Proglašenje Srpske Vojvodine

IZBOROM prvog patrijarha i prvog vojvode Srpske Vojvodovine - Josifa Rajačića i Stevana Šupljikca - Majska skupština okončala je prvi dan zasedanja. Kako je sutradan, 14. maja bila nedelja, skupština je u istom nacionalno-romantičarskom zanosu prepunom nade i očekivanja odluka koje bi trebalo da unaprede položaj Srba u aktuelnom carstvu, rad nastavila u ponedeljak, 15. maja.

U duhu aktuelne revolucije u Evropi ("Proleće naroda"), čiji su principi bili jednakost i sloboda, u nastavku Majske skupštine srpski narod proglašen je "za narod politički slobodan i nezavisan pod domom austrijskim i opštom krunom ugarskom".

Proglašena je i autonomna teritorija Srbska Vojvodovina u čijem sastavu su bili Srem sa Granicom, Baranja, Bačka sa Bečejskim distriktom i Šajkaškim bataljonom, kao i Banat sa Granicom i Kikindskim distriktom.

PROGLAŠEN je i "politički savez" Vojvodovine Serbske sa Trojednom kraljevinom Hrvatske, Slavonije i Dalmacije "na temelju slobode i savršene jednakosti", "sa naznakom da se na istom temelju izrade i u život privedu".

Izabran je Izvršni odbor (kasnije preimenovan u Glavni odbor) koji je imao ulogu privremene vlade Srbske Vojvodovine. Odbor je imao zadatak da razradi odluke Majske skupštine, a dobio je i ovlašćenje da saziva narodni sabor.

Zanimljivo je da je Glavni odbor imao i odeljak za finansije kojim je rukovodio izabrani predsednik Jovan Šupljikac, brat novoimenovanog vojvode Stevana Šupljikca. Na mesto kasira Jovana Šupljikca postavljen je Atanasije Karamata, izdanak po bogatstvu čuvene cincarske porodice iz Zemuna.

NA KRAJU zasedanja, Narodnom odboru dato je ovlašćenje da, uz saglasnost sa novoizabranim patrijarhom Rajačićem, može iz narodne kase da koristi novac za najnužnije narodne potrebe. Određeni su i članovi delegacije koji će cara u Beču obavestiti o odlukama Srba na Majskoj skupštini.

Po završetku zasedanja, zadovoljni narod okićen srpskim trobojkama se razišao. Velika većina bila je oduševljena skupštinskim zaključcima, ali manji broj prvenstveno starijih srpskih intelektualaca nije delio euforično narodno oduševljenje.

Jedan od njih bio je književnik Jovan Hadžić (Sombor, 1799 - Novi Sad 1869), osnivač i prvi predsednik Matice srpske. Hadžić, u svetu književnosti poznat pod pseudonimom Miloš Cvetić, na Majskoj skupštini predstavljao je Novi Sad. Zasedanje je napustio u uverenju da će donetim odlukama srpski narod na sebe navući veliku nesreću. Smatrao je da nije mudro da se Srbi odvajaju, pa čak i suprotstavljaju Mađarima.Nije mu se svidelo ni što se Srbi bez prethodnog ugovora i odluke Hrvatskog sabora, političkim savezom vezuju za Hrvate.

JOVAN Hadžić, ne bez razloga, kako ističe akademik Vasilije Krestić, pribojavao se da će Srbi u savezu sa Hrvatima doći u podređenu ulogu, umesto da legalnim putem, a ne revolucijom, izdejstvuju sporazum sa Mađarima.

Poput Hadžića i romanopisac Jakov Jaša Ignjatović (Sentandreja, 1822 - Novi Sad, 1889) odluke Majske skupštine doživljavao je kao "narodnu katastrofu". Pesimista je bio i prvi sekretar Matice srpske Teodor Pavlović (Karlovo/Novo Miloševo 1804-1854). Karlovce su s naročitom strepnjom napustili Srbi iz Budimske eparhije. Plašili su se neprijatnosti koje bi im mogli prouzrokovati Mađari.

Ni Srbi iz Vukovara nisu bili sasvim spokojni - strahovali su da bi izbor vojvode mogao izazvati nesuglasice sa Hrvatima. U Hrvatskoj srpske odluke nisu prihvaćene bez dvoumljenja - dok su omladina i demokratski opredeljena inteligencija pozdravljali savez Srba sa Trojednom kraljevinom, konzervativni hrvatski krugovi kritikovali su izbor vojvode i odluku Majske skupštine da Srem uđe u sastav Srpskog Vojvodstva.

NOVOIZABRANI hrvatski ban Josip Jelačić, međutim, nije želeo da zbog Majske skupštine narušava odnose sa Srbima, svestan neminovnosti skorog obračuna sa Mađarima u oblasti Vojne granice. Da bi svoju naklonost prema srpskom narodu pokazao na delu, Jelačić je pristao da ga na svečanosti ustoličenja, na banski presto uvede patrijarh Rajačić.

Prateći zbivanja među Srbima s obe strane Save i Dunava, a u strahu od "zavere od uspostavljanja nezavisne srpske kraljevine", Ugarska je brzo i oštro reagovala. Lajoš Košut je Srbe nazvao buntovnicima, a mađarskom generalu Janošu Hrabovskom 15. maja naređeno je da sve gradove u južnoj Ugarskoj stavi u stanje ratne pripravnosti.

Ministar vojni Bertalan Semere naložio je Hrabovskom da prekine sve veze između Srba sa jedne na drugu stranu Save i Dunava, te da zabrani svaki saobraćaj kao da je nastupilo ratno stanje.

ZADATAK Hrabovskog bio je i da zapleni oružje pristiglo iz Srbije, zatim da obavesti beogradskog pašu o "srpskom neprijateljskom pokretu" i da upozori austrijskog otpravnika poslova da uhapsi sve sumnjive osobe i stavi štampu pod naročitu prismotru "sve dok bude trajalo ratno stanje".

Narednog dana, 16. maja 1848, komesar mađarske vlade Petar Čarnojević, onaj isti koji je kratko vreme slovio kao kandidat za srpskog vojvodu, zatražio je od Rajačića da odstupi sa trona patrijarha, poništi sve zaključke Majske skupštine i "mane se sviju proklamacija i raspisa".

Čarnojević je smatrao da srpske odluke "razdražuju duhove i remete javni red i mir, ugrožavaju celokupnost države, izazivaju omrazu među različitim narodima". Od patrijarha je zatražio da se bez odlaganja pokori mađarskoj vlasti.

Pošto je novoformirani Glavni odbor razmotrio i odbio protestnu notu Petra Čarnojevića, odlučio je i da jedan prepis njegovih primedaba sačuva da bi buduće generacije Srba videle kakav je potomak velikog srpskog patrijarha Arsenija Čarnojevića. Njegov originalni dopis su spalili "kako srpsko ime ne bi kaljao", a zatim su ga prokleli "pred Bogom i vedrim nebom".

JEDINO VIZUELNO SVEDOČANSTVO

ČUVENU sliku "Srpska narodna skupština 1. maja 1848. godine" koja predstavlja jedino vizuelno svedočanstvo o tom istorijskom događaju, novosadski umetnik Pavle Simić (1818- 1876) naslikao je u periodu 1848/1849. godina. Reč je o ulju na platnu dimenzija 88h115,5cm. U središtu Simićeve kompozicije je novoizabrani patrijarh Rajačić koji u levoj ruci drži originalne carske privilegije austrijskog cara Leopolda Prvog. Tim privilegijama su bila zagarantovana prava Srba u Habzburškoj monarhiji. Sa leve patrijarhove strane je nacionalna trobojka, a sa desne su carska i mađarska zastava. Patrijarha okružuju figure istaknutih ličnosti - Nikanor Grujić sa leve i episkop Sergije Kaćanski sa desne strane.