Car Justinijan, zaštitnik Srba

MNOGOBROJNE varvarske skupine, različite po plemenskoj osobenosti i dijalektu, donele su "ostrvu nade" neizbežnu tipološku raznovrsnost, naročito na polju lingvistike, običajnog prava, moralno naslednih osobina. Razumljivo je onda što se o pitanju porekla i postanka nekih današnjih naroda "našeg" poluostrva još uvek luta i protivureči, pa i u samom naučnom establišmentu. Nesaglasju o ovoj temi, čak i o osnovnim pitanjima, kako izgleda, nema kraja.

Nedoumice ove vrste učinile su da ne presahnu naučna sučeljavanja o samom prodoru i pravcima kretanja Južnih Slovena na Balkan, naročito u uzavrelom VI i VII veku. Ipak, za opštu utehu postoji velika saglasnost da su naši stvoritelji krenuli na ove prostore, sa zaleđa Transkarpata, iza karpatskih gora, "i to pravcem od Visle sve do Azovskog mora, a delimično i preko njega". Još konkretnije, od Galicije, Podolije, Volinja, Polesja i drugih neistraženih krajeva severno od Karpata i Dnjepra. Problem je u tome što ti nezadrživi doseljenički pokreti Južnih Slovena iz njihove prapostojbine nisu na vreme i uredno beleženi i sistematizovani, a samim tim i brižljivo čuvani od zaborava.

SLOVENI su dobili ime, nije loše da se zna, iz korena reči CLEURE - i označava ljude koji žive oko reka. Ono se prvi put pominje u teološkom delu "Dijalozi" Pseudo-Cezarija iz Nazijansa. Slovene sa gornje strane Dunava pominje u prvoj polovini VI veka i savremeni vizantijski pisac Prokopije, povezujući ih sa jednokrvnim Antima. Čak se i današnja Vlaška jedno vreme zvala "Slavenskom zemljom".

Međutim, i pored toga, odavno se saznalo da je pridošli slovenski narod karakterisao vrlo visok stepen raslojenosti i dijalektičke različitosti i stihijska podela na zapadno-južnoslovensku i istočno-južnoslovensku liniju, kao i sistem nehomogenih jedinica kojima ni Rim nije mogao da udahne više duhovnog jedinstva.

ISTINA je da je pregaocima mlade generacije naučnika iz oblasti geografije i istorije pošlo za rukom da prikupe i obrade istorijska svedočanstva o silasku Srba na Balkansko poluostrvo i njihovom zaposedanju Donjodunavske ploče nazvane Mezija po nevelikom plemenu Meza, pokorenom 29. godine pre pojave Hrista. Za istorijsku rekonstrukciju, vrlo je pogodan slobodni prostor za stvaranje državne tvorevine koji se prostire od Jadrana do Crnog mora i od Egejskog mora do Dunava.

Sudeći po blagovremeno otkrivenim i obrađenim spisima značajne istorijske vrednosti, veliko srpsko pleme "Sklaveni", poreklom sa karpatskih klanaca, po kome je jedno vreme nosio ime ceo srpski rod, javlja se na severnim oblastima Vizantije, tada pod vlašću njenih careva Justina (518-527) i Justinijana (527-565), neizmerno važnih vizantijskih vladara za sve Južne Slovene doseljene na Balkan, naročito za Srbe.

POSLE smrti despotskog cara Anastasija, koji je, omražen od svih, bukvalno presvisnuo jedne noći 518. godine, Vizantijom je zagospodario poglavar njegove telesne garde, nedovoljno pismeni, ali prirodno nadareni i teško dokučivi Justin. Seljak poreklom, on je vrlo rano ostavio svoje rodno selo i odvažno zakoračio u "beli svet", trbuhom za kruhom, ali i nošen neodoljivom težnjom da se domogne vladarskog trona.

Pustolovca po rođenju, do neslućenih vladarskih visina podigli su seljačka lukavost, bistrina uma, urođena preduzimljivost i spremnost da se svakog časa suoči i sa najtežim nevoljama iz kojih je, po svemu sudeći, uvek izlazio kao pobednik i uspeo da se ispne i domogne vladarskog prestola Istočno rimskog carstva, koji će čvrsto držati do duboke starosti. Pored iznetih ličnih osobina, umnogome mu je pomogla i crkva, pre svega kao iskrenom, darežljivom i istrajnom Hristovom sledbeniku.

ZAHVALjUJUĆI svemu tome, od sve brojnijih hrišćanskih pristalica i nepoštovalaca pređašnjeg cara Anastasija, imperatora osumnjičenog da je umešao prste u ubistvo cara Zenona da bi mu potom preoteo caricu, svoju buduću družbenicu, dočekan je kao narodni i verski izbavilac. Srpska istorija zapamtila ga je kao cara čvrste ruke koji je sa blagonaklonošću gledao na dolazak Slovena na Balkan.

U pogledu naklonosti prema upravo doseljenim Slovenima, nekoliko koraka dalje odmakao je njegov sestrić, jedno vreme i savladar, a potom vladarski naslednik, poslednji veliki obnovitelj moći posustale Rimske imperije, car Justinijan (527-565), koji je želeo da osvoji sve zemlje kojima je nekada vladao Rim. Tog vladara bogate unutrašnje strukture i erudicije, istoričari su proglasili za najznamenitiju ličnost Istočnog i Zapadnog rimskog carstva i nosioca sveopšte kulture.

Ta visoka priznanja pripala su mu i zbog nesumnjive dobrote, bistroumnosti, širenja hristoljublja, postojane pameti i neograničene tolerancije prema svakome.

RAZUMLjIVO je onda što je sa tako lepim vrlinama, dobronamerno prećutno posmatrao kretanje varvarskih plemena, a posebno južnoslovenskog, prema Dunavu i klimavoj Vizantiji. Ili bolje reći, što je namerno zažmurio pred najezdom hordi poludivljih plemena na prostore njegovog carstva. Tim povodom, pripadnici uticajnog staroslovenskog plemena Anti javno su ga svojatali. Pored ostalog, to je zato što im je velikodušno ustupio stari grad Tures (Pirot), za ono doba velelepnu građevinu cara Trajana, pod uslovom da brane Vizantiju od pljačkaških upada Gota, Bugara, Huna, kao i drugih varvara, koji su mu surovo oteli 32 grada i 120.000 zarobljenika odveli preko Dunava. Hvalospevno su mu izgovarali ime po Balkanskom poluostrvu raštrkana skoro sva slovenska plemena.

U nezaobilazne spomenike njegovih visokih umetničkih dometa i stvaralaštva, ubrajana mu je i gradnja crkve Aja Sofija, najveličanstvenije pravoslavne tvorevine imperatorske Vizantije, večnog ukrasa ne samo Carigrada, već i čitavog čovečanstva. Pošto mu je umetnička crta bila jača strana, precenivši svoje vladarske sposobnosti, nekoliko puta uvukao je Vizantiju u sukobe bezmalo sa celim svetom, koji su se kao po pravilu završavali vojnim i finansijskim krahom njegove imperije. Posle silnih poraza na vojnom polju, ispalo je da su skupo plaćene njegove iskrene želje da vrati sjaj svojoj iznurenoj carevini.

U NEPROSTIVE poraze posebno mu je ubeležen gubitak rata sa Persijom. Isto tako, ozbiljno mu je zamereno i pomanjkanje volje da sačuva granice svoga carstva od sve učestalijih prodiranja varvarskih plemena na njegova plodna polja, zemljišta i guste šume. Njegovi savremenici su izbliza zapazili da mu je u tom pogledu, uostalom kao i caru Justinu, najmanje smetala blizina južnoslovenskih plemena, koja su za njegove vladavine stigla čak i do Niša i dalje ka Carigradu.

Da ga pokolenja, ipak, zapamte kao uspešnog vladara i iskrenog branitelja Vizantije, nemajući na raspolaganju dovoljno granične vojske duž dunavske linije, podigao je 80 graničnih kamenih bedema, tipa tvrđava-kule, a takođe i umetnički raskošnu palatu poznatu kao Justinijana Prima, Caričin grad, VI vek, lociranu nedaleko od današnjeg Lebana. Posle toga, sistem odbrane kamenim bedemima preneo je na unutrašnjost.