Ujedinjenje plemena i stvaranje države

U VREME pregovora sa Austrijom došlo je do promene u crnogorskoj mitropoliji, vladika Sava umro je 1789. godine, a na njegovo mesto su pretendovale dve ličnosti - arhimandrit Petar Petrović i duhovnik Arsenije Plamenac. Ovoga puta pri izboru crkvenog poglavara nije se postupalo po već uobičajenoj praksi da vladika bude iz ugledne porodice Petrović sa Njeguša, nego je za crnogorskog mitropolita izabran vladika Arsenije iz porodice Plamenac. To je učinjeno na izričit zahtev vladike Save koji je još za života odredio za svog naslednika Arsenija, sina svoje rođene sestre. Arsenije Plamenac sedeo je na vladičinoj stolici samo tri godine i prema oceni savremenika, bio je nezreo duhovnik sa malo autoriteta. Na opšti zahtev crnogorskih plemena posle smrti Arsenija za mitropolita je izabran arhimandant Petar, koji je u istoriji poznat kao Petar I Petrović, odnosno, kao što je rečeno, Sveti Petar Cetinjski. On je rukopoložen u Sremskim Karlovcima 1784. godine.

Većina istoričara smatra da je vladika Petar I bio jedan od najvećih crnogorskih duhovnika i državnika, koji je zaslužan za ujedinjenje plemena i za utemeljenje crnogorske državnosti. On je, kako mnogi kažu, trasirao novu spoljnu politiku Crne Gore. Umesto Venecije, čvrsto se opredelio za Rusiju, mada je kao arhimandrit imao izvesne zamerke na rusku politiku.

VAŽNO je istaći da se počeci Petrove vladavine u Crnoj Gori poklapaju sa vremenom u kome je ruska carica Katarina Velika ispoljila novu geopolitičku orijentaciju i u skladu sa tim formulisala svoju novu spoljnu politiku, usmerenu, između ostalog, i prema Balkanu i pravoslavnim hrišćanima koji su živeli pod turskom okupacijom. Carica Katarina je, naime, posle osvajanja Krima i njegovog pripajanja Rusiji ispoljila velike strateške ambicije - htela je da konačno protera Turke iz Evrope, koji su u mnogim zapadnim zemljama smatrani stranim telom koje je veštački uneto u civilizacijsko tkivo Starog kontinenta.

Ruska carica je postavila kao maksimalni ratni cilj isterivanje Turaka iz Grčke i formiranje nove države koje bi se zasnivale na civilizacijskim i kulturnim tradicijama stare Atine, a na čijem bi se prestolu nalazio njen unuk Konstantin Petrović. Minimalni strateški cilj bio je oslobađanje Moldavije, Vlaške i Besarabije i obrazovanje nove kneževine Dakije na čijem bi čelu bio caričin ljubimac Grigorije Potemkin. Sa takvim planovima je Katarina u koaliciji sa Austrijom ušla u rat protiv Turske koji je trajao od 1787. do 1792. godine.

PETAR I Petrović Njegoš promenio je, kao što je rečeno, svoj pogled i stav prema Rusiji čim je postao mitropolit. Kao verski ali i kao državni poglavar uviđao je da je malenoj Crnoj Gori potrebna jaka i sveobuhvatna zaštita od neke moćne države koja ima iste ili slične verske i kulturne vrednosti i karakteristike kao Crna Gora. A to je upravo bila Rusija. Petar je zbog toga uspostavio veoma bliske i srdačne odnose sa tadašnjim ruskim carom Pavlom, sinom Katarine Velike. Često je razmenjivao pisma sa ruskim suverenom i slao svoje poverljive ljude u Petrograd. Jednom prilikom je poslao Nikolu Ćirkovića Davidovića, a 1798. godine i arhimandrita Stevana Vučetića. Arhimandrit je "dobio zadatak da uruči ruskom dvoru predlog o uređenju Crne Gore, čije bi izvršenje finansirala Rusija. Po tom planu, narodna skupština bi imala u Crnoj Gori vrhovnu vlast u pogledu donošenja zakona i birala bi visoke državne činovnike; Crnogorci bi ratovali samo u saglasnosti sa ruskim carem. Izvršnu vlast bi imalo Praviteljstvo koje bi rukovodilo i sudovima. Ovo telo bi se sastojalo od dva senata, sastavljena uglavnom od biranih članova iz redova glavara. Na čelu Praviteljstva nalazili bi se vladika i guvernadur; Crna Gora bi stajala pod neposrednom zaštitom Rusije".

CAR Pavle je imao razumevanje i veoma blagonaklon stav prema Crnoj Gori i uvek se trudio da izađe u susret molbama i zahtevima vladike Petra I. Ruski car je 11. januara 1799. uputio vladici gramatu (carski akt) u kojem ga je izvestio o sledećem: da će se za Crnu Goru zauzeti kod Austrije i Porte, da će ruska flota priteći u pomoć Crnoj Gori, da je naredio da se Crnoj Gori te godine i svake sledeće šalje po 1.000 zlatnih dukata. Potom je odlikovao vladiku visokim Ordenom Svetog Aleksandra Nevskog. Kad se Nikola Ćirković Davidović vratio u Crnu Goru, Petar I je istakao srpsku zastavu na manastiru Stanjeviću ( iako je on bio na austrijskoj teritoriji) i saopštio glavarima da je ruski dvor primio Crnu Goru pod svoju zaštitu.

U trenutku najsrdačnije veze između Pavla i crnogorskog vladike, ruski suveren je umro (1801). Tada je došlo do neočekivanog zahlađenja odnosa između Petrograda i Cetinja, jer novi ruski car Aleksandar I nije istim očima gledao na Crnu Goru kao njegov prethodnik.

NOVI ruski vladar je, naime, iz poverljivih izvora bio obavešten da vladika Petar održava prijateljske veze sa Francuzima, njegovim ogorčenim neprijateljima. Da bi dobio pouzdane informacije šta se u Crnoj Gori dešava, car je krajem 1803. godine poslao svog poverljivog čoveka, general-lajtnanta Marka Ivelića, inače Srbina iz Risna, koji je tokom dugogodišnjeg boravka u Rusiji dogurao do visokog čina u vojsci i dobio titulu grofa. Kada je stigao u Crnu Goru, Ivelić je obavestio cara da su tačne informacije kojima raspolaže rusko ministarstvo inostranih poslova da se kod vladike Petra na dužnosti ličnog sekretara nalazi neki opat po imenu Francisko Dolči de Vicković. Cara Aleksandra je začudilo da se kod pravoslavnog vladike u službi nalazi neki stranac, koji je uz to katolički sveštenik, a po carevom mišljenju, i francuski špijun. Sve ovo je navelo ruskog cara na pomisao da je crnogorski vladar napustio dotadašnji kurs srdačne saradnje sa ruskom državom i okrenuo se Francuzima.

MOŽDA bi ovakvo uverenje ostalo trajno u svesti cara Aleksandra da mu najugledniji ljudi iz crnogorskih plemena nisu u martu 1804. godine uputili pismo u kome su opovrgli neopravdane optužbe protiv svoga vladara i zatražili od ruskog suverena da u Crnu Goru uputi "pravog Rusa", koji će objektivnije od Ivelića sagledati i oceniti događaje u Crnoj Gori. Sva je sreća što je car Aleksandar prihvatio argumente crnogorskih plemenskih prvaka, pa je na njihov zahtev na Cetinje poslao "pravog Rusa" Aleksandra Josifoviča Mazurevskog, koji je došavši u Crnu Goru pokazao više razumevanja za unutrašnje prilike u ovom "krševitom kraju" i sa većom objektivnošću ocenio rad i delovanje crnogorskog vladike. Mazurevski je pokušao da opravda vladičine postupke u vezi sa njegovim sekretarom i da ponovo uspostavi prijateljske odnose između velike Rusije i "male balkanske zemlje".

VLADIKA TRAŽI PROŠIRENjE TERITORIJE

CRNOGORSKI vladika je smatrao da je sa ruskim carem Pavlom uspostavio tako bliske i čvrste veze da od njega može da zahteva i neke krupnije i ozbiljnije stvari kao što je teritorijalno proširenje Crne Gore. Na vladičin predlog opšti crnogorski zbor je doneo odluku da Nikola Ćirković Davidović ponovo ode u Rusiju i da cara Pavla zamoli da Crna Gora dobije Grbalj, Maine i Brajiće, a eventualno i Budvu i Paštroviće, kao i da Crna Gora bude pod stalnom ruskom zaštitom. Ruski car je toliko bio privržen Crnoj Gori i imao razumevanja za ove vladičine zahteve da bi ih verovatno i ispunio da su međunarodne okolnosti to dozvoljavale.