POTPUKOVNIK MISITA, IGUMAN DŽIDŽA I POP VLADA ISTERALI NEMCE: Loznica je na današnji dan 31. avgusta bila prvi oslobođeni grad u Evropi

Udruženi četnici i partizani kao srpski ustanici zarobili 93 Hitlerova vojnika, usledila strašna osveta

Foto arhiva Novosti

Ta vest je bila neverovatna u vreme kada je i Crvena armija trpela poraze i povlačila se pred Hitlerovom ratnom mašinom.

Pošto je Misita bio oficir vojske Kraljevine Jugoslavije, komandant artiljerijskog puka, koji nije priznao kapitulaciju već se pridružio Ravnogorskom pokretu koji su osnovale njegove kolege, njegova uloga u podizanju ustanka u Srbiji je "otkrivena" tek posle raspada SFRJ. Tada je veliki istoričar dr Branko Petranović, nesumnjivi naučni autoritet i levičar, u kapitalnom delu "Srbija u Drugom svetskom ratu 1939-1945" ukazao da markantni "kamen-međaš ustanka" dan "kada je nezavisni vojno-četnički odred potpukovnika Veselina Misite zauzeo Loznicu i zarobio 93 Nemca".

arhiv Đ. Vukmirović

Sledećih dana Banju Koviljaču i Krupanj su zajedno izveli "vojni četnici" JVuO i partizani.

- Loznica je od 31. avgusta do 10. oktobra 1941. godine bila prvo slobodno veće naseljeno mesto u porobljenoj Evropi. Pravi početak borbe protiv fašizma i nacizma u Kraljevini Jugoslaviji i Srbiji bio je na prostorima Loznice - navodi istoričar Đorđe Vukmirović u monografiji "Od slobode do stratišta".

On je izveo najcelovitije istraživanje ustanka u Jadru, koje otkriva i gotovo nepoznatu priču o ustanku u Srbiji i nemačkoj "odmazdi" koja je bila u punom smislu reči genocid. Posle kratkotrajnog aprilskog rata i kapitulacije na prostorima oko Cera, ponovila se slika terora koji je ovaj kraj pretrpeo u vreme Velikog rata. Nemačka je za okupacione zapovednike postavila nekadašnje austrougarske oficire koji su se pljačkajući i ubijajući svetili za stare poraze, dopuštajući i ustašama da prelaze preko Drine i ubijaju u okupiranoj Srbiji. Nisu dugo čekali na odgovor.

- Narod jadarskog kraja nije prihvatio okupaciju, te su 21. aprila u ataru sela Donji Dobrić kod Loznice četnici-komite, pružajući otpor, ubili nemačkog oficira, a dvojicu teško ranili. Bilo je to prvo ubistvo okupatorskog vojnika na prostorima Jugoslavije. Nemci su, u ime odmazde, ovo selo pretvorili u pepeo. Međutim, taj oganj raspalio je u srcima ljudi želju za slobodom i osvetom. Nije trebalo mnogo vremena da narod ovog kraja masovno prihvati zastave otpora. Pod vođstvom potpukovnika vojske Kraljevine Jugoslavije Veselina Misite, starešine manastira Tronoše Georgija Bojića Džidže i popa Vlade Zečevića, narod se pripremao za ustanak - kaže Vukmirović.

arhiv Đ. Vukmirović

Potpukovnik Misita je pripramajući napad na Loznicu nastupao ne samo kao štapski planer operacije, već i kao obaveštajac -poliglota koji se uvlačio u grad i prikupljao podatke o nemačkim okupacinim snagama, njihovom rasporedu i ponašanju. Pred napad je, poštujući ratne zakone, uputio ultimatum Nemcima, nudeći im predaju i postupanje po svim međunarodnim konvencijama. Nemci nisu odgovorili, jer im se takva ponuda učinila kao neslana šala. Misita i njegovi borci su ih uskoro razuverili. Oficiri iz vojno-četničkih jedinica su presekli telegrafsko-telefonske linije i započeo je opšti napad.

- U Loznci su postojale organizovane četničke, ali ne i partizanske formacije, ali taj grad su prevashodno oslobodili ustanici, rodoljubi i patriote ponikli iz naroda, pod komandom četnika! Ovde nije bilo ideoloških opterećenosti i podela, za njih je Otadžbina bila sve. Nakon žestokih borbi koje su trajale od 3. do 6. septembra 1941. oslobođena je Banja Koviljača, zajedničkim snagama lozničkih ustanika, četničkog odreda Dragoslava Račića i jedne čete Mačvanskog partizanskog odreda, pri čemu je završnom operacijom komandovao kapetan Račić. Tom prilikom je poginulo 57 ustanika, četnika i partizana. Patriotizam i rodoljublje su im bili zajednički - za njih je Otadžbina bila sve. Saradnja dva antifašistička pokreta nastavila se i prilikom oslobađanja Krupnja, prvih dana septembra - kaže Vukmirović.

arhiv Đ. Vukmirović

Potpukovnik Misita je poginuo predvodeći juriš u boju za Loznicu. To ga je poštedelo razočaranja i učešća u srpsko-srpskom ustaničkom građanskom ratu, koji je počeo nekoliko meseci kasnije, na radost Nemaca, koji su brzo razbili zavađene četnike i partizane. Izvešaji nemačkih diplomata Berlinu iz avgusta 1941. kazuju da su se "komunisti", odnosno partizani, omasovili jer su se pozivali na srpske slobodarske tradicije.

Ujedinjeni ustanici su prvih dana septembra 1941. oslobodili celo Podrinje i Jadar, a do novembra kada su osvojili Užice zaokružili su slobodnu teritoriju na kojoj je živelo oko milion stanovnika! Hitler je postao svestan da se na tlu Srbije vodi pravi rat i 16. septembra 1941. je naredio početak ofanzive u Srbiji, u kojoj je predviđen sistematski teror nad civilima, radi obeshrabrivanja ustanika.

arhiv Đ. Vukmirović

Za glavnokomandujućeg svih nemačkih snaga u Srbiji, postavljen je general Franc Beme, stari austorugarski oficir, kao "odličan poznavalac prilika na Balkanu". Na raspolaganju su mu stavljene na raspolaganje tri postojeće divizije u Srbiji, kao i 342. pešadijska divizija koja je dovedena iz Francuske i ojačani 125. pešadijski puk. Beme je izdao čuveno naređenje: "Ako ovde ne postupimo svima sredstvima i s najvećom bezobzirnošću naši će se gubici penjati do iznemoglosti. Vaš je zadatak da prokrstarite zemljom, u kojoj se 1914. potocima lila nemačka krv usled podmuklosti Srba, muškaraca i žena. Vi ste osvetnici tih mrtvih. Za celu Srbiju ima se stvoriti zastrašujući primer koji mora najteže pogoditi celokupno stanovništvo. Svaki koji blago postupa greši o živote svojih drugova. On će biti pozvan na odgovornost bez obzira na ličnost i stavljen pred ratni sud."

arhiv Đ. Vukmirović

Pridržavajući se tih instrukcija, 342. pešadijska divizija je polovinom oktobra 1941. godine palila i ubijala sve pred sobom i izvršila je neverovatne zločine na teritoriji Mačve, Podrinja i Jadra.

- Još uvek se u javnosti malo zna o stravičnom pokolju naroda tog kraja od 13. do 19. oktobra 1941. godine, kada je u selima Dragincu, Koreniti, Velikom Selu, Cikotama, Varoš Lešnici, Tekerišu, Badanji, u dolini reke Jadar, kao i u susednim selima streljano, prema našem popisu, 2.499 civila. Najviše je streljano u Dragincu 14. oktobra 1941. godine - 1.379 meštana. To je bio prvi pokolj nenaoružanog stanovništva, kao odmazda za otpor okupatoru. U navedenom periodu pobijeno je i masakrirano 305 mališana mlađih od 10 godina - kaže Vukmirović.

arhiv Đ. Vukmirović

U jeku nemačke ofancizive, pod okolnostima koje ni do danas nisu potpuno razjašnjene, počao je građanski rat između srpskih ustanika. Podelili su se i organizatori ustanka i oslobodioci Loznice. Iguman Tronoše Georgije Bojić Džidža je ostao u četnicima, a pop Vlada Zečević je otišao u partizane. Bio je ministar unutrašnjih poslova Jugoslavije u vreme hapšenja i izricanja smrtne presude igumanu Bojiću. Šumar Milivoje Lazić, njihov saborac iz 1941, osuđen je posle rata na trogodišnju robiju posle koje niko nije hteo da ga zaposli, pa je nadničio kao zidar.

VOJNI ČETNICI

U SRPSKOJ javnosti još uvek vlada konfuzija oko pojma četnik i važno je razumeti da su "vojni četnici" bili formacijske jedinice lake jurišne pešadije u vojsci Kraljevine Jugoslavije, docnije JVu0, nalik današnjim specijalnim jednicama. One su stvorene po uzoru na srpske "stare četnike" iz balkanskih ratova i Velikog rata, koji su što je manje poznato, bili uzor i stvaranju sličnih lako pokretljivih diverzantsko-terorističkih formacija u vojskama Velike Britanije i Nemačke. Dokumenti okupatora, pored njih, beleže u Srbiji 1941. pored vojnih četnika još 34 oružane formacije koje su sebe nazvale četnicima, od kolaboracionista pod komandom Koste Pećanca, do običnih seoskih razbojnika.

arhiv Đ. Vukmirović

PAKAO DRAGINCA

ŽIVKU Vučković iz Draginca i mnoge druge žene i decu nemački vojnici su naterali da čiste teren posle masovnih streljanja, da "sakupljaju mozak i parčad lobanja":

- Nalazili smo čitave režnjeve mozga. Šakama smo prenosili u raku i to je bilo sporo. Posle su dečaci kupili u šajkače, a mi u kecelje.

Pošto u Dragincu nije bilo dovoljno stanovnika da se ispuni određena "kvota" za odmazdu, oficiri iz Štaba 342. pešadijske divizije su, 15. oktobra, naredili 699. puku: "...Sva lica koja su zatvorena u crkvi u Prnjavoru (Mačvanskom) treba streljati, s tim što će se po mogućnosti prethodno utvrditi njihove krivice za učešće u napadu na nemačke trupe...

PARTIZANSKO-ČETNIČKI PROGLAS

DA je ustanički pokret u početku bio otadžbinski svedoče i zajednički proglasi partizana i četnika: "Kao odgovor na pokušaj cepanja snaga narodnooslobodilačkog fronta, mi četnici i partizani istupamo pred narod Podrinja sa izjavom: da ćemo rame uz rame stupati u borbu protiv okupatora i njegovih slugu i da ćemo u toj borbi istrajati do konačnog cilja ! ... Jer četnici ostaju verni svojim tradicijama, položenoj zakletvi. Njihova je želja da jedino služe kralju i Otadžbini. Partizani verni svojoj dosadašnjoj borbi, u ovim vremenima nacionalnog ropstva, stavili su sebi u dužnost da se stave u prve redove narodnooslobodilačke borbe. Njihov sveti zadatak je da služe svom narodu u borbi protivu okupatora i narodnih izdajica".

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije