Velika zavisnost od saveznika

ČLANOVI Jugoslovenskog odbora sumnjičili su Pašića da vodi isključivo srpsku politiku a ne jugoslovensku i da pod vidom borbe za oslobođenje svih Jugoslovena teži proširenju srpske države i stvaranju velike Srbije. Kod svake promene u držanju saveznika u jugoslovenskom pitanju, kao što je bio slučaj u vreme mirovne kampanje početkom 1918. godine, srpskoj vladi je prebacivano da je to njena krivica, jer tobože, nije kod savezničkih vlada u pravom svetlu predstavila jugoslovenski problem, pa je napadana na takav način kao da sve ključeve rata i budućeg svetskog mira i posleratnog uređenja političke karte Evrope drži u svom sefu i da uvek pravi ključ stavlja u krivu bravu.

Pašić stvarno nije krio da su u njegovim mislima na prvom mestu bili Srbija i srpski narod. Isto tako, on je iskreno verovao da je oslobođenje svih jugoslovenskih zemalja i njihovo ujedinjenje u zajedničku državu sa Srbijom od podjednako životnog značaja kako za Srbiju i srpski narod, tako i za sve Jugoslovene. Braneći se od prigovora, on je isticao da rešenje jugoslovenskog pitanja, pa i sudbina Srbije zavisi od ishoda rata i stavova savezničkih sila, dok je savezničke vlade uveravao da je radikalno rešenje jugoslovenskog pitanja i stvaranje jake nezavisne jugoslovenske države, koja bi služila kao prepreka nemačkom prodoru preko Balkana na istok, i u njihovom interesu i u interesu trajnog mira u Evropi. Zbog toga je smatrao da Srbija mora izdržati u toj borbi do kraja, potpuno lojalna svojim saveznicima, uveren da će se rezultati rata svoditi prema doprinosu svake zemlje opštoj pobedi i da, prema tome, svi Jugosloveni treba da pomognu borbi Srbije.

U STROGO poverljivom pismu ministru unutrašnjih dela i ministru vojske od 17. maja 1917, u kome im prebacuje što su bez upita vlade ustupili 15.000 pušaka glavnom savezničkom komandantu za potrebe grčke vojske, Pašić je veoma jasno izneo svoje mišljenje o savezničkim vladama. Iz tog pisma proizlazi da on nije bio siguran u punu podršku nijedne savezničke vlade pri rešavanju srpskog i jugoslovenskog pitanja na budućoj konferenciji mira, jer nije verovao u iskrenost Rusije, koja je zagazila u rat da bi je zaštitila, ni Francuske, koja joj je najviše pomagala posle povlačenja vojske iz zemlje, a posebno Velike Britanije, čiju je oštricu najjače osećao pri raspravi o bilo kom pitanju koje ce ticalo srpskih interesa.

U tom kontekstu, on je insistirao da Srbija mora da štiti samu sebe i svoje interese, čak, i ispred svojih saveznika. Ali na takav način da se ne sme izgubiti iz vida da je Srbija u svemu zavisna od svojih saveznika ne samo u političkom, nego i u vojnom i finansijskom pogledu, bez čije pomoći ne bi mogla ni ratovati ni opstati. Za ilustraciju takvog viđenja odnosa zavisnosti Srbije prema saveznicima, dovoljno je navesti podatke o ratnim zajmovima koje je uzela kod savezničkih vlada.

SREDSTVA iz ovih kredita trošena su na izdržavanje državnog aparata, lične izdatke vojske, diplomatske potrebe, penzije, pomoć stanovništvu, finansiranje jugoslovenskog pokreta i drugo. Na osnovu posebnih aranžmana, Francuska i Velika Britanija su snabdevale srpsku vojsku naoružanjem, ratnom opremom i hranom, što je, takođe, knjiženo na poseban konto srpskog ratnog duga.

Ako se uzme u obzir takav odnos zavisnosti Srbije prema većini savezničkih država, lako je razumeti Pašićevo odbijanje da se najviše zakonodavno telo zemlje i vlada angažuju u javnim manifestacijama uperenim protiv politike savezničkih država u vreme kada su one tražile puteve da prebrode tešku krizu u kojoj su se našle. Izgleda, međutim, da su iza Pašićevog odbijanja da se iz obzira prema saveznicima zvanična Srbija sa vladom i vladaocem na čelu angažuje na opštoj protestnoj skupštini u Parizu i javno izjašnjava protiv mirovnih predloga Vilsona i Lojda Džordža, kako je predlagao predsednik Jugoslovenskog odbora Ante Trumbić, stajali i drugi razlozi. Pored ustavne zapreke, Pašić je imao na umu da bi takav skup, makar bio i provizoran, u uzburkanim ondašnjim okolnostima mogao izjaviti nepoverenje njegovoj vladi što bi je dovelo u krajnje nezgodan položaj pred saveznicima i sopstvenom vojskom.

PAŠIĆ, osim toga, nije dopuštao da drugi vanustavni faktori određuju pravac srpske spoljne politike, kao što se protivio da se mimo Srbije raspravlja o pitanjima koja zadiru u njene interese.

Iz takvog stava proizašle su rasprave oko sazivanja kongresa potlačenih naroda Austro-Ugarske. Naime, posle izjava Lojda Džordža i Vilsona da saveznici nemaju za cilj rušenje Austro-Ugarske, Italijani su shvatili da bez saradnje svih potlačenih naroda u Habzburškoj monarhiji, koji bi radili na njenom rušenju, neće moći da ostvari svoje ciljeve, pa su u tom smislu pokušali da potraže način za saradnju sa Srbijom i Jugoslovenskim odborom. Tada je, u periodu februar-mart 1918. došlo do izvesnog rivalstva između srpske vlade i Jugoslovenskog odbora zbog paralelnog raspravljanja o jugoslovenskom pitanju sa italijanskim predstavnicima.

PREDSEDNIK srpske vlade ce energično usprotivio težnji Jugoslovenskog odbora da sam predstavlja sve Jugoslovene u razgovorima sa italijanskom stranom, ističući da je Srbija predstavnik svih Jugoslovena na bojnom polju, da podnosi najveće žrtve za slobodu ne samo Srba, koji su najbrojniji među Južnim Slovenima u Austro-Ugarskoj, već i za oslobođenje Hrvata i Slovenaca. Spor je rešen tako što su na Kongresu potlačenih naroda u Rimu uzeli učešće predstavnici i Odbora i srpske vlade zajedno sa predstavnicima drugih potlačenih naroda Austro-Ugarske.

Na Kongresu su izgrađeni politička platforma i akcioni program za pripremanje unutrašnje revolucije u monarhiji u kojoj je nemačko-mađarska manjina držale pod svojom vlašću druge narode koji su svojom brojnošću znatno premašivali vladajuće nacije.

POŠTO je po svojoj političkoj i nacionalnoj strukturi predstavljala neodrživ anahronizam, potlačene nacije su, koristeći svetski rat, težile da je sruše i obrazuju nacionalne države.

Do planirane i željene revolucije u Austro-Ugarskoj nije došlo, niti je saveznička diplomatija bila rešena da otvori perspektive za oslobođenje potlačenih naroda Austro-Ugarske. Ali taj proces su, protiv svoje volje, potpomogli vladajući krugovi u Beču i Budimpešti time što su, verujući u trenutnu nadmoć Centralnih sila i njihovu konačnu pobedu, odbili sve mirovne ponude sila Antante i SAD, koje su još uvek računale s njenim očuvanjem, pa su nastavljajući da se bore na strani Nemačke u ratu, koji je za njih od samog početka postao koban, pripremali teren za sopstveni slom.

SUTRA: PRVI SUKOBI OKO UJEDINjENjA