Tito odbija susret sa Germanom

MAKEDONSKI arhijereji uputili su 3. decembra 1966. pisani zahtev za dobijanje autokefalnosti. Sinod Srpske pravoslavne crkve je o tome raspravljao 9. decembra i zaključio da to bude tema redovnog zasedanja Sabora. Episkop šabačko-valjevski Jovan bio je protivan svakoj raspravi ističući da je taj problem razrešen još 1959. godine.

Savezna komisija za verska pitanja na sednici 23. januara 1967. zaključila je da je "zahtev Makedonske pravoslavne crkve da bude autokefalna crkva normalna pojava koja proizilazi iz težnji vernika i sveštenika u SR Makedoniji da imaju svoju autokefalnu crkvu" i "da je pitanje proglašenja i priznavanja autokefalnosti isključivo crkveno pitanje".

Mitropolit Dositej posetio je Petra Stambolića, predsednika Saveznog izvršnog veća, 17. aprila 1967. Na samom početku razgovora optužio je Srpsku pravoslavnu crkvu za, kako kaže, hegemonizam i šovinizam, kao i zbog toga što njen arhijerejski Sabor namerno odugovlači rešenje pitanja međusobnih odnosa dve crkve.

GLAVNI argument za ovakav stav mitropolita Dositeja, bile su tvrdnje da će samostalnost Makedonske pravoslavne crkve negativno primiti srpska emigracija u inostranstvu, "da još ima onih koji nose rane sa Kajmakčalana i da ono što je stvoreno ne može da se cepa i sl". Pomenuo je i crkveno-narodne sabore 1945. i 1959. godine i nove zahteve upućene Patrijaršiji, smatrajući da je Makedonska pravoslavna crkva naslednica Ohridske arhiepiskopije, koja je starija od Srpske pravoslavne crkve. Na osnovu toga Dionisije je zaključio da makedonski narod treba da ima svoju samostalnu crkvu, kao što i srpski narod ima svoju. Podsetio je takođe da je makedonski Sinod razgovarao sa članovima republičkog Izvršnog veća, i, dobivši od njih podršku, zatražio od Srpske pravoslavne crkve autokefalnost. Posebno se žalio na patrijarha Germana.

"Makedonska pravoslavna crkva ne želi autonomiju, niti vraćanje na odnose utvrđene odlukom Sabora Srpske pravoslavne crkve iz 1959. godine, već Makedonska pravoslavna crkva traži autokefalnost. Po Dionisijevom mišljenju, Makedonska pravoslavna crkva ne cepa Srpsku pravoslavnu crkvu, jer Makedonsku pravoslavnu crkvu sačinjavaju Makedonci, već Srpsku pravoslavnu crkvu cepa bivši episkop Dionisije (u Americi)", zabeležio je, u belešci posle sastanka, Petar Stambolić.

STAMBOLIĆ je saopštio mitropolitu Dositeju da je državna vlast spremna da pomogne u pronalaženju konačnog rešenja koje bi zadovoljilo obe strane. Mitropolit Dositej je istakao da Sabor Srpske pravoslavne crkve neće to pitanje rešiti u duhu zahteva Makedonske pravoslavne crkve, dodavši da će Sinod Makedonske pravoslavne crkve sazvati crkveno-narodni sabor da se o tome izjasni.

Arhijereji Makedonske pravoslavne crkve su iz Saveznog izvršnog veća, po Stambolićevom savetu, produžili u srpsku Patrijaršiju. Tamo su ih dočekali patrijarh German i episkop šabačko-valjevski Jovan. Gosti su naglasili "da su svratili" samo da bi im čestitali nastupajući Vaskrs i nagovestili proglašenje autokefalnosti. Kada je episkop Jovan pokušao da razjasni šta znači pitanje autokefalnosti, mitropolit Dositej je rekao da će sačekati zaključke Sabora Srpske pravoslavne crkve.

Kako se situacija komplikovala, Petar Stambolić je 25. aprila 1967. organizovao sastanak na koji je pozvao Edvarda Kardelja, Veljka Vlahovića, Mijalka Todorovića, Dobrivoja Radosavljevića, Krstu Crvenkovskog, Nikolu Minčeva, Dragog Stamenkovića i Milutina Moraču. Raspravljalo se isključivo o odnosima Srpske i Makedonske pravoslavne crkve, i konstatovano da se ti odnosi sve više zaoštravaju zbog različitih stavova, da su pogoršani posle odluke Sabora Srpske pravoslavne crkve 23. maja 1966. da se revidirao odluka iz 1959. godine.

DRŽAVNI funkcioneri su došli do zajedničkog zaključka da arhijereji Srpske pravoslavne crkve, i posle pritisaka republičkih i državnih organa, ne pokazuje ni razumevanje niti spremnost za regulisanje odnosa između dve crkve. Zaključeno je da još jednom treba izvršiti pritisak na Patrijaršiju kako bi prihvatila političku opravdanost zahteva za autokefalnost Makedonske pravoslavne crkve.

U suprotnom, po mišljenju spomenutih funkcionera, rukovodstvo Srpske pravoslavne crkve će svojim odbijanjem izazvati brojne štetne posledice. Na kraju je rečeno da rukovodstva dve republike, Srbije i Makedonije, u slučaju negativne odluke Sabora Srpske pravoslavne crkve na majskom zasedanju, treba da dogovore koje će sve mere preduzeti kako u zemlji ne bi došlo do negativnih političkih posledica.

U TAKVIM okolnostima, patrijarh German je zatražio prijem kod Josipa Broza. Vladimir Popović, generalni sekretar predsednika Republike, procenio je da ne treba izaći u susret patrijarhovom zahtevu uz belešku:

"Drug Vlada Popović smatra da drug Tito ne bi trebalo da prima patrijarha Germana po pitanju odnosa između Srpske i Makedonske pravoslavne crkve." Na margini ovog dokumenta Tito je rukom dopisao: "Ne želim da se miješam u crkvene stvari T."

U međuvremenu, država je pripremila Treći crkveno-narodni sabor u Skoplju. Predstavnici Savezne i republičkih komisija za verska pitanja obavili su niz razgovora sa arhijerejima Srpske pravoslavne crkve pre održavanja redovnog Sabora u maju i pre vanrednog Sabora u septembru 1967. godine sa ciljem da ih ubede za realno sagledavanje makedonskog crkvenog pitanja, koje je očito izašlo iz okvira crkve i dobilo politički karakter.

POSEBNE razgovore sa patrijarhom Germanom obavili su najpre predsednik Saveznog izvršnog veća Petar Stambolić 7. marta 1967, potom predsednik Izvršnog veća Srbije Dragi Stamenković 5. maja. Krajem avgusta sa patrijarhom je razgovarao i novi predsednik Saveznog izvršnog veća Mika Špiljak, a zatim i novi predsednik Izvršnog veća Srbije Đurica Jojkić.

Na patrijarha je vršen pritisak da Sabor Srpske pravoslavne crkve u odnosu na Makedonsku pravoslavnu crkvu ne donese takve odluke koje bi izazvale negativne političke posledice. Glavni savez udruženja pravoslavnog sveštenstva je uoči zasedanja Saboru Srpske pravoslavne crkve uputio predstavku u kojoj izražava zabrinutost zbog stava Srpske prema Makedonskoj pravoslavnoj crkvi s molbom da se ne zaoštravaju odnosi.

Sabor je, pored ostalih tema, razmatrao i dokumenta pristigla od Sinoda Makedonske pravoslavne crkve. Zaključak je bio da se ne može uvažiti njihov zahtev od 3. decembra 1966. godine, za dobijanje saglasnosti za autokefalnost.

SUTRA: RASKOLNICI NA OPTUŽENIČKOJ KLUPI