Prividna nagrada Srbima za vernost

U TOKU 1848. i početkom naredne godine, u Srpskoj Vojvodovini uspostavljena je organizacija srpske vlasti koja je u periodu nešto dužem od godinu dana ostvarila faktičku autonomiju.

U tom periodu donet je niz pravnih propisa, radili su sudovi, a načinjeno je i nekoliko ustavnih nacrta među kojima je najpoznatiji bio onaj koji je početkom 1849. godine po nalogu patrijarha Rajačića pripremila komisija učenih i kompetentnih ljudi. Po tom nacrtu, Vojvodina je bila autonomna jedinica u sastavu carevine. Imala je samostalnu unutrašnju upravu, na čelu sa vojvodom i granicama utvrđenima na Majskoj skupštini.

Međutim, Srpska Vojvodovina nije nikada dostigla granice koje joj je odredila Majska skupština u Sremskim Karlovcima. Srpska narodna vlast obuhvatala je uglavnom Srem, Južnu Bačku i Južni Banat i pretežno oblast Vojne granice. A,odlukom poslanika Majske skupštine u sastavu Srpskog vojvodstva bili su Srem sa Granicom, Baranja, Bačka sa Bečejskim distriktom i Šajkaškim bataljonom, kao i Banat sa Granicom i Kikindskim distriktom.

Uprkos velikom trudu vođa Srpskog pokreta i deputacije koja je u Beču nastojala da postigne priznanje odluka Majske skupštine, to se nije dogodilo. U oktobru 1848. Hrvati su pozvali Srbe u borbu protiv Mađara u Banatu i Bačkoj. Carskim proglasom 15. decembra 1848. austrijski car Franc Jozef odobrio je odluke Majske skupštine o izboru patrijarha i vojvode, ali ne i ono najvažnije za Srbe - teritorijalnu oblast Vojvodine i u njoj srpsku narodnu vlast.

Četiri meseca posle Majske skupštine koja ga je izabrala za vojvodu dok je bio na italijanskom ratištu, Stevan Šupljikac je najzad dočekao carsko odobrenje da preuzme dužnost koju su mu sunarodnici poverili. U Sremskim Karlovcima, 24. septembra (6. oktobra po novom kalendaru) 1848. godine, Srbi su mu priredili veoma srdačan doček.

Šupljikac je od Đorđa Stratimirovića koji je, u međuvremenu, maestralno izvojevao nekoliko pobeda nad mađarskom vojskom, preuzeo komandu, ali kratko vreme proveo je na čelu srpske vojske. Zbog groznice koju je dobio u Karlovcima, nezalečen, učestvovao je 14. decembra u borbi kod Jarkovca. Kada se 27. decembra vratio u Pančevo da dočeka dobrovoljce iz Srbije, pred strojem mu je pozlilo.Udarila ga je srčana kap dok je sedeo na konju. Pre nego što je izdahnuo uspeo je da izgovori: "Nek vidi Evropa, nek ceo svet vidi kako brat bratu u pomoć ide."

Posle iznenadne smrti srpskog vojvode Šupljikca, novi vojvoda nije biran, a patrijarh Rajačić počeo je da preuzima i svetovnu vlast. To je podstaklo podele u srpskom pokretu na patrijarhovu konzervativnu i liberalno-nacionalnu struju. Đorđe Stratimirović smatrao je da je on trebao da preuzme vođstvo, a Rajačić se zbog sukoba sa Glavnim odborom preselio u Zemun.

Posle poraza revolucije 1848-1849. godine, a na kraju višemesečnih rasprava o srpskom pitanju, u Beču je 18.novembra 1849. godine proglašen patent o osnivanju Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata. Bila je to posebna administrativna oblast koja nije imala nikakvu autonomiju, a čije su granice iscrtane tako da su Srbi u njoj bili u manjini.

Na toj teritoriji je 1851. godine živelo 1.426.221 stanovnik. Od tog broja 321.110 bili su Srbi. Vojna granica, najvažniji deo Vojvodine, gde je srpsko stanovništvo bilo i najgušće naseljeno, nije ušla u ovu oblast. Umesto srpskog vojvode, na njenom čelu se našao upravitelj koga je car postavljao, a sam vladar za sebe je zadržao titulu velikog vojvode. Sedište oblasti bilo je u Temišvaru, a ne u Novom Sadu kako su Srbi priželjkivali.

Razlozi za osnivanje posebne i potpuno nezavisne teritorije, pri tom izuzete iz Ugarske, bili su iz ugla Beča višestruki. Narušavanjem integriteta zemalja krune Svetog Stefana, a stvaranjem Vojvodstva Srbije, Mađari su kažnjeni jer su 1848. podigli bunu protiv dinastije Habzburga u nameri da se otcepe.

Nasuprot njima, Srbe je Beč prividno nagradio za pokazanu vernost kako u ranijem periodu, tako i u vreme revolucije. Na ovu, koliko-toliko povoljnu odluku za Srbe, Beč je van svake sumnje, obavezivala zahvalnost prema Rusiji koja je u kritičnom trenutku revolucije priskočila Austriji u pomoć sa 10.000 vojnika i spasla je propasti.

Posle revolucije Rusija i Ruska pravoslavna crkva pokazale su veliko interesovanje za postradale Srbe, šaljući im pomoć u novcu i knjigama. Ta brižnost nije promakla vlastima u Beču.

Proglašenje Vojvodstva Srbije na bečkom dvoru tumačeno je kao znak visoke milosti prema srpskom narodu. No, srpski narod je taj potez cara shvatao kao kaznu. Tim patentom, Vojvodina nije postala posebna krunovina. Ubrzo je nastupilo vreme "Bahovog apsolutizma", potpune centralizacije države i intenzivne germanizacije režima, kada su ućutkani glasovi boraca za građanske i nacionalne slobode.

Krajem pedesetih godina 19. veka Habzburška monarhija je dospela u krizu koja je primorala cara na reforme. Među brojnim ustupcima datim Mađarima, jedan od najkrupnijih bilo je uspostavljanje integriteta ugarskih zemalja. Tako je 27. decembra 1860. ukinuto Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat, a najveći deo njegove teritorije potpao je pod Ugarsku. Srbi su ponovo bili na početku borbe za autonomiju.

ČIJI JE NAŠ SREM

PRE nego što je proglašena oblast Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat, dugo su predstavnici Srba i Hrvata raspravljali o pripadnosti Srema. Po državnom pravu Hrvatske, Srem je pripadao Trojednoj kraljevini, ali su i Srbi imali određeno istorijsko pravo na tu oblast, jer je Sremsko vojvodstvo bilo kratkotrajna srpska država u 16. veku. Te činjenice bio je svestan i Ministarski savet Austrije na čelu sa knezom Švarcenbergom koji je naglasio da predeo koji u svom sastavu ne bi imao Srem, ne bi se mogao nazvati Srpskom Vojvodinom. Načinjen je kompromis pozivanjem na saglasnost odluka Majske skupštine koje su pozivale na sklapanje političkog saveza između Srpske Vojvodine i Trojedne kraljevine.