Raznovrsno genetsko nasleđe

SEOBA naroda počela je krajem 4. veka i na Balkanskom poluostrvu trajala do 7. veka. Ona je, po rečima arheologa Nikole Vukosavljevića i Mihaila Mučibabića iz Odbora za arheologiju Društva srpskih rodoslovaca "Poreklo", prouzrokovala proređivanje starog stanovništva, usled napada varvara i opšte nesigurnosti koja je tada vladala, naročito u unutrašnjosti Ilirika, kako se nazivao veći deo poluostrva u vreme rimske uprave. U to doba, a neposredno pre dolaska Slovena, Ilirik su zapljusnule migracije različitih germanskih (Vizigoti, Ostrogoti, Gepidi, Langobardi, Heruli...) i turkijskih (Huni, Avari, Proto Bugari...) plemena. Ovako slojevitu, složenu i šarenoliku "sliku", kada je reč o poreklu stanovništva, zatekli su novodoseljeni Sloveni i Srbi. Potom su joj dali svoj pečat, ali i najveći uticaj na sadašnju genetsku sliku naših prostora.

Tokom srednjeg veka, kako navode Vukosavljević i Mučibabić, genetskoj raznolikosti svoj doprinos su dali i Sasi, Normani (Vikinzi), a pomalo i stepski narodi - Mađari, Pečenjezi, Kumani, Tatari... Ali, najveće iznenađenje genetskih istraživanja savremene srpske populacije je rezultat koji nedvosmisleno pokazuje da je genetska slika Srba i Turaka vrlo različita. Time je naučno oboreno uvreženo mišljenje o navodnom velikom uticaju Turaka na srpsku genetiku tokom njihove vladavine ovim prostorima.

DOSADAŠNjA istraživanja u okviru "Srpskog DNK projekta", dakle, pokazuju da više od polovine testiranih Srba ima genetiku svojstvenu ostalim slovenskim narodima. Oko 20 odsto ima gene sa nesumnjivim tragom predslovenskih stanovnika Balkana, dok genetski zapis ostalih pripadnika našeg naroda ukazuje na "prisustvo" različitih osvajača - Kelta, Gota i Normana. Bilo je i "egzotičnih iznenađenja" koja su otkrila da genetika nekih naših sunarodnika "vuče" do Indijanaca, Čečena, Gruzina, Jermena... Ova istraživanja su, takođe, osnažila ideju da je pojam starosedelaca na Balkanu relativan zbog neprekidne smene stanovništva. Treba imati na umu da svako od nas podjednako nosi genetsko nasleđe od svih naših predaka i sa ženske i sa muške strane, te da je Y DNK haplogrupa samo jedna kockica genetskog mozaika koji posedujemo.

Ono što je nesumnjivo, kako kažu Vukosavljević i Mučibabić, jeste da su savremeni Srbi jedan od južnoslovenskih naroda koji danas najvećim delom živi na prostoru Balkanskog poluostrva i Panonske nizije. Međutim, ono što se sa njima zbivalo pre prvih pomena u istorijskim izvorima, ostalo je nedovoljno razjašnjeno i samim tim i dalje opravdano zaokuplja pažnju stručnjaka i javnosti.

SAVREMENA istraživanja su čak omogućila i da se preko različitih komercijalnih preduzeća prilično povoljno dobiju neki osnovni podaci u vezi sa "sklopom" genoma svakog pojedinca. Po rečima Danila Sremčevića, člana redakcije "Srpskog DNK projekta", zavisno od lične zainteresovanosti sa tim podacima dalje se može raditi i proveravati genetski sklop preko različitih internet-alata i računara, koji će svakom ponaosob pomoći da iz više uglova sagleda svoje poreklo. Osim toga, to pomaže i da se polako sklopi mozaik inače složene etnogeneze ovih prostora, kao i da se pokuša odgovoriti na pitanje ko smo mi, barem u kontekstu genetskog rodoslovlja, i gde smo mi u odnosu na ostale narode.

Danas, takođe, kada neko izvrši autosomalno testiranje, postoje kalkulatori koji procenjuju udeo različitih populacija ili geografskih oblasti u njegovoj genetici. Kalkulator, na primer, genetske podatke prilagodi svojim kategorijama pa "kaže" da je polovina vaših gena najučestalija u severnoevropskim, petina u kavkaskim, a 30 odsto u južnoevropskim populacijama. Postoje i dodaci tim kalkulatorima, poput "Orakla", koji vaš rezultat dalje sagledava i procenjuje u kontekstu jedne, dve, tri ili četiri populacije.

SA TAKO dobijenom "sugestijom" može se krenuti u dalje istraživanje, i novim saznanjima iz arheogenetike potvrditi, opovrgnuti ili korigovati predubeđenja zasnovana na ovim zanimljivim geneološkim alatima.

Ono što je pri tim "računanjima" važno je da u kontekstu procenata različitih populacija treba razlikovati sličnost genetskih rezultata i genetsko nasleđe. Tako, ukoliko neki naš sunarodnik dobije procente američkih Indijanaca, s obzirom na istoriju ovih prostora, to ne znači da je nasledio te gene direktno od indijanske populacije, već da je delom svog genoma sličan toj populaciji.

Sve ovo, po Sremčevićevim rečima, ukazuje na to da je DNK testiranje i istraživanje porekla savremenim naučnim metodama, pre svega, jedno zanimljivo i uzbudljivo putovanje, koje ne menja naš identitet, već pre nadograđuje naše znanje o nama, narodu kome pripadamo, kao i celokupnoj istoriji čovečanstva.

OSOBA koja se testira trebalo bi da ima, ukoliko želi što više da sazna, aktivan odnos prema rezultatu testiranja, koje podrazumeva tumačenje rezultata iz različitih perspektiva, povezivanje rezultata istorijskim i drugim podacima, praćenje novih metoda koji se tiču preciznijih tumačenja rezultata i u skladu s tim sticanje novih znanja.

Mora se, ipak, imati u vidu da etnička svest nije isto što i genetičko poreklo. Etnička svest je, kako kažu stručnjaci, sklona promeni, dok ova promena ne povlači i promenu genetskog nasleđa. Genetski sklop jednog čoveka se prenosi na potomke hiljadama godina sa neznatnim izmenama. Samim tim, naši genetski preci su u jednom trenutku "postali" Srbi, primili su srpsku etničku svest i počeli da se poistovećuju sa tim imenom. Ova pojava nije odlika samo Srba, već svih savremenih naroda.

To podrazumeva da su savremeni Srbi po svom genetskom nasleđu vrlo raznovrsni, odnosno da nisu svi naši preci izvorno pripadali plemenu koje se u istorijskim izvorima naziva Srbima.

KRAJ