Aleksandar na evropskoj klackalici

NAKON ženevskog dogovora Kraljevine Jugoslavije, Rumunije i Čehoslovačke, Hitler vuče prvi otvoreni potez za pozicioniranje Nemačke u ovom delu Evrope. Naci(onali)stički puč u Austriji 1934. godine i ubistvo federalnog kancelara Dolfusa u Beču, bio je prvi Hitlerov korak ka ostvarivanju osnovnog cilja - pripajanja južnog komšije. Naravno, to će sve dovesti do prekida gotovo svih odnosa između Berlina i Rima.

Odgovor Berlinu, ali i Maloj Antanti, ubrzo stiže iz Rima. Pod velikim i otvorenim pokroviteljstvom Musolinija, Oto I Habzburški (Otto von Habsburg-Lothringen) proglašava se kraljem Hrvatske, Slovenije, Dalmacije i nadvojvodom austrijskim, štajerskim, koruškim i kranjskim, i najavljuje povratak na presto u Beč. Tih dana, u mnogim evropskim listovima mogla se videti karta "Nove Evrope". Ova karta će se pojaviti i na stranicama beogradske "Politike". Na njoj nema Jugoslavije. Samo Srbija u granicama pre balkanskih ratova. Austrougarska bi obuhvatala Sloveniju, delove Hrvatske i sve severno od Save i Dunava; Makedonija bi bila ustupljena Bugarskoj. Sav prostor južno od Save i Dunava, osim Srbije, označen je kao italijanski protektorat.

Ni u Berlinu ne zaostaju za "razigranim" idejama Rima. Razrađuje se tajni plan za anšlus Austrije. Protivljenje zapadnih sila i zemalja Male Antante za Hitlera nije bila prevelika prepreka.

U TOM opštem zamešateljstvu Francuska je nastojala da ojača svoje veze sa Malom Antantom. Za Pariz je, takođe, bilo važno da odnosi između Francuske i Italije budu što bolji. A to je podrazumevalo pojačanu diplomatsku aktivnost, da se smire sve tenzije na relaciji Rim-Beograd. Francuski ministar spoljnih poslova Luj Bartu kreće u intenzivnu mirovnu misiju i posećuje Prag, Bukurešt i Beograd. Sledeća stanica je Rim. Hitler reaguje i optužuje Francusku i njenog ministra Bartua da hoće, zajedno sa svojim saveznicima, da "okruže Nemačku kao što su to sile Antante učinile 1914." (dr Branislav Gligorijević).

Hitlerova reakcija nije, po svemu sudeći, bila bez osnova. Bartu je, u to vreme, pored napora da privoli Italiju da uđe u antinemački blok, uspostavljao i kontakte sa Sovjetskim Savezom sa idejom da Pariz i Moskva potpišu sporazum ne samo o političko-ekonomskoj saradnji, već i vojnoj.

JUGOSLAVIJA u međunarodnim odnosima počinje da zauzima mnogo značajniju ulogu i to dosta ranije od uspostavljanja novog saveza sa Rumunijom i Čehoslovačkom. U tome je lični uticaj kralja Aleksandra bio vrlo značajan.

Nemci će odnos prema Kraljevini Jugoslaviji bazirati na dva osnova. Prvi je bio broj njihovih sunarodnika u novoj državi koji nije bio nimalo zanemarljiv, oko 400.000. Drugi su bile ratne reparacije, koje će, po prirodi stvari, značajno favorizovati Nemačku u privrednim odnosima. Jugoslaviji je nedostajalo skoro sve: fabrike, mašine i razne vrste industrijskih proizvoda. Nemačka je, tako, postala glavni snabdevač Jugoslavije. Isporučivala je mašine kao ratnu odštetu, ali su se rezervni delovi mogli kupovati samo od Nemačke. Tako je Kraljevina za duži vremenski period bila siguran kupac.

DO LETA 1934. Francuska je kupovala samo 2,20% jugoslovenskog izvoza, u Italiju je odlazilo 21,48% proizvoda, a 13,94 % u Nemačku, s tim što će ona u toj godini povećati uvoz jaja, kukuruza, voća, živine, hmelja, duvana, maka i drva iz Jugoslavije. I, normalno, počelo je da se šapuće o političkom flertu Beograda i Berlina.

U razgovorima koje je Aleksandar imao sa britanskim poslanikom Hendersonom (Nevile Meyrick Henderson), po svedočenju francuske spisateljice Klod Elan, u aprilu i maju 1934. godine, na njegovo pitanje o odnosima Jugoslavije s Nemačkom, kralj je odgovorio da je zbog italijanskih pretnji prisiljen na veze s Nemcima, ali da to teče sporo, jer on čuva odrešene ruke: "Nema opasnosti da idem u nemački blok. Ali Italija nastoji da ruši Jugoslaviju i, dokle god to traje, moram da držim otvorena vrata prema Nemačkoj i ona već daju obećanja. Da li verujete da Nemci neće uzeti Trst?" - podsećao je Aleksandar na ono što je govorio još 1927. godine. On je smatrao da će Nemci kad-tad zavladati Austrijom, i to uverenje je diktiralo njegovu politiku. On bi mogao ratovati protiv Italije, ali ne može protiv Nemačke. Zato je Nemačka potrebnija pre kao prijatelj nego kao neprijatelj.

TEŽEĆI da izbegne Nemačku kao protivnika, kralj Aleksandar je jedini ustupak učinio obećanjem da neće obnoviti diplomatske odnose sa sovjetskom Rusijom. Sa svoje strane, smatrajući Jugoslaviju važnim političkim faktorom u srednjoj i jugoistočnoj Evropi, s kojim treba sarađivati, Nemačka je obećavala da će joj davati podršku na Balkanu i Jadranu.

Sovjetski Savez i fašistička Italija, iako potpuno suprotnih ideologija, u jednom periodu imali su potpuno istovetne ciljeve - promenu versajske Evrope, što je podrazumevalo i promene postojećih državnih granica. Josif Vasarionovič Staljin (Iosif Vissarionovič Džugašvili Stalin), nije u potpunosti shvatio suštinu Musolinijevog fašizma. Bio je ubeđen da će mu italijanski diktator biti saveznik u svetskoj proleterskoj revoluciji.

PREDSTAVNICI Kominterne, širom Evrope, rukovodstvima lokalnih komunističkih partija, slali su direktive koje su bile na tragu takve politike. Zato je valjda Musolinijeva Italija bila među prvim zemljama s kojima su Sovjeti uspostavili diplomatske odnose. Uspostavljena je saradnja na nekoliko nivoa, posebno kada je reč o terorizmu. Imali su još jedan zajednički stav: Jugoslavija je za Moskvu i Rim bila veštačka, versajska tvorevina, koju je po bilo koju cenu trebalo rasturiti.

"U OSTVARENjU svoje politike razbijanja Jugoslavije, Kominterna je podržavala i podsticala one nacionalne organizacije i grupe na Balkanu koje su se služile terorom i takvom aktivnošću mogle da izazovu šire sukobe među državama na evropskom prostoru. U Beču je organizovana i grupa jugoslovenskih komunista, kao "vojna ćelija". Njihova se namena nije tačno znala, osim da je "za specijalne zadatke". Njome je rukovodio Mustafa Golubić, nekada pripadnik zavereničke organizacije "Crna ruka", za koga se sumnjalo da se godinama bavi konspirativnim radom, između ostalog, i planiranjem atentata na kralja Aleksandra".