Prva ruska kapela bila u kafani

MNOGOBROJNA ruska kolonija u egzilu bila je izuzetno vezana za svoju crkvu: redovno su je posećivali, aktivno učestvovali u parohijskom životu i bili članovi čuvenih ruskih crkvenih horova. Bogosluženja su vršena neprekidno, od prvog dana odlaska u egzil - prvo na palubama brodova, pa po šatorima i barakama, podrumima i fiskulturnim salama, pod otvorenim nebom i pred pokretnim oltarom...

U međuratnom periodu delovalo je više desetina ruskih crkava. Manji broj njih imao je odgovarajući hram, dok je većina radila u prostorijama opremljenim za bogosluženje u sklopu ruskih škola ili domova. U početku, određenim danima u nedelji bogosluženja su organizovana i u lokalnim srpskim hramovima, uz dozvolu crkvenih vlasti. U mestima gde su jedinice ruske armije radile u okviru radnih odreda, bile su obrazovane pokretne crkve, a u ruskim kolonijama, u kojima je bilo mnogo izbeglica ali ne i ruskih crkava, formirana je specijalna kategorija putujućih sveštenika.

IZBEGLICE su sa sobom donele iz otadžbine i razne crkvene predmete, verujući u njihovo duboko religiozno značenje. Tako su 1920. u Novorosijsku sveštenici u liturgijskim odorama, uz crkveno pojanje, poneli na brod čuvenu Kursku čudotvornu ikonu Bogorodice. Iako je u luci vladala neopisiva gužva, pri pojavi ikone masa se povukla, napravila prolaz i sveštenici su se neometano ukrcali.

Većina porodica je sa sobom ponela porodične ili venčane ikone. Kačili su ih, sa kandilom, u ugao sobe preko specijalno izvezenog belog peškira. Male ikone na lančićima bile su okačene na posteljama i dečjim krevetima. U vremenima teških unutrašnjih lomova i drama, religioznost je za ruskog čoveka bila sigurna luka i uteha.

SPC je dala autonomiju Ruskoj pravoslavnoj zagraničnoj crkvi, koja je, inače, bila prva emigrantska crkva u celoj hrišćanskoj istoriji, i više puta je stala u odbranu njenog postojanja. Najjači pritisak da se ukine Arhijerejski sinod RPC dolazio je iz Carigradske patrijaršije, koja je Rusku zagraničnu crkvu smatrala nekanonskom, ali je Sveti arhijerejski sabor SPC uzvratio carigradskoj patrijaršiji da na sopstvenoj kanonskoj teritoriji ima pravo da organizuje crkvenu vlast po sopstvenom nahođenju.

U VREME patrijarha Varnave SPC je odolela i pritiscima Moskovske patrijaršije da RPC bude ukinuta. Patrijarh Varnava, inače đak Sanktpeterburške duhovne akademije, toliko je poštovao mitropolita Antonija, da je ovaj predvodio liturgiju prilikom patrijarhovog ustoličenja, 1930.godine.

U Kraljevini SHS 1922. formiran je Arhijerejski sinod RPC u izbeglištvu. Sedište mu je bilo u Sremskim Karlovcima od kada se Privremena zagranična crkvena uprava, 1921. godine, na čelu sa mitropolitom Antonijem preselila tu iz Konstantinopolja. Patrijarh je ruskoj crkvenoj upravi ustupio deo karlovačkog Patrijaršijskog dvora.

Ruska crkva imala je svoju štampu, ruski profesori su predavali u bogoslovskim školama...

FRUŠKOGORSKI manastiri su posle Prvog svetskog rata bili u bednom stanju i u njih su stupali ruski monasi i obnavljali ih (Jazak, Privina glava, Šišatovac, Vrdnik). Posebno su opusteli ženski manastiri, pa su u njih dolazile ruske monahinje. Samo u Novo Hopovo stiglo je 80 monahinja iz Svetobogorodičinog manastira Lesna iz Holmsko-Varšavske eparhije, na čelu sa igumanijom Ekatarinom i njenom naslednicom Ninom. Monahinje su izbegle noseći na put čudotvornu ikonu Presvete Bogorodice, koju su spasle. Ovaj manastir postao je s vremenom rasadnik srpskog ženskog monaštva.

Prva kapela, odmah po dolasku belih emigranata u srpsku prestonicu, improvizovana je u prostorijama jednog restorana u Ulici kralja Milana, a vrlo brzo Rusi dobijaju i svoje crkve. U Beogradu je to Crkva Svete Trojice, na Tašmajdanu, u kojoj je prva služba održana u januaru 1924, a u Beloj Crkvi, u kojoj je bio smešten Krimski kadetski korpus, Marinski Donski institut, Nikolajevska konjička škola i dečji dom - Crkva Svetog Jovana Bogoslova. Iverska kapela izgrađena je na Novom groblju 1931. U drugim gradovima službe su se mahom obavljale u srpskim hramovima.

NAJVAŽNIJA figura Ruske zagranične crkve je njen poglavar mitropolit Antonije, izdanak stare plemićke porodice Hrapavicki. Zamonašio se četiri dana po okončanju studija, a pre odlaska iz Rusije bio je profesor, docent, rektor Moskovske i Kazanske duhovne akademije, episkop Volinski...

Zanimljiv je odnos mitropolita Antonija sa čuvenim piscem Lavom Nikolajevičem Tolstojem. Mitropolit je prvo polemisao sa njegovim popularnim publikacijama, a zatim ga i posetio u Moskvi. Ostao je Tolstojev zapis da ga od svih sveštenika najbolje razume upravo Antonije - njegov veliki kritičar.

Iako se očekivalo da će postati prvi patrijarh obnovljene ruske Patrijaršije, iz šešira je izvučeno ime moskovskog mitropolita Tihona, a Antonije postaje mitropolit kijevski i galicki. Na toj funkciji ga zatiče Oktobarska revolucija. "Beli" ga prebacuju 1920. u Grčku, gde odlazi na Svetu Goru, u Pantelejmonov manastir, sa željom da se povuče iz javnog života. General Petar Vrangel ga, međutim, moli da dođe na Krim i pomogne evakuaciju izgnanika.

U CARIGRADU, u ruskom logoru, počinje i njegovo izgnanstvo, dugo 16 godina. Na poziv patrijarha srpskog Dimitrija i na inicijativu episkopa niškog Dositeja, 1921. stiže u Beograd, gde je već postojala dobro organizovana ruska parohija, zahvaljujući protojereju Petru Belovidovom. Sve do smrti, 1936. godine, vodio je RPC u izbeglištvu iz Sremskih Karlovaca. Umro je u Patrijaršijskom dvoru, na rukama patrijarha Varnave.

Zanimljiva figura je i otac Petar Belovidov, prvi starešina RPC u Beogradu, koji je 1919. organizovao evakuaciju sveštenika i njihovih porodica pred dolaskom boljševika. Svima je pomogao, osim sebi. U dogovoru sa suprugom, iz Rusije je otišao sam, budući da su mu oba sina, belogardejca, obolela od tifusa. Verovao je da odlazi nakratko, a u egzilu je ostao punih 20 godina.

U BEOGRADU je predavao u Prvoj ruskoj gimnaziji. U prostorijama menze za ruske izbeglice, u Ulici kralja Petra, služio je prvo bdenje uoči Male Gospojine i liturgiju na dan Rođenja Presvete Bogorodice, i od tog trenutka zvanično postoji ruska parohija u srpskoj prestonici. Toliko je bio cenjen među srpskim sveštenstvom, da je patrijarh Varnava umeo da zamoli mitropolita Antonija "Daj mi malo tvog Petra". Jedan je od najzaslužnijih za zidanje Crkve Svete Trojice na Tašmajdanu, kao i Iverske kapele na Novom groblju. Umro je 1940. i sahranjen u Iverskoj kapeli.

JOVAN ŠANGAJSKI ČUDOTVORAC

MEĐU ruskim emigrantima našao se i Mihailo Maksimović, rođen u Adamovsku, u Harkovskoj guberniji. Porodica Maksimović je u 18. veku izbegla pred Turcima iz Srbije u Rusiju. Mihailo je završio vojnu školu i pravni fakultet na harkovskom Carskom univerzitetu. Po dolasku u egzil, radio je kao prodavac novina. U Beogradu su ga svi znali jer je i zimi i leti išao bos. Vremenom je diplomirao i teologiju, i zamonašio se u Miljkovom manastiru, kod Svilajnca, kao Jovan. Posle rata poslat je kao episkop RPC u Šangaj. Zatim je bio arhiepiskop zapadnoevropski, a poslednjih godina služio je u Americi. Tih poslednjih decenija sprovodio je podvig nespavanja i noći je provodio u molitvi. Umro je 1966, a Ruska zagranična crkva proglasila ga je za sveca - Jovana Šangajskog Čudotvorca.

SUTRA: arhivi i revolucija nisu svemoćni