Raskolnici na optuženičkoj klupi

MAKEDONSKA pravoslavna crkva je na Trećem crkveno-narodnom saboru u Ohridu 19. jula 1967, na 200-godišnjicu ukidanja grčke Ohridske arhiepiskopije, proglasila autokefalnost, formirala dve nove eparhije, jednu u Makedoniji, a drugu za Kanadu, Sjedinjene Američke Države i Australiju, sa sedištem episkopa u Torontu, i donela odluku o otvaranju bogoslovije. Tekst odluka upućen je i patrijarhu Germanu.

Kad je vest o proglasu autokefalnosti poslata u svet, izazvala je različite reakcije. Tako je Džon Satertvejt, sekretar Saveta za međunarodne veze Anglikanske crkve, pročitao vesti o tom činu u Ohridu, ali začudo nije tim povodom video saopštenje Srpske pravoslavne crkve.

Satertvejt je objavio tekst u dnevniku "Tajms" istakavši i pored svega da je način na koji je jugoslovenska vlast upotrebila Makedonsku pravoslavnu crkvu za svoje političke ciljeve i naglašava da odvajanje od Srpske pravoslavne crkve nije samo crkveno pitanje. Čudio se ćutanju Patrijaršije u Beogradu, dodajući da je Grčka pravoslavna crkva već protestovala i zaključujući da zbog toga nema izgleda da će Makedonska pravoslavna crkva dobiti kanonsko priznanje od drugih pravoslavnih crkava.

DRŽAVA je preuzela obavezu da vest o proglašenju autokefalnosti Makedonske pravoslavne crkve pošalje u svet. Posle usaglašavanja teksta informacija Savezne komisije za verska pitanja i Pravne službe Državnog sekretarijata za inostrane poslove,10. avgusta 1967. upućena je na adrese 58 jugoslovenskih diplomatsko-konzularnih predstavništava. Krajem decembra ista informacija je ponovo upućena na iste adrese.

Sinod Srpske pravoslavne crkve zbog novonastale situacije sastao se 15. avgusta. Arhijereji su pročitali pismo Sinoda Makedonske pravoslavne crkve od 19. jula o proglašavanju autokefalnosti. Patrijarh je saopštio da je sve poglavare pravoslavnih crkava obavestio o zaključku prošlog arhijerejskog Sabora. S tim u vezi, na kraju je odlučeno da vanredno zasedanje Sabora bude sazvano za 14. septembar 1967. godine.

Narednih dana u Patrijaršiju su stizala pisma podrške ali je, istovremeno, na patrijarha i druge arhijereje i dalje vršen veliki pritisak. Tako je 27. avgusta patrijarha pozvao Mika Špiljak, predsednik Saveznog izvršnog veća, a dva dana kasnije i Đurica Jojkić, predsednik Izvršnog veća Srbije. Dva dana pred Sabor, Izvršni odbor Saveza udruženja pravoslavnog sveštenstva zatražio je od arhijereja da im dozvole da na sednici Sabora kažu šta sveštenici misle.

SABOR je raspravljao samo o jednoj temi - proglašenju autokefalnosti Makedonske pravoslavne crkve. Zaključak je bio jasan: "Pošto se viša jerarhija Makedonske pravoslavne crkve oglušila o nadležno donetu odluku Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve ASBr. 44/zap.10 od 24/11. maja 1967. godine i samovoljno i nekanonski sama se otcepila od svoje Majke Crkve u raskolničku versku organizaciju, to shodno pomenutoj Saborskoj odluci prekinuti sa ovom jerarhijom bogoslužbeno i kanonsko opštenje i staviti u dužnost Svetom arhijerejskom sinodu Srpske pravoslavne crkve da protiv vinovnika raskola povede postupak.

Sa vernim narodom Makedonije ne prekidati opštenje, već udovoljavati njihovim verskim potrebama.

Bogoslovima i studentima Bogoslovskog fakulteta iz Makedonije, koji to žele, odobriti da se mogu i dalje upisivati u naše bogoslovske škole i učiti u njima. Prijem će vršiti arhijereji u čijim se eparhijama bogoslovske škole nalaze.

Ovu odluku objaviti u prvom narednom broju 'Glasnika', službenog lista Srpske pravoslavne crkve, i o njoj obavestiti sestrinske pravoslavne Crkve radi znanja."

Odluka je sutradan po donošenju, 16. septembra objavljena u novinama "Pravoslavlje".

O ODLUKAMA Sabora Srpske pravoslavne crkve najpre su počeli da se raspituju u Vatikanu kod jugoslovenskih diplomatsko-konzularnih predstavništava, pa je poslanik Vjekoslav Cvrlje iz tamošnjeg Poslanstva već 18. septembra tražio da ga što pre detaljnije o svemu obaveste. Posle dogovora sa Saveznom komisijom za verska pitanja, upućen mu je zapisnik sa sednice Sabora. Potom mu je, posle nešto više od mesec dana, iz Beograda javljeno da odnosi dve crkve ostaju nepromenjeni, da Makedonci nastoje da se afirmišu, a država će i dalje ulagati napore kako bi Srpska pravoslavna crkva priznala autokefalnost Makedonskoj pravoslavnoj crkvi.

Prva zvanična (državna) reakcija u Jugoslaviji objavljena je 19. septembra u dnevnim novinama "Politika" pod naslovom "Nepoželjan sukob". Istoga dana Sinod je pokrenuo postupak protiv vinovnika raskola. Ta odluka je opet navela državne institucije da reaguju.

RADIVOJE Uvalić, pomoćnik državnog sekretara za inostrane poslove, razgovarao je sa sovjetskim ambasadorom Benediktovim 7. oktobra 1967. godine koji je tom prilikom kazao da su ga nekoliko dana ranije posetili predstavnici Makedonske pravoslavne crkve s molbom da ruskom patrijarhu prenese njihovu poruku u kojoj se žale na stav srpskog patrijarha Germana. Ambasador im je rekao da to ne može učiniti dok ne dobije mišljenje od nadležnog ministra. Uvalić je u svojoj belešci zaključio da je Benediktov bio kritičan prema Makedoncima, a da je hvalio patrijarha Germana. (Benediktov je 14. decembra dobio dodatna objašnjenja od Ljube S. Babića, savetnika državnog sekretara za inostrane poslove Marka Nikezića.)

Savezna komisija za verska pitanja je 12. marta 1968. konstatovala da Srpska pravoslavna crkva i dalje zaoštrava odnos prema Makedonskoj. "Budući da je pitanje autokefalnosti MPC prevashodno političkog karaktera, znači da je zaoštravanje i prema državi."

Zanimljiv je i podatak da je odluka Sabora od 15. septembra 1967. da se protiv vinovnika proglašenja autokefalnosti povede postupak, prosleđena tek 19. marta 1968. Sinodu Makedonske pravoslavne crkve.

MILOŠ Minić, predsednik Skupštine Srbije, zbog priprema za razgovor sa patrijarhom, zatražio je od saradnika da mu dostave spisak mogućih tema koje bi gost mogao da nametne. "S naše strane smatramo da treba ukazati na potrebu korektnijeg odnosa prema Makedonskoj pravoslavnoj crkvi". Naravno, to pitanje bilo je glavna tema razgovora u susretu 23. decembra 1967. godine, koji je trajao više od dva sata.

Sinod Makedonske pravoslavne crkve je vratio pismo patrijarhu Germanu. O svemu je obavestio makedonsku Komisiju za verska pitanja a ona saveznu. Na osnovu tog pisma početkom maja sastavljena je beleška pod naslovom "Informacija o novim elementima zaoštravanja rukovodstva Srpske pravoslavne crkve sa Makedonskom crkvom i državom".