Vera je potisnuta iz javnog života

PO završetku Drugog svetskog rata, nove, revolucionarne vlasti u Jugoslaviji učinile su radikalni raskid s pravnim sistemom stare države. Građen je novi društveni poredak, što je zahtevalo uspostavljanje novih odnosa u društvu. S takvim raskidom prekinuti su i ranije uspostavljeni odnosi Crkve i države.

Crkva se tako našla izvan zakona. Time se, svesno, stvorilo stanje stihije, u kojem će Crkva biti na udaru, a sve zarad njenog slabljenja i potiskivanja na marginu društvenog života.

Ustav jugoslovenske federacije iz 1946. godine proklamovao je odvojenost Crkve od države, da bi se potom na ovoj ustavnoj odredbi, u odnosu prema Crkvi, gradilo ostalo državno zakonodavstvo. Crkva je, iz javnog, potisnuta u privatni život.

Crkva je odvojena od države, ali se država nije odvojila od Crkve, u nastojanju ne samo da je potisne iz javnog života, nego i da njenu ulogu što više umanji u privatnom životu.

DRŽAVA je sistematično radila na tome da Crkvu sebi potčini. Crkva je slabljena oduzimanjem njene imovine, ometanjem i sprečavanjem njenih aktivnosti, "ubijanjem" njenog ugleda i uticaja u narodu i njenim potiskivanjem iz svih sfera društvenog, odnosno javnog života, da bi tako oslabljena, uz strogi nadzor nad radom sveštenstva i odvraćanjem verujućeg naroda od svoje vere, bila dovedena u podređeni položaj.

Srpskoj crkvi oteti su sva pokretna i nepokretna imovina i matične knjige, razbaštinjeno je vekovno nasleđe, iz osnovnih i srednjih škola izbacili su i zabranili svako duhovno obrazovanje (veronauku), a onda su i Bogoslovski fakultet izbacili sa Beogradskog univerziteta.

Komunističke državne vlasti Crkvu su svrstale u tabor ideoloških protivnika, što je značilo da onaj ko bi otvoreno pokazivao pripadnost Crkvi i ko bi se javno zauzimao za afirmaciju njene uloge u društvu, u najmanju ruku, ne bi mogao da računa ni na kakav istaknuti i odgovorniji društveni status.

Tako se došlo u situaciju da izabrani predstavnici srpskog naroda, kao i oni koji pretenduju na neku značajniju društvenu dužnost, budu udaljavani i podsticani na odricanje od Crkve. A onda se takav odnos, direktno ili indirektno, nametao i svim ostalim slojevima društva.

IZ TOGA je sledio logičan zaključak, koji apostrofira i crkveni istoričar Đoko Slijepčević, da su komunisti, naročito u početku borbene partizanske aktivnosti i odmah posle osvajanja vlasti, u svom programu imali iskorenjivanje vere u totalno obezboženje društva. Išlo se na stvaranje novoga čoveka i novoga društva, na sasvim novim idejno-moralnim i ideološko-političkim osnovama, što je podrazumevalo odricanje od vere i od narodne tradicije, zasnovane na srpskoj pravoslavnoj pobožnosti.

Za Crkvu je nastao problem snalaženja u takvoj situaciji, a za verujući narod - iskušenje da pođe za nečim što se glasno (ali s nejasnim namerama) nameće, ili da ostane (po cenu, sasvim izvesno, ne male žrtve) pri onome što je utkano u njegovo biće.

Država konstituisana na komunističkoj (marksističkoj) ideologiji podvodila je i smeštala duhovni život pod okrilje ideologije na kojoj je ona počivala.

Vreme od završetka Drugog svetskog rata do kraja 20. veka, posmatrajući kroz odnos države i Crkve, može se podeliti u tri perioda: I - vreme gonjenja Crkve (1945-1953), II - vreme nadzora države nad Crkvom (1953-1984) i III - vreme pobede vere nad ideologijom (1984-2000).

PRVI period, od 1945. do 1953. godine, jeste najteži period u novijoj povesti Srpske pravoslavne crkve. U ovom periodu dolazi do formalno-pravnog odvajanja države i Crkve, ali i otvorenog pokazivanja nadređenog položaja države u odnosu na Crkvu. Obnova verskog i crkvenog života ometana je od države ili usled neobezbeđivanja uslova za to od države. Sprovedenom agrarnom reformom i drugim državnim zakonskim, odnosno pravnim aktima, Crkva je ostala bez mnogih svojih nepokretnih i pokretnih dobara i time je dovedena u zavisan materijalni položaj od države. Pritom, usled nepostojanja odgovarajućeg zakona kojim bi se garantovala verska prava i sloboda delovanja Crkve, dešavali su se mnogobrojni i raznovrsni napadi na Crkvu i pripadnike Crkve, bez odgovarajuće zaštite države.

DRUGI period započinje 1953. godine, od donošenja Zakona o pravnom položaju verskih zajednica. Donošenjem ovog zakona nisu prestali napadi na Crkvu i nisu prestala ometanja versko-crkvenog života. Ali, ipak, njegovo donošenje - i pored suženih granica verskih prava i sloboda - bilo je od velike važnosti za pravnu sigurnost Crkve. Jer, on je označio i granice preko kojih nije dozvoljena do tada često tolerisana samovolja pojedinih državnih organa ili onih koje je trebalo država da zaustavi. Napadi su s vremenom jenjavali, ali nikada, u toku ovog perioda, nisu sasvim prestali. Uvidevši da se Crkva ne može sasvim "pobediti", s obzirom na njenu duboku utemeljenost i visok duhovni domet u srpskom narodu, državne vlasti išle su na to da je kontrolišu ne samo spolja, nego i iznutra; otuda, pored ostalog, nastojanje države da se umeša u izbor episkopa, a posebno da utiče na izbor patrijarha srpskog. Država prati sva dešavanja u Crkvi i preduzima mere kako ne bi ojačao verski uticaj u narodu.

TREĆI period, prema nalazima ovog autora, započinje 1984. godine, kada državne vlasti Srbije daju Srpskoj pravoslavnoj crkvi dozvolu za nastavak gradnje srpskog zavetnog hrama, Hrama Svetog Save na Vračaru, u Beogradu, jednog od najvećih pravoslavnih hramova u svetu. Ovaj čin simbolično, ali i faktički, označio je otopljavanje odnosa između države i Crkve. Ponovnom osvećenju pre gotovo pola veka podignutih zidova započetog Hrama Svetog Save i polaganju povelje o nastavku njegove gradnje, 12. maja 1985. godine, prisustvovalo je 100.000 ljudi, a četiri godine kasnije, prvoj liturgiji pod tek podignutom kupolom, prisustvovalo je oko 150.000 ljudi. Novi odnos države prema Crkvi u Srbiji preneo se i na druge krajeve Jugoslavije. Verske manifestacije bile su sve brojnije i sve posećenije. Crkva se postepeno vraćala sa društvene margine u javni život. Do tada nametana ideologija gubila je snagu pred moćima vere.

Odnos države prema Crkvi, i uopšte društvene prilike u vremenu posle Drugog svetskog rata, snažno su uticale na život Crkve, no ona nijednog trenutka nije odstupila od svog vekovnog kanonskog poretka, od svoje osnovne dužnosti - službe Božje. Služila je svuda gde je to bilo moguće. Ali i nastojala da misionari, koliko su tadašnje prilike to dopuštale.

SUTRA: MITROPOLIT pozdravlja oslobodioce