Beli šire slavu Univerziteta

MALA Srbija - i nešto veća Jugoslavija, u jednom trenutku su postale stecište potomaka velikih ljudi iz najveće zemlje u svetu. Tako su kod nas izbegli i potomci slavnog Lava Nikolajeviča Tolstoja. Tolstoj i njegova žena Sofija Andrejevna imali su 13 dece. Njihovi unuci Ilija (Ilja) i Vladimir emigrirali su u Srbiju posle Oktobarske revolucije, i tu živeli sve do 1945. Ilija je stanovao u Beogradu, a Vladimir je radio kao agronom u Novom Bečeju. Ilija je imao sina jedinca Nikitu, rođenog u Vršcu 1923. godine. Nikita je bio čuveni slavista, akademik nekoliko akademija u svetu, među kojima i SANU. Vladimir je imao dva sina - Olega, koji je bio slikar, i Iliju, koji je radio kao profesor. Svi su 1945. godine otišli u Sovjetski Savez.

Osim Tolstojevih potomaka, sa "belima" su u Srbiju došli i potomci Puškina i Ljermontova (živeli u Beloj Crkvi, tadašnjem, posle Beograda i Sremskih Karlovaca, najvećem centru ruske emigracije), zatim rođeni brat pisca Mihaila Bulgakova, unuk poznatog slikara Ajvazovskog...

MEĐU potomcima poznatih našao se i knez Andrej Gardenjin. Sa majčine strane bio je potomak porodice kneza, pukovnika Nikolaja Rajevskog, po kome je Tolstoj izgradio lik grofa Vronskog u "Ani Karenjinoj". Majka mu je bila Milica Vasiljevna Rajevski Eger, koja je kao dete s roditeljima emigrirala u Srbiju i tu upoznala ruskog plemića, bivšeg carskog kapetana Aleksandra Gardenina. Kum na venčanju bio im je strip-crtač Jurij (Đorđe) Lobačev. Sa očeve strane, Gardenjin je bio sinovac grofa Vladimira Iliča Tolstoja, unuka Lava Tolstoja. Majčin otac, knez Vasilije Rajevski, bio je šumarski inženjer u Trebinju, koji je jedva izbegao ustašku kamu. Spasli su ga Dubrovčani, koji su mu pomogli da pobegne i pešice stigne u Beograd. Nekoliko godina kasnije usmrtio ga je trolejbus na pešačkom prelazu kod bioskopa "Zvezda". Andrejev otac Aleksandar bio je za vreme rata član Ruskog zaštitnog korpusa, zbog čega je morao da beži pred Crvenom armijom. Život je skončao u Americi. Majka, koja se još pre rata razvela, posle rata se preudaje za Konstantina Konstantinoviča Egera, prvog profesora scenskog mačevanja u Srbiji. Andrej Gardenjin bio je jedan od osnivača Mačevalačkog kluba Crvena zvezda, začetnik kaskaderskog pokreta u Jugoslaviji i prvi istoričar mačevanja u Srbiji.

NEMALI broj izbeglih Rusa je upravo u Beogradu i Jugoslaviji ovenčan slavom. Georgije Aleksandrovič Ostrogorski (1902-1976), možda pre svih. Jedan od najvećih vizantologa 20. veka rođen je u Petrogradu. U rodnom gradu je završio klasičnu gimnaziju, a zbog revolucionarnih previranja studije je nastavio u Hajdelbergu, gde je 1925. doktorirao sa temom "Vizantijska poreska opština u 10. veku". Usledili su boravak i usavršavanje u Parizu.

Predavanja iz istorije Istočnog rimskog carstva držao je u Breslau, današnjem Vroclavu, od 1928, a na poziv Beogradskog univerziteta 1933. dolazi u Jugoslaviju i postaje predavač na Fiolozofskom fakultetu. Tu se zadržao sve do penzionisanja, 1973, a jedno vreme bio je i dekan.

Zaslugom Ostrogorskog, u Beogradu je 1948. osnovan Vizantološki institut SANU, kojim je on rukovodio sve do smrti, 1976. godine. Ruski stručnjak je presudno doprineo da naša prestonica postane jedan od značajnijih centara za proučavanje Vizantije u svetu. Pokrenuo je časopis, globalno prepoznatljiv, i omogućio širokom krugu naših stručnjaka kritički uvid u izvore vizantijskog porekla. Značajan je njegov mentorski rad sa mladim istraživačima. Ostrogorski je bio tvorac tzv. Beogradske vizantološke škole, iz koje su potekli mnogobrojni eminentni eksperti.

AUTORITET koji je u vizantologiji uživao Georgije Ostrogorski, konstatuje Miloš Cvetković, počiva na izuzetno obimnom i tematski raznolikom naučnom opusu. Moglo bi se reći da ne postoji period u milenijumskom trajanju carstva a da mu nije posvetio pažnju. Najpoznatije delo, "Istoriju Vizantije", objavio je originalno na nemačkom, 1940. Prema mnogim mišljenjima, to delo je i danas najbolja sinteza nastanka, razvoja i propasti Romejskog carstva. Ostrogorski se smatra naučnikom koji je upoznao Zapad sa visokim dostignućima ruske vizantologije. Za dopisnog člana SANU izabran je 1946, a za redovnog 1948. godine.

Pomenućemo još neke Ruse - velikane u našoj sredini, svesni toga da ćemo se ogrešiti o neke druge. Georgij Nikolajevič Pio-Uljski (1864-1938), naučnik iz oblasti termotehnike i specijalista parnih turbina, ime je stvorio još u Carevini, a u Beogradu je bio redovni profesor Tehničkog fakulteta. Za potrebe Prvog svetskog rata, projektovao je parne turbine za gigantske oklopne brodove - drednote - ruske flote. Na fakultetu je bio vrlo aktivan. Njegov kapitalni udžbenik "Kurs parnih turbina" bez saglasnosti autora je preštampan i u SSSR-u. Zalužan je za formiranje Mašinskog muzeja. Jedan je od osnivača Ruskog naučnog instituta u Beogradu i dugogodišnji predsednik Saveza ruskih inženjera u Kraljevini SHS, odnosno Jugoslaviji. Kralj Aleksandar odlikovao ga je Ordenom Svetog Save trećeg stepena.

ALEKSANDAR Josifovič Ignjatovski (1875-1955), doktor medicinskih nauka, profesor Univerziteta, najveći doprinos nauci dao je u oblasti bolesti krvnih sudova: eksperimentalno je izazvao arteriosklerozu kod zečeva hranjenih punomasnim mlekom i žumancetom. U Beograd je stigao 1920, gde je 1922. na tek osnovanom Medicinskom fakultetu nastavio univerzitetsku karijeru u statusu ugovornog redovnog profesora interne medicine. Jedno vreme je bio i dekan. Gotovo dve decenije, do decembra 1941, kada je penzionisan, obavljao je dužnost upravnika Prve interne klinike. Za rad u Jugoslaviji odlikovan je Ordenom Svetog Save i Karađorđevom zvezdom, za revnosnu službu i lečenje kralja. Reaktiviran je po oslobođenju Beograda oktobra 1944. i ponovo penzionisan već narednog marta. U Skoplju je 1947. izabran za redovnog profesora interne medicine. U glavnom gradu Makedonije je osnovao Kliniku za internu medicinu i infektivne bolesti. Tamo je 1953. treći put penzionisan.

Teodor (Fjodor) Taranovski (1875-1936), pravnik i istoričar rusko-poljskog porekla (nije to bila retka kombinacija, i među mitologiziranim osobama sovjetskim, Đeržinski i Rokosovski, na primer, bili su Poljaci), učio je u Varšavi od čuvenih izučavalaca južnoslovenskog prava. Redovni profesor postao je sa 36 godina. Po emigriranju, bio je profesor Pravnog fakulteta u Beogradu, gde je sistematski ispitavao srpsko srednjovekovno pravo, naročito Dušanov zakonik. Napisao je kapitalno delo "Istorija srpskog prava u nemanjićkoj državi", ne zašavši u mitološka i naivna naklapanja, tako prijemčiva nama u skorijim decenijama 20, ali i 21. veka.

SUTRA: Sa Nemcima hteli na Istočni front