GEPOLITIKA SVETOG SAVE STVORILA JE SRPSKU NACIJU: Obeleževamo 850 godina od rođenja čoveka koji je postavio arhetip nacionalne svesti

SVETI Sava je najpoznatija, najizuzetnija i najtajanstvenija ličnost u istoriji srpske nacije koju je upravo on stvorio.

Sveti Sava Nemanjić, Foto Freska iz 13.veka u crkvi Svetih aopstola u Peći

- Savino rođenje pre 850 godina je prelomni trenutak u istoriji srpskog naroda, ništa se ne može meriti sa njegovim životom koga je posvetio Srbima. Politikološki posmatrano on je izveo neverovatan fenomen, stvorio je srpsku naciju šest vekova pre nego što su Evropi uopšte počelo formiranje nacija! Njegova višedimenzionalna misija: državnička, religijska i kulturološka je u 13. veku uspela da postavi ugaoni kamen, arhetip, srpske nacionalne svesti koja održava kontinuitet do dana današnjeg, bez obzira na sve istorijske Scile i Haribde koje su se dešavale Srbima - kaže prof dr Ljubiša Despotović, jedini srpski naučnik koji je Savino delo razmatrao sa savremenog politikološkog aspekta u knjizi "Geopolitika Svetosavlja".

On ukazuje da je Sava stvorio srpsku naciju u vremenu kada su uslovi za takav poduhvat izgledali nemogući, kada su imperijalne pretenzije ka Srbiji i asimilaciji Srba gajili i pravoslavno Romejsko carstvo i zapadne države predvođene papstvom.

FOTO: Privatna arhiva

- Srbi i danas žive u sličnim geopolitičkim uslovima, ali ne postižu nemanjićke uspehe jer ne poznaju geopolitiku Svetosavlja. Zato nam je potrebno novo čitanje Svetog Save rasterećeno postojećih recepcija i tumačenja u kome će svaki segment njegovog rada biti obrađen na autentičan i izvoran način. To je moguće iako nemamo Savine memoare. Sagledavajući rezultate njegovog rada u svetlu okolnosti u kojima je živeo i delao možemo da dekodiramo njegovu geopolitiku koja nikada nije izgubila na aktuelnosti. Srbi od Savinog vremena do danas žive u sličnim okolnostima, na vododelnici između istočnih i zapadnih civilizacija i imperija, na prostoru koji je vrlo značajan za sve civilizacije i kulture koje su sa Zapada pokušavale da izađu na Mediteran i idu dalje na bliski i dalji Istok i obrnuto - kaže dr Despotović.

foto: Boris Subašić

On se protivi jalovoj kuknjavi zbog geopolitičkog položaja srpskog naroda i države i smatra da ga treba prihvatiti kao činjenicu.

- Treba delati kao Sava u vremenu kada su dva užarena jezgra, Romejsko carstvo i papski Zapad pokušavali da progutaju Srbe. On je upravo tada utemeljio srpsku naciju u državnom, kulturnom, identitetskom, verskom i svakom drugom smislu. Taj poduhvat je zapečatio putovanjem na "istinski Istok", Sinajsku Goru gde je, kako kaže njegov biograf Domentijan, "čeda svoga zapadnog otačastva" priveo Bogu kao "novi savršen narod". To predanje je u srpskom narodu stvorilo izuzetan i jedinstven osećaj da je "izabran" odnosno da može da se obraća Gospodu neposredno jer pred njim ima najeminentnijeg predstavnika, Svetog Savu, najveću istorijsku ličnost koju su Srbi imali i koju će ikada imati - kaže dr Despotović.

foto: Boris Subašić

On ukazuje da je pogrešno uobičajeno posmatranje različitih aspekata Savinog rada kojim se on predstavlja kao niz razdvojenih ličnosti.

- Takvim pristupom se umanjuje Savina ličnost i stvara njegova iskrivljena slika. Sava je jedinstveni "svetac - civilizator", modernizator države i kulturnog života, integrator i kreator nacionalnog identiteta. On je istovremeno bio sve: emancipator, bogotražitelj, državnik, diplomata, utemeljivač prosvete i zdravstva, tvorac svetovnog i crkvenog zakonodavstva. Održavao je kontakte sa okruženjem bez obzira na konfesiju, a istovremeno je bio veliki pravoslavni duhovnik, čija hristocentričnost se ne može dovesti u pitanje. Bio je svestan da i na Zapadu i na Istoku postoje civilni oblici školovanja, da se ne uči u bogoslovskoj školi matematika i kako se projektuju i zidaju manastiri i hramovi, kako se tope metali i prave putevi, sve ono što je neophodno da bi se razvijali država i društvo. Osnivao je škole jer je razumeo da religija sama po sebi ni crkva to ne mogu da apsorbuju, a u svom Zakonopravilu je dao srpsku verziju srednjovekovne "simfonije" države i crkve, kao zakonodavac i građanskog i crkvenog prava - kaže dr Despotović.

foto: B.Subašić

On naglašava da je prosvetiteljska delatnost Svetoga Save bila sinhronizovana sa tadašnjim evropskim tokovima prosvećivanja i modernizacije, ali prilagođena srpskim državnim, kulturnim i verskim specifičnostima.

- Savina misija bila je oslobađanje srpske države i crkve od predominacije cezaropapizma Romejskog carstva, izdvajanje srpskog nacionalnog identiteta od mnoštva drugih koji su bili utopljeni u univerzalizam "pravoslavnog Rima". Tome su se suprotstavljali i vekovni imperijalni interesi Konstantinopolja koji je nastojao da sačuva političku i versku dominaciju, i konkurentska religijska i politička stvarnost oličena u papskoj Rimskoj crkvi i zapadnom političkom poretku moći. Na razmeđu tih geopolitičkih interesa Sava je tražio spasonosnu formulu oslobođenja koja bi podsticala emancipaciju srpske države i postizanje statusa srpskog kraljevstva i sticanje verske autokefalnosti. Opstanak, oslobođenje i razvoj srpskog naroda zahtevali su mudru, uravnoteženu i racionalnu nacionalnu politiku, a to je izbalansirani koncept geopolitike Svetosavlja koji je podrazumevao izbegavanje političkog tutorstva - objašnjava dr Despotović.

Foto Boris Subašić

Profesor podseća da se malo toga suštinski menja na svetskoj pozornici kada je reč o geopolitičkim konstantama, ne samo za velike države i imperije već i za manje narode koji su istinski istorijski i postojani.

- Takav narod su Srbi koji žive na geopolitičkoj vododelnici. Suštinski se ne razlikuje linija podele pravoslavlja i rimokatoličanstva iz vremena Nemanjićke države sa gepolitičkim limesom koje crtaju geostratezi američke imperije, kao što su Zbignjev Bžežinski u "Velikoj šahovskoj tabli" ili Samjuel Hantington u "Sukobu civilizacija". Srbi neprestano žive sa obe strane limesa, osciluju između dva užarena jezgra. Da je i u takvoj poziciji moguće opstati i napredovati dokazao je Sveti Sava uspevajući da uradi ono što niko ranije nije učinio, da izbori emancipaciju svog naroda i uspostavi stabilnu državu na trusnom prostoru. Suštinski deo tog projekta je bilo dobijanje autokefalnosti "crkve u Srba". To je praktično značilo potiskivanje helenskog faktora i vraćanje crkve srpskom narodu. Zahvaljujući Savi ona je na vrlo mudar način uključila u sebe religijske i tradicijske vrednosti koje ne potiču iz hrišćanstva već iz ranijeg perioda srpske istorije, kao što je slava, i da ih održe kao našu nacionalnu specifičnost do danas - kaže dr Despotović.

Svetosavlje je po njegovim rečima "vezivna nit koja nas je držala na okupu i onda kada nam je biološki opstanak dolazio u pitanje".

- Svetosavlje je glavno obeležje krštene Srbije koje nisu zaboravljali čak ni oni Srbi koji su sticajem teških istorijskih okolnosti bili primorani na versku a potom i nacionalnu konverziju. Srbi su kao narod kršteni u hrišćanstvu mnogo vekova pre dolaska Svetog Save ali su tek sa njim postali prava Krštena Srbija, kao nacionalna, jezička, kulturna, verska, duhovna i državna zajednica svih Srba ma gde oni živeli u svetu. Tako je bilo, a tako će i biti - zaključuje dr Despotović.

VIZANTIJA NAMETNUTI POJAM

- Sveti Sava, sve i da je hteo, nije mogao da bude Vizantinac jer Vizantija nije postojala u njegovo vreme! Vizantija je nametnuti zapadni pojam, izmišljen u Nemačkoj, koji je izopačio suštinu događaja na prostoru Romejskog carstva, jedinog Rimskog carstva svoga doba. Tako su tu državu percipirali njeni savremenici,uključujući Savu, kao drevnu imperiju sa svojim interesima i ambicijama, koji su se često sukobljavali sa srpskim. Kontaminacijom prošlosti, menjanjem istorije zbog nekih dogmi, pokušava se "vizantinizacija" Save i njegove srpske crkva za koju se borio upravo zbog državne i duhovne hegemonije Romejskog carstva.

KULT I DO TURSKOG STANOVNIŠTVA

SLAVNI oksfordski profesor Dimitrije Obolenski govorio je da se "istoričar koji pokušava da napiše Savinu biografiju sa pravom uplaši i obeshrabri" kada se suoči sa neverovatnim spektrom delatnosti tog plemića, monaha, askete, državnika, diplomate, zakonodavca, velikog putnika koji je fizički umro, ali nikada nije napustio ovaj svet i svoj narod. Jer, posmrtni kult "sveca zaštitnika Srba bez premca" se "proširio po celom Balkanskom poluostrvu tako da ga je kasnije delimično prihvatilo čak i tursko stanovništvo", konstatovao je Obolenski, naglašavajući da je "Savina mitopejska moć bez sumnje jedinstvena u Istočnoj Evropi".

foto: Boris Subašić

NAUČNICI NAŠLI DOKAZE DA JE SMATRAN ŽIVIM SVECEM I MEĐU LATINSKIM KRSTAŠIMA U SVETOJ ZEMLjI

Za života poštovan kao svetitelj

SAVA Srpski je još za života poštovan kao svetitelj, ne samo u srpskom narodu, već i među Rusima i Bugarima, koji su čak pokušali da zadrže njegove zemne ostatke posle smrti u Velikom Trnovu na kraju drugog pokloničkog putovanja na Istok koje je preduzeo da bi na svetinji svih monoteista Gori Sinajskoj priveo srpski narod Hristu. Naučnici su pronašli dokaze da je Sava smatran živim svecem i među latinskim krstašima u Svetoj zemlji, čak i među muslimanima na dvoru egipatskog sultana Kamila, koji su bili zadivljeni podvigom najvećeg putnika sveta svoga doba koji je 1324-1235. prešao više od 8.000 kilometara preko mora i kopna tri kontinenta.

- Po onome, što o Svetom Savi znamo iz pozitivnih pisanih podataka, on je zaista, prema zapovesti apostola Pavla, datoj episkopima i sveštenicima, bio svima sve, ali, iako veliki hrišćanin i podvižnik, ostao je prirodan Srbin i čovek. I narod ga u svojim predanjima tako i shvata: kao učitelja blagog, i kao dobrog oca, koji prašta, ali ujedno, u prilikama, i kao neumitnog ukoritelja i sudiju; kao asketa i premorenog skromnog putnika pešak. Sve što je najbolje i najuzvišenije ili je u prirodi jednog predela lepše i neobičnije, doveo je narod naš u vezu sa idealom svojim, Svetim Savom, i njegovim apostolskim putovanjima i propovedanjima... Objašnjenja osnovnih karakteristika u zemljoradnji i stočarstvu, u glavnim ženskim ručnim radovima, mlinarstvu i čisto narodnim zanatima opet oko Sv. Save kruže - zapisao je protojerej Stevan M. Dimitrijević u etnografskoj studiji "Sveti Sava u narodnom verovanju i predanju".

Da svog prosvetitelja nisu zaboravili ni Srbi koji su prešli u katoličanstvo posvedočio je šibenski biskup i istoričar Ivan Tomko Mrnavić (1580-1637) koji je 1610. objavio prvu poznatu modernu biografiju Svetog Save.

Prvi pisani trag o školskoj proslavi Svetog Save datira iz 1735. u Srpsko-latinskoj školi u Sremskim Karlovcima. Kuveždinski protojerej Jeftimije Ivanović koji je 1812. došao u Zemun prvi je predložio 1812. da se Savindan proslavlja u srpskim školama što je prihvaćeno širom Habzburške monarhije.

Još pre donošenja hatišerifa 1823. Knjaz Miloš je naredio da se Sveti Sava svetkuje u Srbiji, u narodu i školama. U protokolu Knjaževe kancelarije od 5. februara 1827. ubeleženo je proglašenje Savindana za državni praznik. Kada je 1838. osnovana najviša obrazovna institucija, Licej u Kragujevcu, njegov prvi rektor Atanasije Nikolić je predložio da se Sveti Sava proslavlja kao školska slava. Ukazom Popečiteljstva prosveštenija (Ministarstva prosvete) od 5. januara 1840. Sava je proglašen za patrona svih škola u Srbiji i 14. januara je Savindan prvi put zvanično proslavljen kao školska slava u Kragujevcu.

U Budimu je 1838. prvi put obeležen Savindan, a sledeće godine je u Segedinu prvi put izvedena pesma "Uskliknimo s ljubavlju svetitelju Savi" segedinskog sveštenika i veroučitelja Pavla Stamatovića. Sveti Sava je kao zaštitnik srpske prosvete proslavljen u Šibeniku 1846, a u Kotoru 1849. godine.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije