Tragovi mitologije u običajima

NEPORECIVO je postojanje određenih mitoloških i paganskih elemenata, posebno u običajnom delu proslavljanja krsnih slava. Otvorenost i fleksibilnost krsne slave u svakom pogledu omogućava mnoge pozitivne mogućnosti, podstičući različite stvaralačke oblike. To ponekad može i da dovede do izvesnih propusta koji rezultiraju ne samo formalnim različitostima nego i elementima koji odudaraju od hrišćanske suštine krsne slave. Otuda postojanje različitih lokalizama u samom načinu proslavljanja, što ne može da ugrozi biće krsne slave, ali takve svečare izdvaja iz sabornog crkvenog proslavljanja.

...Crkva vekovima pokušava da prepozna i ukloni iz svečarskog ambijenta sve te suvišnosti i nedostatke, još od vremena Svetoga Save. To ne čini nasilnim iznuđivanjem stavova i stvaranjem atmosfere progona neistomišljenika, nego strpljivim prosvećivanjem podstiče odgovornost svakoga čoveka. Sve uvodi u savršeni poredak odgovorne slobode motivišući smislenost svakog mišljenja, uverenja i činjenja. Tako i u vezi sa krsnom slavom, sve osmišljava bogoslužbenom logikom i životnom svrsishodnošću. Ne opterećuje se detaljima i ne formalizuje sve prateće radnje, ali sa punom odgovornošću čuva suštinu i poredak.

KRSNA slava u svojoj verskoj ostvarivosti pripada bogoslužbenoj punoći crkvenog života, i nije nešto preuzeto iz narodnih običaja. To ne znači proglašavanje narodnog života i stvaralaštva za anticrkvene elemente, nego jasno određuje mesto i ulogu svakog stvaralačkog subjekta. Samo na taj način moguće je konstruktivno stvaralačko preoblikovanje svih oblika narodnog stvaralaštva, bez obzira na njihovu početnu nefunkcionalnost. Zapravo, sve u crkvenom životu funkcioniše po sistemu sasluživanja i služenja "većih" - "manjima", čime princip rukovođenja i naređivanja nadređenih podređenima dobija suštinu i smisao. Tako se stvara blagotvorna klima u zajednici gde je svako za svakoga otvoren i niko nije opterećen borbom za opstanak i strahom od većeg i superiornijeg. Tako se i svetitelji doživljavaju kao naši sastvaraoci u bogoslužbenoj punoći. Bogosluženje se promišlja kao Božje davanje nama i naše saučestvovanje u tom davanju, tako što "sami sebe i jedni druge i sav život svoj Hristu Bogu predajemo"...Sve što činimo u delu vere treba da bude slobodno od straha, beznađa i malodušnosti. Sve svoje snage treba da usmerimo ka liturgijskoj radosti - gozbi, čije konkretne projave imamo i u slavljenju krsne slave.

SVEČARSKI kult je bez sumnje utemeljen na bogoslužbenoj dimenziji, koja je garant njegove osmišljenosti, jer proističe iz nje kao produženo bogosluženje u ambijentu hrišćanskog doma. Obuhvata pored ukućana i sve goste, otvarajući mogućnost i za "nezvanog gosta", koji zaslužuje najveće poštovanje... Ovo pokazuje da slavljenje krsnog imena nikako ne može biti vanbogoslužbeno običajno obeležavanje porodičnog kulta izdvojenog iz crkvene punoće.

Naravno, sve ovo ima svoju predistoriju koju treba posmatrati u judeohrišćanskom kontekstu, što nas navodi na zaključak o istovetnosti starozavetnih krvnih žrtava pri jerusalimskom hramu sa postojanjem krvnih žrtava u XII i XIII veku, a u vezi sa proslavljanjem svetih ("pamet svetih") neposredno pored hrišćanskih hramova. Obredno klanje, uz prethodno molitvoslovlje, sa jasnim određenjem pripadajućih delova žrtve, prisutno je kako kod starozavetnih žrtava, tako i u običajnoj praksi slavljenja krsne slave pre reforme Svetoga Save. Sve ovo nas dovodi do uverenja o povezanosti slavskog kulta sa starozavetnim periodom crkvene istorije.

VEOMA podudarno sa svečarskim obredom krsne slave je molitveno blagodarenje prilikom prinošenja prvih plodova. Posebna podudarnost primetna je kod pojedinih starozavetnih praznika sa proslavljanjem krsne slave. Tako vidimo da prilikom praznovanja Pashe prisutni sede za stolom svečano obučeni, ostavlja se jedno prazno mesto, pije se crno ili belo vino, a jedna čaša vina se čuva za proroka Iliju. Praznik prvih plodova, takođe je saobrazan slavljenju krsne slave, gde je primetan "kult plodnosti", koji je pozitivna vrednost u oba slučaja.

Neosporna je činjenica da je krsna slava "...potekla i razvila se iz više izvora...". Ne može se govoriti ni o bilo kakvoj asimilaciji kao nasilnom načinu preuzimanja i preoblikovanja, umesnije je govoriti o biblijsko-eklisiološkom kontinuitetu različitih radnji i događaja čiji su nosioci konkretne ličnosti. Samo tako je moguća progresivna usklađenost različitih izvora i mnogih stvaralačkih subjekata. To je jedan stalni proces koji podstiče nove stvaralačke mogućnosti. Ništa nije zatvoreno i statično, sve je funkcionalno i otvoreno. To pokazuje i činjenica da je tek posle 1219. godine, istekom više od tri veka od primanja hrišćanstva, donekle uobličeno bogoslužbeno biće krsne slave.

ILUSTRATIVNA je činjenica da je Čin rezanja slavskog kolača napisao mitropolit Mihailo Jovanović tek 1862. godine, skoro posle hiljadu godina hrišćanske istorije Srba. Ove istorijske činjenice treba posmatrati kao pokazatelje stvarne bogoslužbene uključenosti krsne slave, kao i svedočanstva o bogoslužbenoj aktivnosti svečara i gostiju tokom kućnih gozbi. To svedoči postojanje slavskih zdravica i pozitivnih svečarskih običaja mnogo pre navedenih datuma. Što je posebno interesantno, mnogi od tih elemenata (zdravice, običaji) su u punoj saglasnosti sa iskustvom liturgijskog i bogoslužbenog života uopšte.

Analizom osnovnih elemenata (rekvizita) krsne slave videćemo očigledno preimućstvo hrišćanskih sadržaja nad mitološkim dodacima. Zbog toga slobodno možemo da kažemo da je hrišćansko molitvoslovlje krsne slave proisteklo iz judeohrišćanske tradicije, starozavetne i novozavetne bogoslužbene prakse. Nije zasnovano na mitološkim sujevernim osnovama kao njihov produžetak. Razvijalo se u crkvenoj atmosferi, dok je pagansko obredoslovlje ostalo praksa onih koji su ga upražnjavali, a oni koji su prelazili u hrišćanstvo napuštali su raniju religijsku praksu.

SABOR SVETOG ARHANGELA MIHAILA SLAVI SE 21. NOVEMBRA

OD davnina su ljudi praznovali anđele Božje, ali se to često izmetalo u njihovo obožavanje. Jeretici su ih ponekad tumačili kao bogove ili smatrali stvoriteljima čitavog vidljivog sveta. Na četiri do pet godina pre Prvog vaseljenskog sabora održan je Laodikijski pomesni sabor, koji je svojim 35. pravilom ustanovio ispravno poštovanje anđela. U vreme rimskog pape Silvestra i aleksandrijskog patrijarha Aleksandra ustanovljen je praznik arhistratiga Mihaila i pročih sila nebesnih u novembru. Zašto baš u novembru? Novembar je zapravo deveti mesec od meseca marta koji se smatra trenutkom stvaranja sveta. A deveti mesec posle marta uzet je zbog devet anđelskih činova koji su najpre stvoreni. Sveti Dionisije Areopagit, učenik apostola Pavla,opisao je ovih devet činova u knjizi "O nebeskoj jerarhiji". U toj strogoj anđelskoj hijerarhiji, vojvoda anđelske vojske je arhistratig Mihail, jer je svojim delovanjem spasao mnoge anđele otpale od Boga.

SUTRA: VERSKI PRAZNICI SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE