Beograd postaje srpska prestonica

POSLE Bajazitove smrti u zarobljeništvu 1403. godine, slomljena tugom za čovekom u koga je bila zaljubljena, i dvanaest godina života provedenih u haremu, Olivera je otišla u vizantijsku prestonicu, gde su je čekala braća. Pošto su Vizantinci tu krunisali Stefana despotskom titulom, on je odlučio da krene na ostrvo Lezbos da isprosi Jelenu Gatiluzi, a Olivera ga je molila da je ostavi u Konstantinopolju, jer nije imala snage da u svom tom slavlju učestvuje. A pošto je pred odlazak Stefan u Konstantinopolju imao veliku svađu sa Đurđem, prouzrokovanu njegovim odbijanjem Đurđevog zahteva da prizna nezavisnost Brankovića zemalja, on je zamolio vizantijskog savladara Jovana VII Paleologa da stavi Đurđa u kućni pritvor u isposničkoj ćeliji manastira Svetih ratnika, u okviru dvorskog kompleksa, gde bi ga do despotovog povratka s Lezbosa čuvala carska garda.

Po Stefanovom odlasku u Mitilenu, Đurađ je uz pomoć nekog Rodopa uspeo da pobegne i da sa svojim ratnicima iz angorskog pohoda ode kod čelebi Sulejmana u Edirne, s molbom da mu da odred od tri hiljade sipahi konjanika, uz čiju pomoć je hteo da pokori Moravsku Srbiju pre Stefanovog povratka.

MEĐUTIM, kad su Aidin beg i vojvoda Mihailo doznali o Vukovom bekstvu, oni su odmah na brzom romejskom (vizantijskom) brigantinu odjedrili sa Oliverom na Lezbos da upoznaju despota Stefana o tom važnom događaju i on je, posle zvanične veridbe s Jelenom Gatiluzi, na galiji njenog oca sa celom svojom pratnjom žurno odjedrio do Ulcinja, gde je kod svoje sestre Jele, udate u Balšiće, ostavio Oliveru i Aidin agu. A onda je on s bratom Vukom i svitom od svojih trista kopljanika i još trista Zećana dobijenih od Jelinog muža, Jovana Stracimirovića Balšića, zaobilaznim putem krenuo ka Kosovu, dok mu je, po njegovoj poruci, kneginja Milica sakupila odred od hiljadu i osam stotina konjanika, da se kroz kanjon Lima sastane s njim kod Plava ispod Prokletija. Odatle je despot potajno krenuo ka Kosovu. A pošto je doznao da Turci i Đurađ nisu ulogoreni na istom mestu, podelio je svoje snage tako da je on sa svojom svitom i trista Zećana u po noći napao na turski logor kod crkve Gračanice, a njegov brat sa celim odredom koji je došao iz Kruševca na Đurđev logor kod Tripolja. Stefan je uspeo da potuče Turke, a Vuk je u bici sa Đurđem izgubio skoro ceo svoj odred. Kad su se braća potom srela u Novom Brdu, despot je oštro ukorio brata zbog tog poraza i ozlojećeni Vuk se rano sledećeg jutra s desetak svojih pratilaca iskrao iz grada i otišao čelebi Sulejmanu u Edirne da traži vojsku protiv Stefana.

POŠTO se Stefan vratio u Kruševac i obavestio majku o razdoru s Vukom i Vukovom bekstvu Turcima, kneginja je otišla na svoju poslednju diplomatsku misiju da povrati Vuka i ugovori mir sa Sulejmanom, u čemu je posle tri meseca napora uspela. U međuvremenu je i Olivera došla iz Ulcinja u Kruševac, a uskoro posle toga, po nekoj indikaciji iz narodnog predanja, ona je u toku 1403. godine kraće vreme provela u manastiru Manastirica u blizini Kladova. Taj manastir je još u vreme kneza Lazara podigao monah Nikodim uz kneževu novčanu pomoć, ali je taj podatak problematičan, jer nije bilo nikakvog razloga da ona ide tamo, kad je na kruševačkom dvoru imala rođenog brata i u obližnjem manastiru Ljubostinji svoju majku.

KADA je despot Stefan za savezništvo sa Ugarskom dobio Beograd, odlučio je da ga proglasi svojom prestonicom i prionuo da je opsežnim gradozidanijem što pre pretvori u dostojno i sigurno stalno sedište vladara. Za obimne radove na proširenju i ojačanju tvrđave pokupio je majstore zidare, kamenoresce i klesare širom Srbije i jadranskog primorja i već se sledećeg proleća videlo da dotle zapušteni grad na ušću Save u Dunav postaje daleko najmoćnija utvrda u zemlji. Na zaravni povrh beogradskog brega, u okviru postojećeg odbrambenog prostora Gornjeg grada, on je kao posebnu celinu utvrdio Unutrašnji grad, ojačan moćnim kulom Nebojšom, na mestu gde je još u prvom veku nove ere izgrađen rimski castrum Singidunum, poznat kao viševekovno sedište rimske IV Flavijeve legije. Tu je sazidao dvorac i pored njega vilu za sestru Oliveru koja je, praćena njegovim poverljivim savetnikom Aidin agom, već u proleće 1405. godine došla da se tu nastani.

Mada se Olivera po dolasku u Beograd nije mnogo mešala ni u politiku ni u upravne poslove u novoj srpskoj prestonici, ostala je verni savetnik bratu Stefanu, u čemu je na neki način zamenila njihovu majku, koja je u jesen 1405. godine umrla.

SEM Gornjeg i Unutrašnjeg grada, despotovi gradozidci su proširili i ojačali i utvrđene celine podno padina brega prema Savi i Dunavu zvane Donji grad i Zapadno podgrađe. Celokupni utvrđeni gradski prostor sastavljen od ovih spojenih celina (koje su za potrebe odbrane mogle da prihvate oko sedam hiljada boraca) bio je opasan dvostrukim bedemima oslonjenim na moćne kule zaštićenim dubokim podzidanim jarkom koji se protezao u polukrugu od savske do dunavske obale. U Gornji grad se ulazilo kroz posebno utvrđene kapije na istočnoj, zapadnoj i južnoj strani unutarnjih bedema, isto tako zaštićene visećim mostovima na verigama nad odbrambenim jarkom. Po despotovom nalogu, nad glavnom spoljnom, istočnom, ulaznom kapijom u tvrđavu bio je uklesan lik Bogorodice koju je on u svojoj povelji gradu imenovao zaštitnicom nove prestonice.

DESPOT je već 1405. godine, da bi ubrzao naseljavanje Beograda srpskim življem, dao njegovom građanstvu široke ekonomske povlastice. Žitelje grada je ne samo oslobodio dažbina i obaveza prema državi nego i plaćanja carina bilo gde u zemlji. Da trgovcima zajemči slobodu kretanja i time podstakne razvoj gradske privrede, izdavao im je lične isprave zvane "knjige s pečatom", kojima su dokazivali svoj identitet i mesto boravka i pri prelasku granice sa Ugarskom i po trgovima u zemlji gde su prodavali robu. Te mere su ubrzo privukle u grad i čitavu koloniju dubrovačkih trgovaca, koji su među prvima shvatili da je Beograd skoro preko noći postao veliko potrošačko središte.

Kao i drugde po Srbiji, despot je u novoj prestonici obilato trošio na izgradnji crkava. Prvo je obnovio i proširio Sabornu crkvu posvećenu Uspenju Bogorodice, koja je postala središte beogradskog mitropolita. Potom je podigao Crkvu Trojice jerarha, pa Crkvu Svetog Nikole, koja je uz sebe imala i bolnicu, i Crkvu Svete Petke u Donjem gradu, gde su iz Kruševca prenesene svetiteljkine mošti koje je kneginja Milica izmolila od Bajazita.

POKROV STEFANA PRVOVENČANOG

ŠTO se tiče Oliverinog poklona-pokrova za ćivot s moštima kralja Stefana Prvovenčanog u njegovoj zadužbini manastiru Studenici, nije poznato kada je to učinjeno, ali se veruje da je ona to uradila negde krajem XIV ili najkasnije početkom XV veka, do čega se došlo restauracijom pokrova 1956. godine, kada je otkriveno da su u nekoliko užih pruga tkanine arapskim pismom izvezene dve rečenice na turskom jeziku koje kažu "sultan Bajazit kan, blagoslovene mu bile pobede" i "Sultan pravedni i sveti". Na osnovu tih umetaka procenjeno je da su najverovatnije taj pokrov donele monahinje Jevgenija (kneginja Milica) i Jefimija posle njihovog viđenja sa Oliverom i Bajazitom 1398. u Seru.

SUTRA: SMRT DESPOTA STEFANA LAZAREVIĆA