Slikari radili kao fizički radnici

VEĆINA slikara emigranata između dva rata u Srbiji slikala je u duhu ruskog akademizma. U to doba najpopularniji su bili pejzažisti Stepan Kolesnikov i Aleksej Hanzen, ali su značajniji umetnički trag ostavili danas malo poznati Boris Pastuhov, Ananije Vrebicki, Pavel Froman i Vladimir Žerdinski. U nekoliko navrata ruski umetnici izlagali su na izložbama grupe "Krug", Udruženja ruskih umetnika u Kraljevini Jugoslaviji i grupe "Oblik" (članovi bili Šumanović, Dobrović, Zora Petrović, Tartalja, Kosta Hakman, Aralica, Konjović, Radović, Rosandić...).

Procene su da je samo između dva rata u Beogradu stvaralo više od 30 ruskih slikara i petoro skulptora. Pastuhov, Kolesnikov, Ložečnikova, Šeloumova i Sosnovski punili su izložbene salone srpske prestonice, a posebno je bila poznata grupa "Krug", koja je 1930. godine u Beogradu organizovala "Veliku izložbu ruske umetnosti". Znameniti su bili i ruski skulptori Verhovski i Zagorodnjuk, kao i grafičari iz "Beogradskog kruga komiksa".

VELIKI doprinos razvoju srpske umetničke fotografije dao je Georgije Žorž Vladimirovič Skrigin, koji će postati poznat po fotografijama "Kozarčanka" (portret partizanke Milje Marin) i "Majka Knežopoljka", kao i Titovom portretu, koji se nalazio na nemačkoj poternici.

Žorž Skrigin je s roditeljima došao u Srbiju početkom dvadesetih godina. Pohađao je rusku školu u Beloj Crkvi, a gimnaziju i Visoku baletsku školu u Zagrebu. U Hrvatsko narodno kazalište u Zagrebu, kao baletski igrač stupio je 1930. Fotografijom se bavio amaterski, sve do 1935. Ovaj Rus, koji je svojevremeno pobegao pred boljševicima, za vreme rata bio je u partizanima, gde je bio član Kazališta narodnog oslobođenja pri Vrhovnom štabu NOV i POJ. Po oslobođenju, doselio se u Beograd i narednih godina bavio se režijom. Iza sebe je ostavio 22 filma, od čega osam dokumentarnih. Umro je 1997. i sahranjen je u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju.

NAJBURNIJU sudbinu među umetnicima imao je Stepan Fjodorovič Kolesnikov. Preci ovog slikara, čija platna krase najvažnije srpske državne institucije i Beli dvor, poreklom su iz Srbije. Rođen je na selu, u Jekaterinoslavskoj guberniji, u porodici imućnih seljaka. Studirao je na Imperatorskoj akademiji umetnosti u Petrogradu, kod Rjepina, Makovskog i Kiseljova. Dobitnik je mnogobrojnih nagrada i član pariskog društva "Leonardo da Vinči".

Na 10. međunarodnoj izložbi u Minhenu, 1909. godine, njegova slika "Proleće" dobija najviše priznanje u konkurenciji 49.000 radova. Zbog ogromnog uspeha car Nikolaj Drugi nagradio ga je zlatnom tabakerom i zvanjem počasnog građanina, a iste godine dobija titulu umetnika slikara prve klase i stiče pravo da dve godine putuje po inostranstvu o državnom trošku. Po njegovim motivima štampaju se razglednice, o njemu piše štampa, ali ga, voljenog i slavljenog, kritika dočekuje na nož kao maniristu.

POČETAK Prvog svetskog rata proveo je kao ratni slikar - dopisnik na frontu, da bi se 1919, sa porodicom, evakuisao u Grčku, pa u Srbiju. Na samom početku izbeglištva, anoniman u srpskoj prestonici, Kolesnikov zarađuje kao fizički radnik, ali ubrzo dobija narudžbine za slikanje portreta, zahvaljujući kojima postaje popularan. Njegove slike su se za kratko vreme pojavile u beogradskim izlozima. To mu donosi posao profesora u Rusko-srpskoj gimnaziji u Beogradu. Dobija porudžbinu i za ukrašavanje enterijera Narodnog pozorišta.

Slede novi poslovi, pa uskoro, kako piše Jelena Mežinski Milovanović u zborniku "Ruski nekropolj", oslikava tavanice i zidove Izvozne banke na Terazijama, Jadransko-podunavske banke, holove i sale u hotelu "Palas", Gradsku bolnicu... Poznata je njegova velika istorijska kompozicija po porudžbini "Boj na Kajmakčalanu". Bio je član umetničke grupe "Krug", a za zasluge je sredinom dvadesetih godina nagrađen Ordenom Svetog Save.

PORODICA mu se raspada pred Drugi svetski rat, kada mu, ubrzo posle razvoda, umire supruga. Na početku rata uhapšen je sin Fjodor, koji se po izlasku iz zatvora ubio. Kćerka Ljuba beži pred dolaskom komunista. Kolesnikov je za vreme rata oboleo od Parkinsonove bolesti, od koje je bolovao 12 godina. Zbog toga je morao da zaposli dva mlada umetnika koja su izrađivala osnove slika, a on ih zatim dovršavao i potpisivao. Rođaci su mu vezivali četkicu za ruku da bi mogao da radi, a sve češće je koristio i nož za razmazivanje boja po paleti.

Posebno teško je doživeo odluku komunističkih vlasti da se njegov rad - plafon u Narodnom pozorištu, već načet u bombardovanju - prefarba, 1950. Plafon će biti rekonstruisan tek tri i po decenije kasnije.

Kolesnikov je umro 1955. u Beogradu i sahranjen je pored ruske Iverske kapele na Novom groblju. Njegova dela danas čuvaju muzeji u Petrogradu, Moskvi, Odesi, Berlinu, Londonu, Parizu i Njujorku. Iza njega su ostali ikonopisi u Manastiru Svetog Nauma na Ohridu, kao i ikonostas Crkve Svetih Vrača u selu Babušinac, kod Požarevca.

ZA BOGATOM slikarskom scenom nije zaostajao ni književni život ruske emigracije. Ideja je bila da Kraljevina SHS postane centar kulturnog i umetničkog rada izbeglica. Od Ministarstva prosvete tražen je novac za pokretanje ruskog književnog časopisa, kao i da organizuje univerzitetski savet ruskih profesora koji bi imao svog rektora i više katedri i koji bi štampao dela ruskih pisaca i udžbeničku literaturu.

U predratnom Beogradu sastajalo se čak sedam književnih kružoka, koji su obuhvatali tridesetak ruskih pisaca. Prvi od njih osnovan je 1923. i poneo je ime po čuvenoj Blokovoj pesmi "Gamajun - proročanska ptica". Posebno važan kružok bio je "Književna sreda".

Onovremeni književni život prestonice obeležili su prof. Ilija Golešnjikov Kutuzov, reditelj Jurij Rakitin, pesnik i novinar Jurij Oforsimov, pisac dramskih tekstova Vsevolod Homicki, pesnici Jekatarina Tauber, Mihail Ivanjikov, Vladimir Galjski, Aleksandar Nejmirok, Lidija Develj...

SAVEZ ruskih pisaca i novinara osnovan je 1925. godine, a njegov suštinski cilj bila je antiboljševička propaganda. Imao je 194 člana u prvoj deceniji postojanja i umnogome je doprineo zbližavanju pisaca i novinara u "zagraničnoj Rusiji".

Od svih umetnika, u Kraljevini je najteže bilo glumcima, zbog jezičke barijere. Deo njih opstao je na sceni tako što je glumio samo u ruskim pozorišnim grupama, ili tako što je otvarao privatne škole glume i dramske studije, poput dramskog studija Fedorova, pozorišta Aleksandra Čeperova ili trupe Julije Valentinovne Rakitine. Drugi deo bavio se režijom, dok su se oni treći potpuno odrekli pozorišnih dasaka.

Od glumica, opstale su Marija Nablicka i Lidija Mansvjetova, koja je igrala u Beogradu, Novom Sadu, Zagrebu, Splitu i Sarajevu. Značajan trag ostavio je i Jurij Erastovič Ozarovski, a bračni par Vera Iltijadova Greč i Polikarp Arsenjev Pavlov promovisali su u ovdašnjem pozorišnom životu sistem Stanislavskog. Jurij Ljvovič Rakitin režirao je u Narodnom pozorištu čak 85 predstava i osam opera, a režijom opera bavili su se i Boris Krivecki, Aleksandar Sibirjakov i Nikolaj Osipovič Masalitinov.

SUTRA: RUSI ULEPŠAVAJU LICE SRBIJE