Zbližavanje dve jednoverne zemlje

POSLE povratka u Crnu Goru vladika je naišao na izvestan otpor kod nekih plemenskih glavara prema njegovoj politici, koja je težila dobrim i bliskim odnosima sa Rusima. Neka crnogorska plemena, naročito Kuči i Piperi, smatrali su da Crna Gora treba da više teži Veneciji, koja je u susedstvu, nego dalekoj Rusiji. Vladika je uporno branio svoju rusofilsku i pravoslavnu orijentaciju i sa takvim stavom je umro.

Ocenjujući ulogu i zasluge vladike Danila za uspostavljanje čvrstih i iskrenih odnosa između Crne Gore i Rusije, mnogi iskoričari smatraju da je on imao istančan politički instikt koji mu je omogućio da objektivno sagleda geopolitički položaj Crne Gore koja se nalazila u neprijateljskom okruženju između Turske, Mletačke republike i kasnije Austrije, kao i da vizionarski ukaže na potrebu čvrstog i trajnog povezivanja Cetinja i Petrograda. Kao duhovnik znao je da je pravoslavna vera, kao i sličnost i bliskost jezika, kulture i istorije neraskidivo povezuju Crnogorce i Ruse i zato se uporno zalagao za to.

JEDNA od najistaknutijih crnogorskih istoričara Marko Dragović, povodom obeležavanja 200. godišnjice uspostavljanja zvaničnih odnosa između Crne Gore i Rusije rekao je: "Iako je Rusija geografski tako daleko od Crne Gore, opet su je Crnogorci tako blizu predstavljali, kao da su je pred svojim očima gledali. Ona je bila najbliža duši i srcu svakojega Crnogorca. Nada u veliku Rusiju imala je za Crnu Goru najsrećnije pošljedice."

Danila je nasledio vladika Sava Petrović Njegoš, koga je rukopoložio pećki patrijarh Mojsije Rajević. Sava je bio sušta suprotnost vladici Danilu, kako po svojim ličnim osobinama, tako i po političkim uverenjima. On je bio više vezan za Veneciju nego za Rusiju, smatrajući da se Turci svete Crnogorcima i preduzimaju kaznene ekspedicije jer su oni privrženi svojoj pravoslavnoj braći na istoku.

NAROD u Crnoj Gori imao je sasvim drugačije poglede od svog vladike. Za razliku od njegove mletačke orijentacije, Crnogorci su većinom bili za bliže odnose sa Rusijom. Zato su na opštem crnogorskom zboru, koji je održan u proleće 1743. godine, doneli odluku da jedna delegacija na čelu sa vladikom poseti Petrograd i susretne se sa ruskom caricom Jelisavetom, naslednicom i ćerkom Petra Velikog.

Vladika je prihvatio odluku zbora i uputio se zajedno sa ostalim članovima delegacije u daleku Rusiju, u koju je doputovao u aprilu 1743. godine. Stigavši u rusku prestonicu vladika je nastojao da ruske političke i crkvene krugove upozna sa stradanjima naroda u Crnoj Gori zbog njihovog prihvatanja zahteva Petra Velikog da ustaničkim dejstvima protiv Turaka potpomognu ruskoj vojsci koja je ratovala protiv Porte na reci Prut. U tom cilju je napisao opširnu poruku carici Jelisaveti Petrovnoj u kojoj je, prema tvrđenju istoričara Branka Pavićevića, između ostalog rekao: "Crnogorci su zajedno sa ruskim izaslanicima, pukovnikom Mihailom Miloradovićem i kapetanom Ivanom Lukačevićem godine 1711. mnoge turske gradove i mjesta razorili, ali su poslije zaključenog rusko-turskog mira morali da osjete svu strahotu kaznenih ekspedicija turske vojske, koja je razorila sve crkve i manastire po Crnoj Gori, raznijela crkvene utvare, mnoga sela popalila i razorila i velik dio naroda odvela u ropstvo."

DELEGACIJA je veoma lepo dočekana u glavnom gradu Rusije, a carica Jelisaveta je tom prilikom donela odluku da se Crnoj Gori odobri pomoć od 3.000 rubalja, što je u to vreme bila značajna suma, a da se Savi i njegovim pratiocima nadoknade putni troškovi. Osim toga, vladici je poklonjena skupocena odežda, kao i crkvene knjige. Interesantno je da Savu nije primila ruska carica i ako je njen otac sa velikim počastima ugostio u svom dvoru njegovog prethodnika vladiku Danila. Da li se to može protumačiti kao caričina reakcija na političke postupke vladike Save koji su više bili naklonjeni katoličkoj Mletačkoj republici nego pravoslavnoj Rusiji - teško je danas utvrditi, zbog nedostatka relevantnih dokumenata.

Za vreme Savinog dugog odsustva iz Crne Gore, prvi put je do punog izražaja došao jedan drugi Petrović Njegoš: arhimandrit Vasilije, vladičin bliski rođak. On je kasnije i pored živoga Save postao vladika. Kako kaže istoričar Novica Rakočević "Vasilije je bio drugačiji čovek, pravi tip crnogorskog dinarca sa svim njegovim dobrim i lošim stranama: sav od akcije i inicijative, pun zamisli koje je neumorno pokušavao da ostvari. Svojom nepresušnom energijom uspevao je da utiče na saplemenike, i inače sklone da idu za kakvim vođom, a uz to je imao veoma visoko mišljenje o sebi. Za razliku od Save, vladika Vasilije je bio veoma odan pravoslavnoj Rusiji i nepoverljiv prema katoličkoj Veneciji".

NA INSISTIRANjE Vasilija, patrijarh Arsenije III Jovanović mu je dao odobrenje da otputuje u Rusiju. U Petrograd je stigao u septembru 1752. i u Rusiji proveo bezmalo godinu i po dana. Za to vreme, kako kaže istoričar Milićević, da bi ostvario svoje ciljeve "neumorno je pisao mnogim istaknutim ličnostima iz ruskog političkog života, počev od carice Jelisavete do ruskih ministara". U ovim pismima je pokušavao da upozna zvaničnu Rusiju i njene predstavnike sa Crnom Gorom, da ih ubedi u potrebu da se dve jednoverne i jednoplemene zemlje zbliže, a takođe je tražio i pomoć, posebno za izdržavanje crnogorske vojske i jedne škole, kao i knjige. Uz ostalo je molio i zaštitu od Turaka za svoj "slavenoserpski crnogorski narod". Prema njegovom tvrđenju, Crna Gora je nezavisna zemlja, ali ona ipak želi rusku zaštitu.

VASILIJE je pred ruskim dvorom pokrenuo dalekosežnu problematiku, koja je zadirala i u istočno pitanje, tj. pitanje proterivanja Turaka sa Balkanskog poluostrva i oslobađanje srpskog naroda uz pomoć Rusije i pod njenim pokroviteljstvom.

On je prošao kao i njegovi prethodnici Danilo i Sava: dobio je 3.000 rubalja za put, 5.000 za opravku crkava u Crnoj Gori, veliki broj crkvenih knjiga i stvari, a plaćeni su mu i troškovi boravka. Uz to je u Rusiji 1754. objavio svoju "Istoriju o Černoj Gori", prvu koju je napisao jedan Crnogorac. Knjiga je imala više izdanja i bila prevedena na francuski i italijanski. I izadavanje ove Istorije u Rusiji bilo je podstaknuto političkim ciljevima: naime, trebalo je ruskom dvoru i ruskim velikodostojnicima ukazati na značaj vladičine uže domovine koja je, prema toj knjizi bila "najznačajniji deo srpstva"!

VLADIKA SAVA SE UDVARA MLECIMA

MADA je vladika Sava, kao što je rečeno, lepo primljen u Petrogradu i bogato darivan, on je posle povratka u Crnu Goru (1744) umesto Rusiji uputio zahvalnost mletačkom duždu u pismu sledeće sadržine: "Pravedni principe, mi niže imenovani ponizno i umiljato poklanjamo se vašoj pravednosti i za ispunit naš dug davamo vi na znanje kako faleći gospoda Boga zdravo smo se vrnuli na našu krajinu od puta na kojemu smo bili u Moškovije (Rusiji) i sada smo na službi vaše milosti."

SUTRA: Dugovečni temelj ruskoga kulta