Kruna srpstva na glavi kneza Nikole

INICIJATIVA iz Petrograda da se na prestolu u Srbiji nađe crnogorski vladar pala je u vodu kada je rusko ministarstvo inostranih poslova dobilo odgovor od Porte u kome se kaže: "da po zakonskim propisima na srpskom prestolu može biti samo srpski državljanin".

Zalaganje ruskog dvora za dinastiju Petrović imalo je, međutim, velikog uticaja na kneza Nikolu, tako da se on jednog trenutka počeo osećati i ponašati kao budući "vladar svih Srba". Njegove ambicije su u stvari bile da nastavi politiku kneza Mihaila i da se posle oslobođenja i ujedinjenja srpskog naroda on stavi na njegovo čelo. U takvom raspoloženju krenuo je u januaru 1869. godine u Rusiju, uveren da će od ruskog političkog vrha dobiti podršku za svoje državničke zamisli i pretenzije. I zaista, u ruskoj prestonici srdačno je dočekan, naročito od slovenofilskih krugova, koji su pokazali velike simpatije za crnogorskog gosta, "koji je u stanju", kako su oni govorili, "poneti i razviti barjak oslobodilačke borbe pravoslavne braće na Balkanu". Car Aleksandar II pokazao je "posebnu blagonaklonost" za crnogorskog vladara, pa mu je u "sentimentalnom trenutku" poklonio sablju srpskog srednjovekovnog kralja Milutina, koja je do tada čuvana u jednom petrogradskom muzeju. Predajući taj skupoceni dar, ruski suveren je rekao da knez Nikola "ima važnu misiju među Južnim Slovenima".

PAŽNjA kojom je bio okružen u najvišim petrogradskim krugovima, zatim carev poklon i obilata novčana pomoć koju je dobio, stvorili su kod kneza Nikole utisak da malena Crna Gora postaje Pijemont srpstva. Zaokupljen tom idejom, on se sve više počeo udaljavati od srpskog dvora i približavati Rusiji. Najvidljiviji znak ove političke orijentacije Cetinja svakako je molba upućena ruskom caru da kumuje četvrtoj ćerki kneza Nikole (do tada je svu kneževu decu krstio knez Mihailo). Ruski suveren se odazvao ovoj molbi i poslao na Cetinje svoga ličnog izaslanika kneza Dolgorukova, koji je dočekan uz velike ovacije. Knez Nikola se tom prilikom, u pratnji visokog gosta, prošetao cetinjskim ulicama u svečanom odelu, opasan sabljom kralja Milutina, što je u javnosti stvaralo utisak da je "kruna celog srpstva stavljena na glavu crnogorskog vladara".

Naravno da vatrene manifestacije crnogorsko-ruskog prijateljstva nisu ostale nezapažene u Beogradu, i srpski političari su sasvim opravdano postavili pitanje da li pažnja i pokloni kojima se obasipa crnogorski knez ukazuju na trajniju orijentaciju ruske spoljne politike prema Cetinju ili su samo "znak kurtoazije".

OPREZNI Jovan Ristić u svojstvu kneževog namesnika uputio je telegram Milanu Bogićeviću, srpskom predstavniku u Carigradu, sa zahtevom da svom kolegi ruskom poslaniku Ignjatijevu uloži protest što se sablja srpskog srednjovekovnog kralja poklanja crnogorskom a ne srpskom knezu, kao i da sazna da li se promenila ruska politika prema Srbiji. Grof Ignjatijev, koji je kao jedan od najuticajnijih petrogradskih diplomata bio dobro upoznat sa stavovima ruskog dvora, zvanično je odgovorio Bogićeviću da su neopravdane sumnje srpske vlade u vezi sa svečanim dočekom crnogorskog kneza u Petrogradu; da mu je sablja poklonjena samo kao vojniku, kao i da prijem koji mu je priređen ne "manifestuje namere ruske vlade da napusti Srbiju".

Zbog sumnji Beograda, Rusija je u isto vreme nastojala da podstakne kneza Nikolu da uspostavi iskrenije odnose sa Srbijom i savetovala mu da se kloni izazivanja dinastičkih nesporazuma i sukoba. Knez Nikola, koga su u Beogradu smatrali za lukavog političara, u međuvremenu je procenio da su njegove ambicije da se stavi na čelo "celog srpstva" objektivno ograničene vojničkom snagom i međunarodnim položajem Crne Gore i da zbog toga ne bi smeo da zaoštrava odnose sa Srbijom, jedinom zemljom u okruženju koja je u mogućnosti da mu politički i materijalno pomogne. Zbog toga je nastojao da se, na neki način, opravda pred predstavnicima srpske i ruske vlade, kako se u Petrogradu i Beogradu ne bi stekao utisak da crnogorski dvor svojom nadobudnom i nerazumnom politikom otežava i onako težak položaj srpskog naroda.

DOK su se odnosi kneza Nikole i cara Aleksandra II zasnivali na čisto političkoj i državničkoj osnovi dotle je veza crnogorskog kneza i cara Aleksandra III imala takoreći privatni i porodični karakter. Tako se Aleksandar III veoma angažovao i uložio svoj carski autoritet povodom sklapanja braka između ćerke kneza Nikole - Zorke i kneza Petra Karađorđevića, budućeg srpskog kralja. Evo kako je do toga došlo: zaljubivši se u kneginjicu Zorku knez Petar je hteo odmah da se ženi i o tome obavesti svog oca - kneza Aleksandra i svog budućeg tasta. Knez Nikola se, kako svedoči u svojim memoarima njegov bliski saradnik vojvoda Gavro Vuković, u početku kolebao, smatrajući da Petar nije prilika za njegovu ćerku ljubimicu. On je, naime, imao veće ambicije u tom pogledu, to jest smatrao je da Zorku može da uda za nekog člana ruske dinastije Romanov.

NIKOLA je, međutim, doznao da ruski diplomata grof Nikolaj Pavlović Ignjatijev ubeđuje petrogradski dvor da bi orođavanje dinastija Karađorđević i Petrović imalo izuzetan politički značaj, jer bi destabilizovalo aktuelnog predstavnika dinastije Obrenović - kralja Milana. To je za Rusiju bilo i te kako važno, jer je Milanova proaustrijska politika otežavala njene diplomatske akcije i napore na Balkanu. U Petrogradu se mislilo da će brak kneževića Petra i kneginjice Zorke poljuljati položaj kralja Milana, jer je Karađorđev unuk kao pretendent na kraljevski presto imao mnogobrojne pristalice u Srbiji.

Odlučivši se ipak da Zorku uda za Petra, Nikola je otputovao u Rusiju da od carskog dvora dobije i zvanični blagoslov za ovaj brak. Car Aleksandar III je bio jako zadovoljan što se dve srpske dinastije rodbinski povezuju, pa je obećao veliki miraz za mladu.

SVADBA kraljevića Petra Karađorđevića i kneginjice Zorke Petrović obavljena je na Cetinju 11. avgusta 1883. godine i to u crkvi Cetinjskog manastira. Sve je učinjeno da ova ceremonija bude što veličanstvenija. Okupili su toliko sveta da je izgledalo, kako su napisali hroničari, da se na "Cetinje slila cjela Crna Gora". Svečanost je uveličala dolaskom lično izaslanika ruskog cara - generala Denisov - Orlova.

Dolazak tako visoke ruske ličnosti na Cetinje jako je oneraspoložio i uznemirio kralja Milana, jer je protumačio da mu na ovaj način ruski car šalje poruku da sa njim, kao prononsiranim austrofilom, Rusija više ne računa i da kneževića Petra smatra legitimnim pretendentom na srpski presto.

SUTRA: Kralj Nikola protiv saveznika