Ideja o zajedničkoj srpskoj državi

IZ RATA 1862. godine, kada je Omer-paša krenuo na Crnu Goru sa 55.000 vojnika, knjaz Nikola je, zahvaljujući pomoći Rusije, prošao bez posledica po teritorijalnu celovitost zemlje, ali je nažalost osetio posledice u pogledu odnosa sa Srbijom. Na cetinjskom dvoru su, naime, smatrali da Beograd nije pružio dovoljnu materijalnu i vojnu pomoć Crnoj Gori u trenutku najkritičnijeg ratnog sukoba sa Turcima. Knjaz Nikola, međutim, nije znao da su od srpskog kneza Mihaila zahteva uticajni, međunarodni faktori da se u tom trenutku ne upušta u ratni sukob sa Turcima. Bivši srpski predsednik vlade Jovan Marinović, koga je srpski knez uputio u evropske prestonice da ispita mišljenje najuticajnijih državnika u pogledu njegove namere da formira balkanski politički i vojni savez u cilju borbe protiv Turaka, vratio se iz Pariza i Beča sa porukom da nije trenutak za konačan obračun sa osmanskom državom.

U takvim krajnje nepovoljnim međunarodnim okolnostima, kada su Srbiji zbog negativnog stava Pariza i drugih centara moći u Evropi bile vezane ruke, sasvim je nerazumno bilo zahtevati od Beograda da vojnički pomogne "svojoj crnogorskoj braći". Ali zbog toga što vojno nije mogao da pritekne u pomoć, knez Mihailo je odrešio kesu i na Cetinje poslao 5.000 zlatnih dukata, što je u ono vreme bila pozamašna suma. (U istorijskim dokumentima pronađena je priznanica kojom knjaz Nikola svojim potpisom potvrđuje da je primio ovaj novac).

ISTORIČAR Radoman Jovanović ovako komentariše odnose između Srbije i Crne Gore, posle završenog rata: "Knjaz Nikola a naročito vojvoda Mirko bili su ogorčeni na Srbiju. Ni narod u Crnoj Gori nije mogao da shvati takav stav srpske vlade prema ogromnim naporima koje je on podnio u ovom ratu. Dobar dio krivice za ratni neuspjeh knjaz i narod svaljivali su na neangažovanost Srbije i odsustvo vojne pomoći Srba, a u izrazima svoje ogorčenosti time su tražili neku vrstu utjehe. Takvo raspoloženje zvaničnog Cetinja dolazilo je do izraza u raznim postupcima i izjavama."

Naročito je padala u oči jedna izjava vojvode Mirka, prilikom njegovog boravka u Beču u novembru 1862. godine. On je tada primio u zvaničnu audijenciju grupu hrvatskih studenata koji su se školovali u austrijskoj prestonici i tom prilikom im je izneo svoje uverenje da bi u tursko-crnogorskom ratu "Hrvati pritekli u pomoć Crnogorcima da su bili slobodni kao Srbijanci."

Ova aluzija da su Hrvati bliži Crnogorcima od Srbijanaca bila je ne samo provokativna nego i uvredljiva. Dobri poznavaoci odnosa između Beograda i Cetinja u to vreme konstatovali su da je u negativnoj "ocjeni stava Srbije bilo pretjerivanja i mišljenja zasnovanih više na trenutnim osjećanjima u ljutnji, nego na realnoj procjeni okolnosti koje su određivale politiku Srbije".

ZAOŠTRENI odnosi između cetinjskog i beogradskog dvora uznemirili su političke krugove u ruskoj prestonici. Smatrajući da to trajno može da unese zlu krv u "jednoverni narod", što bi moglo da ugrozi i interese Rusije na ovom prostoru, carska diplomatija je preduzela energične korake da se "strasti smire". Ruski poslanik u Beču Viktor Balabin pozvao je vojvodu Mirka i saopštio mu zahtev Petrograda da je "nužno i neophodno uspostaviti bliske i iskrene odnose između Srbije i Crne Gore". Istovremeno je i Vuk Karadžić stupio u dejstvo jer je znao da antagonizam između beogradskog i cetinjskog dvora šteti nacionalnim interesima celog srpskog naroda. On je zajedno sa Milojem Lešjaninom, načelnikom u srpskom Ministarstvu inostranih poslova, koji se trenutno nalazio u Beču, posetio vojvodu Mirka i ukazao mu da svojim neodmerenim izjavama i stalnim optuživanjem Srbije nanosi štetu saradnji Beograda i Cetinja i ima kobne posledice na jedinstvo naroda u Srbiji i Crnoj Gori.

Intervencija poslanika Balabina i Vuka Karadžića, koji je uživao veliki ugled kod crnogorskih glavara, bila je uspešna, jer je vojvoda Mirko posle susreta sa "srpskim spisateljem" izjavio "da će se (ubuduće) Crna Gora saglašavati sa odlukama srpske vlade koje bi se odnosile na oslobođenje srpskog naroda".

Pritisci koji su na Cetinje vršeni iz ruskih diplomatskih krugova, kao i "bratski saveti srpskog velikana Vuka" uticali su da i knjaz Nikola promeni svoje stavove prema Beogradu. On je, osim toga, sumnjao da se mir sklopljen posle tursko-crnogorskog rata može duže održati i ponovo je očekivao zaoštravanje odnosa sa Portom. U eventualni novi rat sa Turskom nije se smeo upuštati bez saradnje sa Srbijom.

NAJVIDLjIVIJI znak otopljavanja odnosa između dva dvora svakako je bio pristanak kneza Mihaila da kumuje prvom detetu cetinjskog knjaza - ćerki Zorki (kasnijoj supruzi kralja Petra I Karađorđevića). Za svog ličnog izaslanika na svečanosti krštenja, srpski knez je odredio uglednog političara Đorđa Đošu Milovanovića (oca jednog od najboljih ministara inostranih poslova Srbije - Milovana Milovanovića). Đoša Milovanović stigao je na Cetinje januara 1865. godine, dočekan ovacijama od naroda i lepo primljen na cetinjskom dvoru. On je, sem kumstva, imao i jedan veoma delikatan politički zadatak, formulisan u pisanim instrukcijama koje je sačinio predsednik srpske vlade Ilija Garašanin. Milovanoviću je, naime, naloženo da proveri raspoloženje knjaza Nikole u pogledu potpisivanja ugovora o savezu između Srbije i Crne Gore.

Svrha ovoga dokumenta bila je da se Beograd i Cetinje obavežu da će se zajednički pripremati, kako u političkom tako i u vojnom pogledu, za ispunjenje dva krupna cilja: isterivanje Turaka sa srpskog etničkog prostora i ujedinjenje srpskog naroda. Ova dva cilja bila su decenijama u svesti Srba, pa su političke elite u Beogradu i Cetinju bile spremne da ga ispune.

KNjAZ Nikola bio je u tom trenutku saglasan da se izvrši ujedinjenje Crne Gore i Srbije, čak je bio spreman da se odrekne prestola u korist kneza Mihaila, "ukoliko zajedničkim snagama uspeju da isteraju Turke i formiraju zajedničku državu". Član III ovog ugovora glasi: "Ako, Božijom pomoću, bude krunisano uspehom preduzeće koje se pred očima ima, to knjaz Crne Gore obećava svečano, da će i Crnu Goru pridružiti Srbiji i za vladaoca celokupne srbske države priznati kneza Mihaila."

Veoma je važno ukazati na zvanični stav Rusije prema težnjama naroda i tadašnjih vladajućih krugova da se izvrši ujedinjenje i stvori jedna veća srpska država. Petrograd se nije protivio nameri knjaza Nikole da se odrekne prestola u korist kneza Mihaila i da se ujedini Crna Gora sa Srbijom. Dve godine kasnije, posle ubistva kneza Mihaila (1868) Petrograd takođe nije imao ništa protiv toga da knjaz Nikola dođe na čelo ujedinjene države Srbije i Crne Gore. Očigledno je da je Rusiji bilo najvažnije da se na Balkanu stvori jedna jaka i prosperitetna slovenska i pravoslavna država, a što se tiče ličnosti koja će voditi tu državu ruski dvor je u tom trenutku očigledno imao poverenje i u predstavnika dinastije Obrenović kao i dinastije Petrović.

RUSIJA PODRŽAVA CRNOGORCE

PRIVRŽENOST Rusije Cetinju i spremnost Petrograda da se izbori za crnogorske nacionalne interese, ispoljile su se naročito za vreme srpsko-turskog rata 1876-1878. u kome je učestvovala i Crna Gora. U isto vreme posle toga rata, došla je do izražaja velika zluradost i nepoverenje nekih zapadnih sila, naročito Engleske prema Crnoj Gori i uopšte prema srpskom narodu.