PRIRUČNIK ZA BORBU PROTIV PLJAČKAŠA BAŠTINE: Akcija srpskog arheološkog društva i Ministarstva kulture

ČUVAR ostataka carskog grada - zadužbine Justinijane Prime, kod Lebana, nedavno je na čudan način skrenuo pažnju na prebogatu baštinu Srbije, najavom da će "braniti" lokalitet od vrhunskih srpskih i francuskih arheologa, predvođenih prof. dr Vujadinom Ivaniševićem, dopisnim članom SANU, koji već pola veka ovde istražuje.

Foto B. Subašić

Da bude još gore, najava te "odbrane" na društvenim mrežama je dobila veliku podršku i od "detektoraša" koji pljačkaju i razaraju nalazišta i od neukih građana koji ne razlikuju naučnike i kradljivce.

- Nije najveći problem to što su građani neupućeni, već činjenica da su neuki i mnogi državni službenici kojima je zaštita kulturnog nasleđa posao - kaže arheolog dr Adam N. Crnobrnja, predsednik Srpskog arheološkog društva i savetnik u Narodnom muzeju.

- Ministarstvo kulture je uočilo taj problem i pokrenulo stvar sa mrtve tačke, dajući podršku Srpskom arheološkom društvu u "prosvetiteljskoj" borbi za očuvanje baštine. Prethodne tri godine smo po gradovima Srbije držali predavanja na ovu temu, a sada smo uz pomoć ministarstva izdali knjigu "Kako sačuvati arheološko nasleđe", koju delimo besplatno, a može se skinuti u PDF formatu sa našeg sajta. Posle ove knjige, više niko ne može da se izgovara: "Nisam znao".

PLjAČKA Zidine antičkog grada iznad Svrljiškog Timoka, Foto Privatna arhiva

PRVI srpski praktični priručnik za borbu za očuvanje nacionalnog blaga je informativan, lako razumljiv i zanimljiv i amaterima i profesionalcima. Arheolozi kažu da je on neophodan u Srbiji, sa 20.000 registrovanih arheoloških lokaliteta i još tri do četiri puta toliko koji tek treba da budu otkriveni.

Ne samo nauka, već i javnost očekuju mnogo od srpske arheologije, koja je u 20. veku došla do svetski značajnijih otkrića: tragova civilizacije Lepenskog vira i Vinčanske kulture, svedočanstava o najstarijem rudarstvu i proizvodnji metala u Evropi, ostataka rimskih prestonica i carskih gradova Viminacijuma, Sirmijuma, Romulijane i Justinijane Prime, monumentalnog srpskog srednjovekovnog nasleđa u Rasu i na KiM, koje je svrstano u svetsku kulturnu baštinu pod zaštitom Uneska.

To kulturno bogatstvo privuklo je i organizovani kriminal, pljačkaše i preprodavce starina. Zarade arheološke mafije, po rečima stručnjaka, dostigle su profite ilegalne trgovine narkoticima. Zato lokalitete napada ogroman broj pljačkaša koji nose doslovno sve, čak i velike rimske nadgrobne spomenike!

- O katastrofalnom zaboravu, pohlepi i nepoštovanju baštine, svedoči slučaj kada sam se suočio sa ljudima koji su raskopavali grobove svojih predaka, pradedova i čukundedova, misleći da su antički i da će naći blago - kaže dr Crnobrnja. - Škole, u kojima rade neupućeni kadrovi, dozvoljavaju da pljačkaši lokaliteta, lažno se predstavljajući kao arheolozi-amateri, drže predavanja deci učeći ih da im budu saradnici.

ILEGALNO  Deo "divljih" iskopina na "Fejsbuku", Foto Privatna arhiva

NAJNIŽI nivo arheološke mafije su "sakupljači" koji naoružani detektorima špartaju Srbijom raskopavaju i uništavaju lokalitete. Nađene predmete otkupljuje "druga ruka", krijumčari, koji ih prenose u EU. Tamo se poreklo predmeta skriva nizom preprodaja po manjim aukcijama, da bi sa tako "opranom biografijom" stigli do vrha piramide, velikih aukcijskih kuća.

Stručnjaci ukazuju da protiv ove vrste rastućeg kriminala ne mogu samostalno da se izbore Zavodi za zaštitu spomenika kulture, u kojima radi ukupno 22 arheologa za teritoriju cele zemlje. Po zakonu, pravo na arheološka iskopavanja, pored njih ima još 100 arheologa iz muzeja i još toliko iz naučnih institucija. Poredeći ove brojke sa desetinama hiljada lokaliteta i sve većim brojem pljačkaša arheološkog blaga budućnost ne deluje ružičasto.

KRIMINAL Opljačkana antička grobnica kraj Svrljiga, Foto Privatna arhiva

Arheolozi kažu da policija reaguje u suzbijanju arheološke mafije, ali da slučajevi, nažalost, često "padaju" na tužilaštvu.

- Ova vrsta kriminala često nije prepoznavana u praksi, pa sam bio sam u prilici da i tužiocima "otkrivam" član zakona po kome oni po službenoj dužnosti moraju da pišu prijavu po saznanju o pljački ili uništavanju nalazišta - kaže dr Crnobrnja.

- Najefikasnije je da lokalne samouprave podnose krivične prijave, jer tako pokazuju da vode računa o kulturnom nasleđu na svojoj teritoriji, a imaju i javnog pravobranioca koji može da iznese ceo postupak do suda. Posle podnošenja prijave, ugrožavanje baštine se po pravilu drastično smanjuje, jer su kazne stroge. Čuvanje nasleđa je kao i čuvanje obraza, neko se sa tim rodi, a neko to i nauči.

Imenik institucija za reagovanje

UVODNI deo priručnika "Kako sačuvati arheološko nasleđe" je pitak i živopisan opis zadatka i metoda arheologije, a sledi mu razumljivo navođenje zakonske regulative i postupaka u konkretnim slučajevima ugrožavanja arheološke baštine, od nelegalnih iskopavanja do uništavanja nesavesnom gradnjom. Na kraju su imena, telefoni i adrese institucija koje su obavezne da reaguju ako od građana dobiju informaciju o ugrožavanju arheološke baštine.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije