General Hrabovski napada Karlovce

Za napad na Sremske Karlovce mađarska vlada i general Janoš Hrabovski odabrali su 12. jun, prvi dan hrišćanskog praznika Duhovi, kada se proslavlja silazak Svetog duha na apostole u Jerusalimu, 50 dana posle Hristovog vaskrsenja.

Topovi Hrabovskog zagrmeli su u šest sati izjutra iznad karlovačke varoši, u kojoj je tih dana ionako malo ko imao sna i spokoja u iščekivanju neizbežnog srpsko-mađarskog rata, koji će za za Srbe, ali i za Mađare, promeniti tok istorije u revolucionarnoj 1848. godini.

Iskusni ratnik Hrabovski (71), u napad sa Petrovaradinske tvrđave, poveo je dobro naoružanu regimentu "Dom Miguel", brojnu pešadiju, artiljeriju i eskadron konjice. Bitka se vodila kod ćuprije na Pivari, a sistem rovova protezao se prema Bukovcu.

ODBRANOM Karlovaca komandovao je gotovo trostruko mlađi i neiskusni Đorđe Stratimirović (26). Imao je na raspolaganju znatno slabije opremljenu i pripremljenu vojsku - poprilično nedisciplinovan "sremski provincijalni bataljon", ali i dve kompanije naoružanih domobranaca, kao i blizu 200 graničara Varadinske pukovnije na čelu s nekoliko podoficira prebeglih na srpsku stranu. Srpski komandant imao je u svojim redovima odred Srbijanaca, među kojima je bio i Crnogorac Vulo Vujadinović, kao i manji broj nenaoružanih Bačvana.

Prema ratnom izveštaju koji u svojoj knjizi "Srpska Vojvodovina - Bitka za Karlovce 12. jun 1848" navodi istoričar dr Žarko Dimić, oružje kojim je vojska Srpske Vojvodovine raspolagala sastojalo se od pušaka (dve vrste: "šoce" na kremen i perkusion puške, tzv. kapislare), sablji, kopalja, pištolja i topova.

POJEDINI odredi bili su naoružani puškama raznih vrsta, koje su bile sakupljene od ljudi po celoj Vojvodini. Dobrovoljci iz Srbije bili su naoružani puškama, pištoljima i jataganima. Graničari su imali puške sa bajonetom relativno kratkog dometa - od 80 do 200 metara. Veći deo vojničkih pušaka nađen je u titelskom arsenalu, a određeni broj zaplenjen je od regimente puka u Sremskoj Mitrovici, Pančevu i Rači.

Topove je izlivao zvonolija Petrović iz Novog Sada. Narod, zanatlije, kolari, kovači, remenari i užari stavili su se svom srcem, znanjem i veštinama na raspolaganje Glavnom odboru srpskog narodnog pokreta.

ODBOR je apelovao na rodoljubivo građanstvo da priloži rublje i čarape za vojsku, jer su neki odredi bili veoma loše obučeni. U spisima koje u svojoj knjizi objavljuje dr Žarko Dimić, pominje se da je Odbor nabavljao i opanke za vojsku. Odeća je bila šarolika: narodne nošnje iz Srbije, Crne Gore, Banata, Bačke, Srema, odeća sastavljena od graničarskih, građanskih i oficirskih uniformi i odela.

U svojoj knjizi "Uspomene" Stratimirović beleži da se mađarska prethodnica u šest sati ujutro najpre sukobila s dobrovoljcima iz Srbije, s kojima je bio i Crnogorac Vule Vujadinović, inače odličan strelac, kao i nekoliko Bačvana koji su od oružja imali samo - obične batine. Pošto su seljaci, nastanjeni u krajnjim kućama na ulazu u Karlovce sa varadinske strane, otvorili puščanu paljbu na mađarsku vojsku, oni su odgovorili bombardovanjem grada.

ŽESTOKE borbe su se vodile do 11 časova, a sve vreme s karlovačkih crkava zvonila su zvona na uzbunu. Bio je to znak za uzbunu, pa se do večeri 12. juna u karlovačkom logoru sakupilo oko 15.000 ljudi. Kada se pred Mađarima pojavio odred koji je Stratimirović na njih poslao kroz šumu, njihova vojska se povukla prema Petrovaradinu.

I tako na brzinu sakupljeni i opremljeni, Srbi su uspeli da odbiju napad mađarske vojske i da je nateraju na povlačenje. Kada je bitka bila najžešća, a srpska vojska pretila da "do nogu" potuče Mađare, general Nužan pojavio se na konju sa belom zastavom u ruci i sa predlogom Srbima da se borbe obustave dok se srpska deputacija, predvođena patrijarhom Rajačićem, ne vrati iz Inzbruka. Bilo je to oko 11 časova. Borbe su obustavljene. Hrabovski, razočaran razvojem bitke i neočekivano snažnim otporom Srba, povukao je svoju vojsku u Varadin.

ISTOG dana Glavni odbor je uputio proglas srpskom narodu:

"Neprijatelj narodnosti naše poslao je na nas vojsku iz grada Varadina s topovi, koja je vojnom prevarom do Karlovaca dovukla se i iznenada bitku protiv naše narodne vojske, po zapovesti podplaćenog komandirendera Hrabovskog, započela. U ovoj bici palo je 11 Srba junaka, poginulih na polju časti i slave za svetu našu narodnost, ime, jezik."

Prema podacima Glavnog odbora, Mađari su imali 15 poginulih, na obe strane bilo je ranjenih, a 13 kuća je uništeno. Carska štampa objavila je drugačije podatke - nazivajući bitku "krvavim incidentom", navedeno je da su u Karlovcima koje je Hrabovski bombardovao i koji su "goreli na 14 strana" izgubili tri stotine ljudi, "a naši hrabri vojnici imali su šest mrtvih i više ranjenih".

POSLE Karlovačke bitke, Srpski narodni pokret proširio se na čitavu Granicu. Srpski oficiri i vojnici graničarskih bataljona masovno su otkazivali poslušnost i priključivali se pokretu. Stratimirović je postao neprikosnoveni vođa i predvodio je još nekoliko pobedonosnih srpskih bitaka. Narod ga je nazivao "vrhovnim voždom", a on se predstavljao kao narodni general.