Država ne poštuje svoje garancije

SREDINOM 1967. godine Savezna komisija za verska pitanja sačinila je informaciju o novim elementima "zaoštravanja rukovodstva Srpske pravoslavne crkve sa Makedonskom crkvom i državom".

Ta beleška će inicirati sastanak predsednika SIV-a, odnosno jugoslovenske vlade, Mike Špiljka, u martu 1968. godine sa patrijarhom Germanom i ostalim članovima Sinoda. Pored Špiljka ovom susretu su prisustvovali Milo Jovićević i Radosav Perović, predsednik i savetnik Savezne komisije za verska pitanja. Patrijarh je govorio o problemima koji muče Srpsku pravoslavnu crkvu, a kao poslednju temu pomenuo je odnos prema Makedonskoj pravoslavnoj crkvi. Rekao je da je Sabor raspravljao o tome i zaključio da je to isključivo crkveni problem. "Mišljenja je da su Makedonci pogrešili i da grešku treba da isprave. Istakao je da je problem odnosa između SPC i MPC rešen odlukom sabora iz 1959. godine i dodao da je država tada dala garanciju da je to pitanje rešeno. Patrijarh je rešenje video u vraćanju MPC u krilo SPC." Napomenuo je da je carigradski patrijarh Atinagora pisao mitropolitu Dositeju i savetovao ga da se vrati u krilo majke Crkve. Prepis ovog pisma predao je predsedniku Špiljku.

PREMA očekivanom sledu, Špiljak je patrijarhu izrazio nadu da će i dalje međusobno sarađivati i da će neki problemi biti uskoro razrešeni. "Govoreći o problemu odnosa između Srpske pravoslavne crkve i Makedonske pravoslavne crkve, predsednik Špiljak je kazao da je problem rešavan pre njegovog dolaska na dužnost predsednika Saveznog izvršnog veća. Izjavio je da je danas teško prihvatiti tvrdnju da je to isključivo crkveno-kanonski problem. Smatra da je pitanje odnosa između dve crkve nacionalno-politički problem. Podvukao je da on kao predsednik SIV-a ne može nikakvim sredstvima uticati na MPC da bi se vratila u krilo SPC, a ako se ove dve crkve tako mogu sporazumeti, to bi bila sasvim druga stvar. Dalje je istakao da je Makedonija samostalna republika i da se makedonska nacija bori za svoju punu afirmaciju u svim oblastima društvenog života, pa i na pitanju autokefalnosti svoje crkve."

Na kraju sastanka je patrijarh predložio da Savezna komisija za verska pitanja posreduje između dve crkve i to na osnovu odluka iz 1959. godine.

NA SABORU Srpske pravoslavne crkve maja 1968. nije bilo rasprave o Makedonskoj pravoslavnoj crkvi, iako je nekoliko arhijereja na tome insistiralo.

Savezna komisija za verska pitanja je 30. maja 1968. još jednom raspravljala, između ostalog, i o odnosu Srpske i Makedonske pravoslavne crkve. Konstatovano je da su brojni razgovori obavljeni sa arhijerejima neposredno pred Sabor imali znatnog uticaja na raspravu u Patrijaršiji i zaključeno da to pitanje nije ipak rešeno, već samo odloženo i da će ga arhijerejski Sabor u pogodnom momentu ponovo uzeti na razmatranje. Zaključeno je da treba nastaviti započetu aktivnost i u svim kontaktima sa patrijarhom i episkopatom nastojati da se dođe do konačnog rešenje tog pitanja tako što će Srpska pravoslavna crkva priznati samoproglašenu autokefalnost Makedonske pravoslavne crkve.

U RASPRAVI je Boro Čaušev kritikovao rad jugoslovenskih diplomatsko-konzularnih predstavništava tvrdeći da su bila pasivna u objašnjavanju položaja Makedonske pravoslavne crkve i proglašenja njene autokefalnosti. Kazao je da, prema nekim saznanjima, kod Rumunske i Bugarske pravoslavne crkve "postoji raspoloženje" da priznaju Makedonsku pravoslavnu crkvu. Napominjujući da je stav političkog rukovodstva SR Makedonije da se zasad prvo ide na priznavanje MPC od strane Rumunske pravoslavne crkve, pošto su predstavnici ove crkve izjavili da bi oni to učinili ukoliko država pruži podršku, Boro Čaušev je predložio da se rumunskom ambasadoru u Beogradu, ili predsedniku Komisije za verska pitanja pri Vladi NR Rumunije objasni položaj Makedonske pravoslavne crkve i stav Vlade SFRJ po ovom pitanju.

MAKEDONSKA pravoslavna crkva je 7. oktobra proslavila 65-godišnjicu Ilindenskog ustanka, 25-godišnjicu skupštine sveštenika u selu Izdegliji i 10-godišnjicu Crkveno-narodnog sabora u Ohridu. Mitropolit Dositej je govorio o istoriji Makedonske pravoslavne crkve, a izlaganje je završio prigovarajući Srpskoj pravoslavnoj crkvi zbog njenih odluka. U drugom delu proslave, odlučeno je da se prihvati novi (gregorijanski) kalendar, a da episkopi dobiju zvanja mitropolita.

"Na ovim svečanostima, svi govori, diskusije, zdravice i međusobni razgovori odvijali su se u opštejugoslovenskom duhu. Svuda je jasno došlo do izražaja težnja makedonskih vernika da imaju svoju samostalnu crkvu, koja za njih predstavlja nacionalni interes", zabeleženo je u informaciji koja je prosleđena saveznim organima.

PATRIJARH German uputio je 16. oktobra 1968. pismo Sinoda iste sadržine mitropolitu Dositeju i ostalim makedonskim arhijerejima, podsetivši ih na pismo od 19. marta i pokretanje postupka, i izrazivši žaljenje što je usled njihove krivice do svega toga došlo. U nadi da su makedonski arhijereji svesni odgovornosti, pozvao ih je da još jednom razmisle: "Zrelije i u ljubavi još jednom razmislite o postupku koji ste učinili stvaranjem raskola u svetoj Crkvi Božjoj i odgovornosti koju snosite za to. Pristupite reviziji učinjenog i vratite se na put svetih kanona, koji vekovima regulišu poredak u Crkvi, i povežite se ponovo sa svojom kanonskom Majkom Crkvom, da bismo i dalje u ljubavi i jedinstvu zajedno mogli služiti Bogu našemu i slaviti sveto ime Njegovo."

Mitropolit Dositej je pismo, već prema ustaljenoj praksi tog vremena, predao makedonskoj Komisiji za verska pitanja, a ona prosledila Saveznoj.

PREMA mišljenju makedonske komisije, velikodostojnici Srpske pravoslavne crkve i dalje stoje na pozicijama iz 1945, što su, kako tvrde, potvrdili na vanrednom Saboru 14-15. septembra 1967. godine. Mada su spomenuto pismo okvalifikovali kao izvestan patrijarhov gest dobre volje, ipak smatraju da predstavlja akt daljeg zaoštravanja odnosa, uvod u suđenje i raščinjenje makedonskih arhijereja.

"Iz pisma se vidi da SPC ne samo što arhiepiskopa Dositeja ne priznaje kao takvog, nego mu se i ne priznaje položaj mitropolita makedonskog, kakvim je od strane zvanične SPC bio tretiran svo vreme od juna 1959. godine do oktobra 1967. godine. Ovo je još jedna potvrda notorne činjenice da se radi o političkom a ne crkvenom problemu."

Na kraju makedonski političari zaključuju, da ono što sledi, a to su suđenje i raščinjenje, "zadire u isključiva prava druge Crkve odnosno drugog naroda, te predstavlja pre svega politički problem".

RASKOLNIČKA CRKVA

DO KRAJA 1968. godine u Srpsku patrijaršiju su stigli odgovori svih autokefalnih pravoslavnih crkava. Ruski patrijarh je odgovorio da je primio k znanju odluke Sabora, carigradski Atinagora je savetovao mitropolitu Dositeju u ime cele Pravoslavne crkve da Sinod Makedonske pravoslavne crkve ponovo razmotri svoje odluke i poveže se sa Srpskom patrijaršijom. Arhiepiskop atinski Jeronim je odgovorio da je prekinuo sve veze sa šizmatičkom Makedonskom pravoslavnom crkvom, patrijarh antiohijski Teodosije je telegramom izrazio solidarnost sa drugima kad je reč o prekidu svih veza sa Makedonskom pravoslavnom crkvom, a potom u opširnom pismu objasnio svoje stanovište.