Cetinje se plaši mitropolita

"Pobornici rušenja posvećene Njegoševe crkve i mjesto nje postavljanja mauzoleja, ne vide da se oni time ne svete samo onima koji se tome protive, već se svete velikom Njegošu i njegov amanet omalovažavaju i potčinjavaju željama i nastojanjima onoga koji hoće sebe izravnati s Njegošem ili se čak staviti iznad njega. Pitamo se i nije nam jasno kako `pobornici mauzoleja` ne mogu uvidjeti, kad bi Srpska pravoslavna crkva dozvolila da se sruši lovćenska crkva i umjesto nje postavi mauzolej poganski, da bi mauzolej progutao Njegoša i njegovu veličinu, jer bi većina posjetilaca prije pitala ko je izradio mauzolej nego gdje je njegov grob", napisao je mitropolit Danilo i izneo tvrdnju da "nikakve razlike u spoljnom izgledu nema između stare i nove kapele, osim što je nova ljepša, čvršća i sigurnije ograđena i od lovćenskih gromova osiguranija".

"Ako neko želi podizati mauzolej, neka to uradi na drugom mjestu, makar i na Lovćenu (ima dovoljno mjesta), ali crkva, sarkofag sa kostima i put do crkve neka ostanu slobodni i kako su sada", jedan je od zaključaka mitropolita, koji je javno progovorio ne samo kao "predstavnik crkve u Crnoj Gori" nego i kao "nasljednik crnogorskih mitropolita".

VLASTIMA su iz teksta mitropolita Danila izgleda najviše zasmetala dva stava.

Prvi stav: "Poznata je stvar da su se uvijek mauzoleji podizali za: careve, kraljeve, predsednike republika i druge svjetovne ličnosti. Crkve-kapele i manastiri za: patrijarhe, mitropolite, episkope, i druge visoke crkvene ličnosti."

Drugi stav: "Šta je bio Njegoš? On je bio prvo mitropolit (vladika - arhijerej, episkop), jer je to bio uslov da bude vladar Crne Gore, a ova dva zvanja i položaja dala su mu mogućnost da svoj talenat razvije i usavrši i postane pjesnik, filozof, i genije. Da ovoga nije bilo, ostao bi kao mnogi njegovi srodnici, plemenici i Crnogorci, pametan seljak i ništa drugo..."

OSMOTRENO iz ugla vlasti, pogotovo je bila porazna jedna ilustracija koju u svom tekstu iznosi mitropolit Danilo:

"Da bi stvar bila jasnija, moramo napomenuti jedan slučaj iz Beograda. Jula 1944. godine jednog jutra osvanule su velike plakate po uglovima beogradskih ulica sa likom i natpisima na kojima je Hitlerova i Gebelsova lažna propaganda naslikala srušenu lovćensku kapelu i ispod nje krupnim i masnim slovima tekst: 'Oskrnavljen je Njegošev grob. Komunisti su razorili kapelu na Lovćenu, gdje su bile smještene kosti Petra Petrovića Njegoša. Najveća svetinja srpska i kulturnog čovječanstva nije bila pošteđena od boljševičke tiranije'. Pored ovog, na plakati je bio i Njegošev lik i jedna raskupusana knjiga, a pored nje: 'Petar II Njegoš - Gorski vijenac'.

Ne daj Bože, da se Gebelsova propaganda ostvari u slobodnoj, demokratskoj i narodnoj republici Jugoslaviji, poslije 25 godina od oslobođenja od svih onih koji su mislili i svim silama radili, da unište i Jugoslaviju i jugoslovenski narod", poentirao je mitropolit Danilo.

U REDOVIMA vlasti zazvonilo je na uzbunu. Reakcije su naročito snažne bile na Cetinju, gde se prvo oglasila Skupština opštine, na sednici održanoj 17. marta, pošto je saopštenje Svetog arhijerejskog sabora "izazvalo u Cetinju veliko ogorčenje". Odbornici su se "prosto grabili za reč da izađu na govornicu i da oštro protestuju", pošto "Njegoš nije samo vladika nego i državnik, a iznad svega genijalni pesnik i niko nikoga ne može sprečiti da mu se oda dužno priznanje".

Odbornici su zastupali stav da, pošto je "Njegoš potekao iz naroda, pravo je naroda da mu se oduži na najbolji način", zbog čega "mitropolit cetinjski ima svojih poslova a ne da se meša u naša samoupravna prava". Čuo se i glas koji traži "da mitropolit cetinjski podnese ostavku, a ukoliko se ne sprovede odluka o podizanju Njegoševog mauzoleja, odbornici će podneti ostavke".

"SKUPŠTINA opštine Cetinje ne osporava pravo bilo kome da izražava mišljenje o opravdanosti njene odluke oko podizanja mauzoleja, ali ne dozvoljava nikome pa ni Srpskoj pravoslavnoj crkvi, da se meša u njena Ustavom zagarantovana samoupravna prava. Odluka Skupštine opštine Cetinje o podizanju Njegoševog mauzoleja je neopoziva - prihvaćeno je jednoglasno na ovom zasedanju", prenela je štampa.

Istog dana, 17. marta 1969. godine, organizovane su demonstracije cetinjskih gimnazijalaca u Njegoševoj ulici ispred Cetinjskog manastira. Predsednik opštinskog sindikalnog veća zatražio je sazivanje vanrednog plenuma ovog tela i najavio da će neka preduzeća organizovati takozvane radne demonstracije, što je značilo da će "produžiti radno vreme za jedan čas".

REPUBLIČKA komisija za verska pitanja SR Crne Gore, pošto je "sa dužnom pažnjom razmotrila patrijarhovo pismo i nakon konsultovanja sa republičkim rukovodstvom", odgovorila je Sinodu 24. marta 1969. godine.

"Komisija ne može sporiti, a to i ne želi", navodi se u odgovoru, "pravo Svetog arhijerejskog sinoda da iznese mišljenje o podizanju Njegoševog mauzoleja na Lovćenu. Komisija, međutim, iz načelnih razloga ne može prihvatiti način na koji je Sveti sinod iznio svoj stav pošto je svojim ultimativnim zahtjevom pokušao predstaviti Srpsku pravoslavnu crkvu odlučujućim arbitrom u pitanju podizanja Njegoševog mauzoleja na Lovćenu. U stvari, Komisija ne može preći preko činjenice da je Sveti arhijerejski sinod načinom svoga reagovanja na odluku Skupštine opštine Cetinje, izvršio pokušaj praktičnog miješanja u samoupravna prava društveno-političkih zajednica...

KOMISIJA ne samo što ne može prihvatiti način na koji je ova stvar pokrenuta od strane Svetog arhijerejskog sinoda, već smatra krajnje nedopustivim da se podizanje mauzoleja Njegošu upoređuje sa vandalizmom austrougarskih okupatora i najoštrije protestuje zbog insinuacija kojima se izjednačava odnos naše socijalističke zajednice prema velikom kulturnom nasljeđu naših naroda sa postupkom neprijatelja ove zemlje koji je nastojao da uništi i oskrnavi to nasljeđe."

"Zato Sveti sinod snosi punu odgovornost za štetne posljedice koje su nastale i koje mogu nastati u odnosima Srpska pravoslavna crkva - država", poručio je u svom dopisu Velizar Perunović, predsednik crnogorske Komisije za verska pitanja.

Ovo pismo je upućeno i saveznoj komisiji, a njen predsednik Milo Jovićević je 27. marta 1969. godine obavestio Sinod o sledećem: "Napominjemo da je i Savezna komisija za verska pitanja sa najvećom pažnjom razmotrila pomenuto pitanje, pa je stala na stanovište da u potpunosti odobrava stav nadležnih organa u SR Crnoj Gori."

MITROPOLIT KOD VELjKA MILATOVIĆA

MITROPOLITA Danila, na njegov zahtev, 26. marta 1969. godine primio je predsednik Skupštine Crne Gore Veljko Milatović. Taj razgovor je potrajao jedan sat, a istog dana mitropolita je primio i predsednik republičke Komisije za verska pitanja Velizar Perunović. Tokom ovih razgovora vođene su zabeleške, a celokupna građa se čuva u Arhivu Srbije.