Masoni u zajedničkoj državi

U RAZVOJU jugoslovenske države i srpskog naroda u njoj između dva svetska rata, značajnu ulogu je igrao i pokret slobodnih zidara. On je u novoj državi nastavio plodonosan rad od pre 1914. U tom pogledu se mora naglasiti teškoća istraživanja ove istorije, a posebno vrlo upadljivo odvajanje beogradskih masonskih organizacija od kruga oko R. V. Sitona Votsona u Britaniji.

Beogradski masoni su se oslanjali na francuske masone i verovatno tu treba tražiti opravdanje činjenice da nemaju izrazito negativno držanje prema kralju Aleksandru, koga su, inače, optuživali za Solunski proces 1917. i likvidaciju pukovnika Dimitrijevića Apisa. Masoni su u Kraljevini Jugoslaviji pokušavali da budu jedinstveni, ali nije im pošlo za rukom da se izbegnu zamke separatizma i u njima samima. Vodeće jezgro je bilo u rukama beogradskih preduzetnika i advokata.

IDEJA o ujedinjenju jugoslovenskih loža, kako ističe Zoran Nenezić (1984), došla je iz Zagreba, možda i zbog toga što su dve hrvatske lože bile podeljene u odnosu na jugoslovensko jedinstvo. Dogovori o ujedinjenju su obavljeni u februaru 1919. u Zagrebu. Konačno je 8. juna 1919. osnovana velika loža "Jugoslavija" od dve lože iz Zagreba, jedne Osijeka i tri iz Beograda. Za velikog meštra je izabran preduzetnik i ugledni fabrikant, Đorđe Vajfert. Konačno je u taj krug ušlo 30 loža, po sedam iz Beograda i Hrvatske, dve iz Dalmacije i po jedna iz Novog Sada i Skoplja.

Malo je ostalo pisanih tragova za ovu istoriju, jer se prilikom odluke o samouspavljivanju 1940. vodilo računa o tome da najvredniji papiri ostanu izvan domašaja policije. U pitanjima uticaja jugoslovenskih masona na politički život u državi značajnije je ne precenjivati njihov uticaj, nego ga potceniti. On je, bez sumnje, bio pozamašan, ali oni nikada ništa nisu sami mogli rešiti.

NjIHOV zadatak je negovanje demokratije i veza sa uticajnim ljudima i grupama i profesionalnim slojevima - kao što su beogradski univerzitetski profesori. U svojoj Konstituciji na prvom mestu su istakli da "masoni Jugoslavije ljube svoju otadžbinu, oni su joj odani i verni. Oni smatraju svojom zapovednom dužnošću da brane njenu slobodu, samostalnost i nepovredivost njene celine, sarađujući na postizanju unutrašnjeg reda i mira rečju, pismom i delom".

Uticali su na mirenje partija i smanjenja intenziteta separatističkih pokušaja, kojima su bili neprijatelji. U tom pogledu se odmetala zagrebačka loža "Libertas", koju su smatrali divljom. Bila je u vezi sa nemačkom ložom Zu den drei Weltkugeln. U nju je od 1917. ulazio krug kasnijeg vođstva hrvatskih ustaša Slavko Kvaternik, sin mu Eugen, dr Budak i dr Puk.

NIJE istraženo u dovoljnoj meri učešće i dela vođa jugoslovenskog komunizma u masonskom pokretu. Bili su vezani za londonsku maticu Konkordija (Concordia). Britanski masoni su bili protivnici kralja Aleksandra i pokušavali da uspostave neke veze sa jugoslovenskim republikanskim krugovima. Zoran Nenezić je 1984, posle smrti maršala Tita, objavio da su Josip Broz, Vladimir Bakarić, Edvard Kardelj, Vladimir Velebit, Josip Kopinić bili masoni sa britanskom vezom.

Na kasnijim Titovim putovanjima po nesvrstanim zemljama, ljudi iz njegove pratnje su znali za njegovo prisustvovanje ritualnim sastancima. Iz ovog se može zaključiti samo - da su do prekida veza sa Sovjetskim Savezom 1948. vođe jugoslovenskog komunizma pokušavale da vrše uticaj i obaveštajne poslove u korist Sovjetskog Saveza, a posle 1948. je to rađeno u obratnom smeru. Nemaju ništa zajedničko sa francuski orijentisanom ložom "Jugoslavija", koja se samougasila kad je Francuska kapitulirala 1940.

OD PROGLAŠENjA jugoslovenskog ustava 28. juna 1921. (Vidovdanski ustav) do proglašenja kraljevske diktature 6.januara 1929, to je period istorije u kojoj nije uspeo pokušaj da se stvore temelji parlamentarne i demokratske države, sa svim obeležjima koja su postojala u evropskim demokratijama toga doba. Država je proglašena kao "ustavna, pravna i nasledna monarhija". Iz ranijih srpskih ustava je preneta odredba da se ne priznaju plemićke titule, sem članovima dinastije. To je pridonelo otuđenju i dela hrvatskih zemljposednika, koji su jedini imali takve feudalne naslove. Kod Srba su se oni, uglavnom, izmišljali.

Vidovdanski ustav je dao pravnu osnovu za uspostavljanje demokratskih partija i ustanova. Mana toga ustava je što nije stvorio i podjednako dobar narod da ga sprovede u delo. Proglašenjem "Obznane" i Zakona o javnoj 6ezbednosti isključuju se komunistička i separatističke partije, uključujući tu i glavnu, seljačku stranku u Hrvatskoj. Ona se posle 1918. proglasila republikanskom i bojkotovala izbore za Ustavotvornu skupštinu 1920. godine.

NESLAGANjE je počelo u kafanama sa skraćenim službenim nazivom države, "Kraljevina SHS". Jedna strana je tumačila to kao "Srbi hoće sve", a druga "Samo Hrvati smetaju". Radićev cilj je bio da bojkotom izbora onemogući da se ustav donese dvotrećinskom većinom, kako je predlagano Krfskom deklaracijom 1917. Ipak je, kasnije, i taj običnom većinom izglasani ustav prihvatio i prilagodio se novoj državi. Ta stranka je, više od komunizma, protivnik jugoslovenske parlamentarne demokratije, iako se i sama borila za nju u hrvatskim političkim okvirima.

Značajni događaj je bio pokušaj uvođenja lokalne samouprave, donošenjem zakona o stvaranju 33 oblasti u državi. Nosile su imena po središnjim gradovima u njima. Veliki župan je bio poglavar uprave u oblasti predstavnika vlade. Gradovi Beograd i Zagreb su u ovom sistemu imali poseban status. Na čelu oblasti je veliki župan, a područna uprava je bila u okruzima, srezovima i opštinama.

NOSILAC vlasti u državi je kralj, koji je taj kolač delio sa uvek nestabilnim i cepanju sklonim političkim strankama. To se pokazuje na svim izborima 1923, 1925. i 1927. godine. Valja tome dodati činjenicu da je ovo vreme krize agrarnih društava u celoj Evropi, sa kriznim i sušnim godinama 1927. i 1928. Glavna slabost u državi je nestabilnost vođenja Srpske narodne radikalne stranke.

Na glavnom ispitu cele svoje istorije, programskom zaveštanju iz vremena 1895-1905, ona je mislila da je moguće integracija jedinstvenog srpskohrvatskog naroda. Ta integracija je bila moguća samo u sporazumevanju 1905. da se uticaj dve strane podeli, a političke snage u njegovom okviru sarađuju i daju prednost onoj strani koja u opštinama ima etničku većinu...

Sutra: Prevrtljivost Stjepana Radića