Nemačka menja strategiju

POSLE pobede na Kolubari unutrašnje prilike u Srbiji su se sredile. Ohrabreni sjajnim uspesima svoje vojske, svi društveni slojevi su pokazali spremnost da nastave rat do konačne pobede. Upravo u času kada je u bici na Kolubari došlo do preokreta i velika pobeda bila na pomolu, srpska Narodna skupština na sednici u Nišu, 7. decembra 1914. godine, usvojila je deklaraciju u kojoj je kao ratni cilj Srbije istakla oslobođenje i ujedinjenje svih jugoslovenskih naroda. Time je prvi put zvanično postavljeno pitanje opstanka Austrougarske monarhije. Mada je ta anahronična država, sledeći svoj imperijalistički nagon i gušeći nacionalno-oslobodilačke pokrete, dugo vremena bila ozbiljan izvor pretnji miru u Evropi, u to vreme, međutim, nijedna članica Antante, na čijoj se strani borila Srbija, nije ni pomišljala na rušenje Austrougarske. Štaviše, gledajući na nju kao na jedan od elemenata evropske ravnoteže, sile Antante su gotovo do kraja rata zadržale svoje gledište da Austrougarsku treba očuvati. No, sam tok ratnih događaja vodio je njenoj likvidaciji.

PORAZI Austrougarske na početku rata uticali su i na stav neutralnih država (Rumunije, Italije i Bugarske), koje su savezničkim ugovorima bile vezane za Nemačku i Austrougarsku. Bugarska je morala da odloži ulazak u rat na strani Centralnih sila, a Italija i Rumunija su bile podstaknute da se približe Antanti.

Zbog takvog razvoja događaja u prvoj ratnoj godini neočekivano je porastao značaj balkanskog ratišta za oba zaraćena tabora. Sada, kada su svi generalštabovi morali da preispitaju svoje strategijske koncepcije za nastavljanje rata, Balkan, na kome su se Srbija i Crna Gora uspešno borile, više se nije mogao zaobići u njihovim operacijskim planovima.

TOK događaja 1914. godine pokazao je da Austrougarska nije sposobna da sama slomi Srbiju, a da se u isto vreme uspešno suprotstavi Rusiji, pa je zbog toga sve više padala u zavisnost Nemačke. Koristeći njeno vojno i političko slabljenje, nemačka vrhovna komanda je uspela da, postepeno, u svojim rukama koncentriše rukovođenje ratom Centralnih sila u skladu sa svojim interesima, tako da je monarhija od tog vremena sve manje bila partner, a sve više satelit svog moćnog saveznika i suseda.

Pošto su savezničke države, koje su bile slabije pripremljene za rat, izdržale prve strahovite udare Centralnih sila, nemačka vrhovna komanda je zaključila da će Antanta, ako joj se ostavi dovoljno vremena da mobiliše svoje ogromne materijalne i ljudske potencijale, odneti konačnu pobedu. Šansa Centralnih sila, koje su i dalje bile nadmoćne u vojnoj snazi, ležala je u brzim i odlučnim dejstvima. Zbog toga je ona izradila plan o sukcesivnom eliminisanju protivnika, prema kome je trebalo najpre slomiti rusku vojsku, zatim Srbiju i, najzad, sve snage koncentrisati za odlučujuću bitku na Zapadnom frontu.

OPERACIJE protiv Srbije zamišljene su kao važna etapa na putu do konačne pobede. Pokoravanjem Srbije trebalo je popraviti poljuljani ugled i povratiti samopouzdanje Austrougarske, kao i pridobiti nove saveznike na Balkanu, a takođe i pružiti neposrednu pomoć usamljenoj Turskoj, koja je držala zatvorena vrata Dardanela. Otvaranjem južnog kraka Drang nach Ostena obezbedio bi se pristup strategijski vitalnim oblastima Bliskog i Srednjeg istoka, kao i njihovim ogromnim ljudskim i materijalnim rezervama, neophodnim za uspešno nastavljanje rata.

Kada je sredinom februara 1915. godine anglofrancuska flota izvršila napad na Dardanele, načelnik nemačke vrhovne komande general Falkenhajn je, plašeći se da Turska ne podlegne, odlučio da se prvo izvede ofanziva protiv Srbije, kako bi se ugroženom savezniku pružila neposredna pomoć i presekao "karavanski put" preko Balkana između Rusije i zapadnih saveznika. Time bi neutralne države bile prisiljene da se pridruže Centralnim silama ili da pruže prijateljsku neutralnost. Ruska ofanziva u Karpatima omela je taj plan.

MEĐUTIM, čim su nemačko-

-austrougarske armije nakon proboja ruskog fronta kod Gorlica u maju 1915. otpočele veliku protivofanzivu na Istočnom frontu, Falkenhajn je odmah počeo da priprema napad na Srbiju. Kako Nemačka i Austrougarska nisu mogle bez smanjivanja efektiva na drugim ratištima odvajati dovoljno svojih snaga da bi brzo slomile srpsku vojsku, njegova je glavna briga bila da se pre svega obezbedi sadejstvo bugarske vojske. Radi toga on je vršio pritisak na Beč da se izađe u susret teritorijalnim zahtevima bugarske vlade, obećavajući joj istočni deo Srbije i Vardarsku Makedoniju, kao i delove teritorije Grčke i Rumunije ukoliko se ove dve države priključe Antanti. Nemajući drugog izbora, Austrougarska se složila.

Pošto je i Turska izjavila da je voljna da Bugarskoj za savezničke usluge ustupi Maričku oblast, bugarska vlada je 5. septembra 1915. u sedištu nemačke vrhovne komande u Plesu potpisala sporazum o pristupanju Centralnim silama.

PREMA odredbama sporazuma, Nemačka, Austrougarska i Bugarska su se obavezale da trojni napad protiv Srbije počne 6. oktobra i da svaka od njih angažuje po šest pešadijskih divizija i krupne snage drugih rodova oružja. Za komandanta grupe invazionih armija određen je nemački feldmaršal Makenzen. Bugarska je u isto vreme grupisala prema Grčkoj dve i po divizije, s tim da ako Grčka ostane neutralna, docnije i te snage prebaci na Srpski front.

Kako su bugarske divizije po brojnoj snazi i naoružanju odgovarale snazi jedne i po divizije drugih armija, sporazumom u Plesu za operacije protiv Srbije planirano je, u stvari, dvostruko više snaga od onih kojima je Srbija raspolagala. Neprijateljske snage, raspoređene polukružno duž zapadne, severne i istočne granice Srbije, imale su veliki izbor pogodnih strategijskih pravaca za napad, što je još više komplikovalo vojno-strategijski položaj Srbije u jesen 1915. godine.

U VODEĆIM krugovima Antante takođe je došlo do promene u stavu prema balkanskom ratištu, ali znatno sporije i neodlučnije, odnosno bez čvrstih odluka. Čim se na zapadnom frontu prešlo sa manevarskog na pozicioni rat, pojavili su se u jesen 1914. i početkom 1915. godine predlozi da saveznici pošalju preko Soluna u Srbiju nekoliko korpusa, da se sa njene teritorije i u sadejstvu sa srpskom vojskom, koja je za sobom imala niz sjajnih pobeda a pred sobom oslabljenog neprijatelja, preduzme posredan udar preko nezaštićene Panonske nizije u južni bok Centralnih sila.

U prilog tome iznošena su ubedljiva obrazloženja da bi takav napad, u vezi sa jednovremenom ofanzivom ruskih armija preko Karpata u pravcu Budimpešte i Beča, imao dalekosežan uticaj na brz završetak rata. Tu ideju zastupali su, pored srpske vlade i Vrhovne komande, ministar u francuskoj vladi Aristid Brijan, zatim član britanskog ratnog kabineta David Lojd Džordž i više savezničkih generala.

SUTRA: Mučne diplomatske igre