Mitropolit Dositej optužuje državu

DRŽAVNU vlast je posebno interesovalo kako su pomesne crkve primile proglas u Ohridu o stvaranju Makedonske pravoslavne crkve. Državni sekretarijat za inostrane poslove je 28. novembra 1958. zatražio od podređenih diplomatskih službenika u inostranstvu da prikupe sva reagovanja objavljena u tamošnjim medijima. Po pristizanju svih izveštaja, Savezna komisija za verska pitanja je načinila "Informaciju o pravoslavnoj crkvi u Makedoniji", za internu upotrebu.

U tom spisu je, pored ostalog, navedeno: "U vezi sa obnovom Ohridske arhiepiskopije i stvaranja Makedonske pravoslavne crkve, skoro svi episkopi u NR Srbiji komentarisali su da je to učinjeno mimo kanona, da je trebalo ići preko Sinoda, da se ovim cepa jedinstvo Crkve i Srpstvo, da je ovim mnogo oslabljena vlast episkopa nad sveštenicima itd.

Naročito oštro reagovali su raško-prizrenski episkop Pavle, šabački episkop Simeon i timočki episkop Emilijan, ali na sve ove kao i na ostale episkope utiče krajnje neprijateljski stav episkopa banjalučkog Vasilija, koji traži da se mitropolit Dositej i dva makedonska episkopa izvedu pred crkveni sud i proglase raskolnicima. Međutim, u stavu svih episkopa isto tako se ispoljava i bojazan da ne dođe do jačeg zaoštravanja odnosa crkve sa državom."

SINOD je sredinom novembra 1958. odlučio da se administriranje onog dela Skopske mitropolije, koji se nalazio na teritoriji Srbije (arhijerejska namesništva pčinjsko, masuričko-poljaničko, preševsko i bosiljgradsko) poveri episkopu niškom Jovanu. Administrator je obavljao uobičajene arhijerejske poslove i ispunjavao svoje obaveze: rukopolagao je svršene bogoslove i postavljao parohe na upražnjene parohije i kažnjavao.

Pritiskom države i odlukama u Ohridu, arhijerejski Sabor Srpske pravoslavne crkve stavljen je pred svršen čin, pa je pokušao naći kompromis u rešavanju makedonskog crkvenog pitanja. Sabor je 19. juna 1959. zaključio: "Sveti arhijerejski sabor u potpunosti odobrava stav Svetog arhijerejskog sinoda po pitanju crkveno-narodnog sabora održanog bez odobrenja Srpske pravoslavne crkve u Ohridu 4-6. oktobra 1958. godine, samovoljnog odlaska vikarnog episkopa topličkog Dositeja na sabor i nekanonskog izbora episkopa, što je izloženo u sedmoj sednici Svetog arhijerejskog sabora od 10. juna 1959. godine."

SABOR je konstatovao da su se eparhije Skopska, Ohridsko-bitoljska i Zletovsko-strumička izdvojile u samostalnu Makedonsku pravoslavnu crkvu i da žele da se upravljaju po svom Ustavu, koji je, inače, dostavljen Saboru, a on uslovio sa nekoliko preporuka. Verujući da će preporuke biti usvojene, a da se ne bi čekalo do sledećeg redovnog zasedanja, Sabor je razmatrao predlog patrijarha Germana o izboru eparhijskog arhijereja za upražnjenu Mitropoliju skopljansku i odlučio da bude izabran vikarni episkop toplički Dositej Stojković. Protiv te odluke bili su episkopi šabačko-valjevski Simeon i raško-prizrenski Pavle. Drugom odlukom je na patrijarhov predlog izabran Kliment Trajkovski za episkopa Eparhije bitoljske.

Makedonska pravoslavna crkva nije, međutim, usvojila preporuke Sabora Srpske pravoslavne crkve o potrebi izmene teksta Ustava.

MAKEDONSKO crkveno pitanje je sa političkog stanovišta bilo rešeno, ali je i dalje ostalo otvoreno u crkveno-kanonskom pogledu. Pored svega, Makedonska pravoslavna crkva je bila potpuno samostalna u oblasti svojih unutrašnjih poslova, a arhijereji Srpske pravoslavne crkve nisu pravili teškoće, niti dalje zaoštravali situaciju. Patrijarh German se izjašnjavao više puta kao poglavar obe crkve, dobronamerno je objašnjavao formiranje Makedonske pravoslavne crkve, u nekim crkvenim delegacijama vodio i predstavnike iz Makedonije, prihvatao je stvaranje makedonskih crkvenih opština u inostranstvu. Makedonci u međuvremenu nisu pokretali inicijativu za konačno sređivanje odnosa.

Prilikom pokloničkog putovanja u Svetu zemlju, patrijarh German je 9. maja 1959. posetio carigradskog patrijarha Atinagoru. Mada nisu data zvanična saopštenja o razgovorima, po nekim tvrdnjama domaćin je saopštio gostu da ne priznaje samoproglašenu Makedonsku pravoslavnu crkvu.

IAKO je hirotonija novoizabranog episkopa bila uslovljena dostavljanjem Patrijaršiji izmenjenog Ustava Makedonske pravoslavne crkve, patrijarh je uz sasluženje episkopa bačkog Nikanora i mitropolita Dositeja 19. jula 1959. obavio hirotonisanje episkopa Klimenta sa titulom prespansko-bitoljski. Patrijarh je ustoličio novog episkopa.

Verovanje patrijarha Germana u iskrenost mitropolita Dositeja da će zajednički raditi na rešavanju problema istopilo se već 26. jula kada su mitropolit Dositej i novorukopoloženi episkop Kliment za episkopa zletovsko-strumičkog hirotonisali Tomu Dimovskog, koji je nešto ranije zamonašen dobivši ime Naum. Tako je Makedonska pravoslavna crkva došla do trojice arhijereja i prava na formiranje sinoda. Veliku radost zbog toga izrazio je Dobrivoje Radosavljević šaljući telegrame i patrijarhu Germanu i Sinodu u Beogradu.

Episkop američko-kanadski Dionisije pisao je 5. avgusta 1959. patrijarhu Germanu i Sinodu o svom viđenju Ustava Makedonske pravoslavne crkve. Podsetio je Sinod na njegovu molbu da se on, kao episkop, ne izjašnjava o tom pitanju do Sabora, a kako je Sabor završio rad u junu, tražio je da mu te odluke dostave s obzirom na činjenicu da je čuo različite vesti. Sinod mu je 4. septembra dostavio odluke Sabora od 17. juna i Sinoda od 8. jula 1959. godine.

Uoči ustoličenja patrijarha Germana u Pećkoj patrijaršiji, maja 1960, valja podsetiti da se kao sporno postavilo pitanje prisustva mitropolita Dositeja. On je insistirao da nosi belu pankamilavku i da dobije odgovarajuće mesto među episkopima. Svečanosti, na kraju, nije prisustvovao.

U NAREDNIH nekoliko godina izbijali su zbog makedonskog crkvenog pitanja nesporazumi i nesuglasice koje su dovodili i do oštrijih sukoba. Prvi od njih dogodio se januara 1961. kada je u Patrijaršiji razmatran Ustav Makedonske pravoslavne crkve i primećeno da od preporuka arhijerejskog Sabora nijedna nije prihvaćena.

Zdravstveno stanje mitropolita Dositeja nije bilo baš najbolje što se odražavalo i u njegovom neprimerenom ponašanju. S njim su i o tome razgovarali Dobrivoje Radosavljević, Strahil Gigov, Aleksandar Grličkov, Miloje Dilparić i još nekoliko rukovodilaca Državnog sekretarijata za unutrašnje poslove. U izvesnom rastrojstvu mitropolit bi u više navrata, o čemu postoje svedočenja, pričao kako su ga državni organi prevarili, žalio se na progon i jadikovao zbog toga što ne može da nosi belu pankamilavku. Čak se, kako je ustvrđeno, pijan pojavio na sastanku Eparhijskog upravnog odbora marta 1961. i tom prilikom podneo ostavku, pa je sastanak odložen. Mitropolitom su se zbog mnogobrojnih ispada bavili i pripadnici Državnog sekretarijata za unutrašnje poslove.