Raskolnička ofanziva u 21. veku

PROGLAŠENjE autokefalnosti Makedonske pravoslavne crkve 1967. godine dovelo je do naročite i neoubičajene forme odnosa sa Srpskom patrijaršijom u čemu su državne vlasti - savezne i republičke (srbijanske i makedonske) - imale odlučujuću ulogu. Vlasti, naime, nisu prihvatale pravo Srpske pravoslavne crkve da problem rešava u okviru crkvenih kanona.

Raspad Jugoslavije odrazio se i na prilike u pravoslavlju na teritorijama nekadašnjih republika tada nezavisnih država. U tom kontekstu trebalo bi posmatrati i obnavljanje razgovora o razrešenju problema raskola, to jest odvajanja Makedonske od Srpske pravoslavne crkve. Drugi problem koji je, takođe decenijama, mučio Srpsku patrijaršiju, bilo je odvajanje njenog kanonskog dela u SAD i proglašenja Slobodne Srpske pravoslavne crkve. Taj problem je razrešen 1991. godine

RAZGOVORI sa Makedoncima su trajali više godina i okončani su zajedničkim dogovorom u Nišu 17. maja 2002. godine. U ime Srpske pravoslavne crkve bili su episkopi niški Irinej, bački Irinej i vranjski Pahomije i mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije. Sa makedonske strane bili su mitropoliti australijski Petar, debarsko-kičevski Timotej i strumički Naum.

Dogovoreno je da Srpska pravoslavna crkva priznaje eparhijama u Makedoniji, to jest Ohridskoj arhiepiskopiji, i dijaspori, široku crkvenu autonomiju zasnovanu na odlukama Sabora Srpske pravoslavne crkve iz 1959. godine, kao i da se pitanje konačnog rešenja ostavlja za druga vremena, a u skladu sa kanonskim sabornim poretkom jedinstvene Pravoslavne crkve. Dogovor je formulisan u 17 tačaka u kojima je bio regulisan način njegovog ostvarenja. To je trebalo da bude početak dugotrajnog kanonskog puta kojim bi se uspostavio vekovni poredak u okviru jedne saborne Pravoslavne crkve

NA SEDNICI Sinoda Makedonske pravoslavne crkve petorica arhijereja (od sedmorice) su prihvatila dogovor. Potom je 28. maja 2002. u Skoplju obznanjeno da je dogovor imao samo radni karakter a ne i obavezujući. Tako su raspršene nade u mirno okončanje problema.

Ne osvrćući se na ponašanje makedonskih arhijereja, Srpska pravoslavna crkva je na majskom Saboru 2003. godine odlučila da formira Sinod Ohridske arhiepiskopije. Jedna od osnova bila je odluka mitropolita veleško-povardarskog Jovana Vraniškovskog da prihvati Niški sporazum. Na Saboru su izabrana dvojica novih episkopa novoformirane arhiepiskopije (Joakim i Marko).

Obnavljanje Ohridske arhiepiskopije od strane Srpske pravoslavne crkve i davanje tomosa o autonomiji imali su kanonske osnove. Potom je Srpska patrijaršija o svojim odlukama obavestila sve sestrinske crkve. Poseban značaj bio je u tome što je ona na taj način, to jest preko Srpske patrijaršije, postala deo Pravoslavne crkve.

U TAKVIM okolnostima došao je udar iz Skoplja: mitropolit Jovan je optužen za nekoliko krivičnih dela i uhapšen pa mu je održano više suđenja. Sačinjeno je nekoliko presuda pa je dobio višegodišnju robiju. Istovremeno, i drugi episkopi Ohridske arhiepiskopije doživljavaju šikaniranje raznih vrsta. Posle brojnih molbi koje su dolazile sa raznih strana, pa i iz središta Evropske unije, odnos prema ovim arhijerejima donekle je ublažen. Ali, suština je ostala ista: u Skoplju nema priznanja Pravoslavne Ohridske arhiepiskopije.

Problem crkvenog ustrojstva u Makedoniji znatno je iskomplikovan sredinom avgusta prošle godine kada je arhimandrit Partenije iz manastira Bigorskog u intervjuu bugarskim medijima ustvrdio da Bugarska pravoslavna crkva (kao Majka crkva) ima sva istorijska i kanonska prava, kao i obavezu da prizna Makedonskoj pravoslavnoj crkvi autokefalnost.

SLIČNE stavove izneo je u novembru 2017. i mitropolit strumički Naum, takođe na bugarskim medijima. Doduše, on je priznao da je nedavno Sinod Makedonske pravoslavne crkve uputio molbu Sinodu Bugarske pravoslavne crkve da pristane da bude Majka crkva i potom dodeli autokefalnost. Mitropolit Naum je stajao na velikobugarskim pozicijama: Makedonci su zapadni Bugari! Tako je jedan unutrašnji spor postao tema odnosa u Pravoslavnoj crkvi: Makedonci su sebi u prilog pozvali Bugare!

Na svečanostima o stogodišnjici obnove Ruske patrijaršije, među uglednim gostima, to jest poglavarima pomesnih pravoslavnih crkava, jedino nije bio bugarski patrijarh Neofit. Pretpostavka da je u Moskvi tih dana bilo reči i o problemu Srba i Makedonaca ima osnova. Zanimljivo je da carigradski patrijarh, prvi po časti među pravoslavnim prvosveštenicima, još uvek mudro ćuti.

FLERT SOFIJE I SKOPLjA

U OSVRTU na novoj relaciji Bugarske i Makedonske crkve episkop bački Irinej je, za "Novosti", rekao:

Episkopi susedne pravoslavne zemlje, Bugarske, nalaze se između Scile i Haribde: Scila je pritisak političkih vlasti i javnog mnjenja, kojima i te kako odgovara iracionalna inicijativa iz Skoplja jer se njome implicitno prihvata zvanično državno-crkveno bugarsko gledište po kojem su Makedonci organski deo bugarske nacije ("To je naš narod", izjavio je bugarski patrijarh Neofit), a Haribda je rizik bilo kakvog "flertovanja" sa bilo kakvom raskolničkom organizacijom, a takvu je Bugarska crkva donedavno imala i "u sopstvenom dvorištu". Posmatrajući stvari iz ovog ugla, imam utisak da je Sinod Bugarske pravoslavne crkve dao prilično opreznu izjavu, prepuštajući stvar, čini mi se, vremenu, tome "majstorskom rešetu", i svepravoslavnoj odgovornosti.

Kako se, u ovom trenutku, može objasniti i protumačiti to što je, na zahtev tzv. Makedonske crkve, Bugarska patrijaršija zvanično prihvatila ulogu "Majke Crkve" i glavnog zastupnika makedonskih interesa u borbi za samostalnost crkve u toj zemlji? Kome ide u prilog takva napetost koju je izazvalo oglašavanje Bugarske patrijaršije?

Kao što sledi iz dosad rečenog, Bugarska patrijaršija jeste, jednostrano i nekanonski, uzela na sebe ulogu "posrednika", pa i "arbitra", ali nije sebe proglasila za "Majku crkvu" kako joj je iz Skoplja galantno ponuđeno.