave su: krsno ime, sveti, sveto, blagdan, krsna slava, praznik, služba, den, sečeme leb, lomime leb, panagir, svetac, svetec, sveden, panađur, pamet svetome, kućanska slava, leturđija. Različitost imenovanja ne treba da nas dovodi do bilo kakvih nedoumica, jer iz toga saznajemo svu kompleksnost fenomena, kao i stvarnost kreativnog učestvovanja svih stvaralačkih subjekata. Najpre, iz imenovanja "leturđija" vidimo liturgijsku utemeljenost, dok određenje "panagir" ili "panađur" jasno određuje krsnu slavu kao "pohvalu svetoga". Takođe ukazuje na životnu povezanost hramovnih službi, javnih događaja (panađura - vašara o praznicima) i kućnog svečarenja. Ostala imenovanja jasno pokazuju crkvenu utemeljenost slavskog čina, koji povezuje hramovna i kućna molitvoslovlja. Takođe pokazuju višeslojnost svečarskog čina, od hramovnih slava (crkvena slava), preko narodnih svetkovina (seoska slava, esnafska slava), pa do krsnih slava u svečarskim domovima. Činjenica da se i dan-danas u skoro svim svečarskim domovima pored "krsnog hleba" priprema i "leturđija" koja se ostavlja u hramu za bogoslužbenu upotrebu nedvosmisleno svedoči o neraskidivoj povezanosti svih crkvenih službi.

OVDE nije suvišno reći da je krsna slava novozavetni blagoslov Božji srpskom narodu sabranom u Crkvi, ali i zavet tog naroda Bogu, kao što je to bio slučaj sa starozavetnom Pashom bogoizabranog naroda. Naravno, blagoslov i zavet se najcelosnije ostvaruju smislenim služenjem drugim narodima, to nikako nije privilegija koja dovodi do kolektivne samoživosti. Zbog toga smisao slave treba tražiti u judeohrišćanskom nasleđu koje je tokom vekova osmišljavano kroz bogosluženje i različite istorijske okolnosti. Sveti Sava je u svoje vreme dao ispravno usmerenje slavljenju krsnog imena (pamet - pamjat svetome), jasno razdvajajući taj čin od pominjanja preminulih predaka - daća ili parastosa (Grujić, 1930). Naravno, to razlikovanje nikako ne znači apsolutno isključivanje pominjanja onih "koji su preminuli u blagočestivoj veri" (iz molitve za osvećenje slavskog žita). Jer osnova hrišćanske vere je vera da "Bog nije Bog mrtvih, nego živih ..." Tako da pominjanje upokojenih u slavskom činu ima svoje hrišćansko utemeljenje i ne treba ga izvoditi iz obrednog iskustva religija i mitologija izvan judeohrišćanskog nasleđa.

EVENTUALNA podudarnost elemenata samog čina, ili nekih drugih pojedinosti, nikako ne treba da bude razlog za izmeštanje slave iz hrišćanskog konteksta u pagansko obredoslovlje. Tako da reformu Svetoga Save ne treba posmatrati kao isključivanje molitvoslovlja za upokojene iz slavskog sadržaja, pošto se radi o tačnom određenju radnji u hramu, oko hrama i u hrišćanskom domu. To je lako uočljivo i u savremenom slavskom molitvoslovlju i svečarskom činu, jer "prekadnja" ili osvećenje žita, koje je "u pomen preminulih u veri", vrši se u hramu obavezno ako se kolač "lomi" u domu od strane domaćina i "dolibaše" ili "batlije". Tamo gde se sve događa u domu, istovremeno se čini i rezanje kolača i prelivanje slavskog žita, ali se posle toga ponegde "podiže slava" - lomi slavski kolač. Ovu raznolikost ne treba razumeti kao nedostatak poretka, već kao mogućnost ličnog doživljaja, pa čak i određenih "intervencija" na osnovu iskustvenog prilagođavanja konkretnim mogućnostima i potrebama.

Sutra: Kada otac predaje slavu sinu