SREDNJOVEKOVNA SRPSKA ŠTAMPARIJA U TAMNAVI: Tragači za izgubljenim "zavetnim slovom" rešili zagonetku staru 150 godina, u selu Pambukovica

POTRAGA za "prezaslužnom Mrkšinom zadužbinom", čuvenom srpskom srednjovekovnom štamparijom, uspešno se završila, posle 150 godina lutanja, u tamnavskom selu Pambukovica. Arheolozi su prošle nedelje otkopali temelje manastirskog konaka gde su se u 16. veku nalazile štamparska presa, redakcija i književna škola. Tu je učeni jeromonah Mardarije štampao knjige i pripremao naslednike, borce u dugom ratu za srpski jezik i identitet.

Temelji pronađeni u Pambukovici / Foto B. Subašić

Nalik filmskom arheologu Indijani Džonsu koji je tragao za izgubljenim Zavetnim kovčegom, stručnjaci Istorijskog instituta u Beogradu, istoričar dr Srđan Katić i dr Dejan Bulić, godinama su tragali za izgubljenim srpskim "zavetnim slovom", Mrkšinom crkvom, srednjovekovnim manastirom i kulturnim centrom.

Paralelnim istraživanjem u dokumentima osmanske imperije i na terenu, odgonetnuli su gde se nalazila zadužbina plemića Mrkše. O važnosti manastira-štamparije iz koga su izlazile knjige neobične lepote svedoči da su za njim tragali naučnici još od Feliksa Kanica i Milana Đ. Milićevića.

Zašto je tako važna ta srednjovekovna radionica, u kojoj se sa mukom rezalo i ručno u redove slagalo slovo po slovo, upitaće se deca informatičkog doba? Zašto su tadašnji srpski plemići i monasi rizikovali glave da bi preko sinjeg mora "iz Mletaka" nabavljali alat i dragoceni papir? Naučnici odgovaraju da su knjige štampane na prostoru srednjovekovne Srbije, popularno zvane "srbulje", bile prva pobeda od vremena kada su mačevi i koplja srpskih vitezova polomljeni.

Presa za štampanje knjiga iz 15. veka

Knjige izašle ispod štamparske prese, bile su brojnije, jeftinije i lakše dostupne od rukopisnih. Srbulje su tako postale ne samo čuvari jezika i identiteta, već su iz okupirane Srbije počele da šire srpski jezik u celu pravoslavnu vaseljenu. To su bile prve ćiriličke knjige štampane u slovenskim pravoslavnim zemljama i koristile su se kao uzor Rusiji, Bugarskoj, Rumuniji. "Srbulje" su bile i odbrana i od ćiriličkih knjiga koje je distribuirao Vatikan, radi širenja uticaja i uvlačenja u uniju.

- Srpske srednjovekovne štampane knjige svetski muzeji danas čuvaju kao najveće dragocenosti, a naša javnost, nažalost, veoma malo poznaje njihov značaj - kaže dr Srđan Katić. - Rad na pronalasku Mrkšine Crkve otkriva nam svet izuzetnih ljudi koji su se u graničnoj oblasti ratnih sukoba Osmanskog carstva i Ugarske borili za opstanak srpske kulture.

Potraga za manastirom Mrkšina Crkva traje od 1858. godine, a o njemu se znalo samo da se nalazio u "pokrilju" Crne gore i da je bio posvećen Vaznesenju Gospodnjem. Dr Katić je iščitavajući hiljade strana osmanskih popisa utvrdio da je u Valjevskoj nahiji postojalo selo Mrkšina Crkva sa istoimenim manastirom. Spajanjem tog sela, Donje, Gornje i Paunove Bukovice nastala je današnja Pambukovica. Pitanje je bilo gde se nalazila "Černa gora"?

Istraživači dr Dejan Bulić i dr Srđan Katić / Foto B. Subašić

- Zbog Užičke Crne gore, velika većina istraživača tražila je ostatke manastira u Kosjeriću i okolini, gde su 1903. i 2013. obavljena bezuspešna arheološka istraživanja - navodi dr Katić. - Istražujući osmanske dokumente utvrdio sam da je u prošlosti u Srbiji bilo još planina nazivanih Crnom gorom, a među njima je bio i Vlašić, u čijem se "potkrilju" nalazio deo Pambukovice sa nekadašnjim selom i manastirom Mrkšina Crkva.

Posle ovog otkrića istraživači su bili sigurni da se Mardarijeva štamparija nalazila u oblasti "tamnog" imena - Tamnavi, pod obroncima Vlašića, srednjovekovne Crne Gore. Arheolog dr Bulić je posle nekoliko uzaludnih pokušaja, na visokom platou zasečenog brda, u ždrelu tamne šumovite klisure potoka Mršinca, iskopao temelje zgrade dimenzija 18 sa 10 metara, koja je imala i sprat. Danas se ovaj prostor nalazi iza pambukovačke crkve, koja je 2014. posle nekoliko vekova, iznova postala manastir.

"Četvorojevanđelje" je 1522. štampao jeromonah Mardarije

- Način zidanja i nalazi keramike, potvrđuju da je ovo bio konak u kome je Mardarije sa učenicima odštampao četvorojevđelje 1562. i Cvetni triod 1566. pošto se vratio iz Beograda gde je 1552. odštampao čuveno Beogradsko četvorojevanđelje - kaže arheolog dr Dejan Bulić. - Pretpostavljamo da su u prizemlju konaka bili presa, štamparski alat i boje, skladište hartije, knjigoveznica, ali i redakcija, jer je Mardarije bio i urednik, dizajner, lektor.

Dr Katić ističe da je ovaj jeromonah bio obrazovaniji i veštiji od drugih srpskih štampara svog doba, koji su pravili slova od drveta, a on je umeo da "reže" slova i klišee za ilustracije "iz olova i bakra".

- Knez Radiša Dmitrović i Trojan Gundulić dovode Mardarija u svoju štampariju u Beogradu, kao već poznatog štampara iz Mrkšine Crkve - kaže dr Katić. - To otvara pitanje, gde je on naučio zanat? Da li je u Mrkšinoj Crkvi ranije postojala neka štamparija ili prepisivačka škola? U jednoj starijoj knjizi odštampanoj u čuvenoj štampariji u Mileševi, monasi-štampari navode da potiču iz ovog kraja, "Černoj gori" blizu velike reke Save.

Ova pitanja su podstrek naučnicima da nastave istraživanja drevnog manastira, srednjovekovne štamparije i izdavačke kuće, skrivene pod vrhom brega obraslog visokim stablima cera.

Drevno groblje okružuje manastir u tamnavskom selu Pambukovica / Foto B. Subašić

BLAGOSLOV PA KLETVE

DANAŠNjA pambukovačka crkva sazidana je 1871. na ruševinama srednjovekovnog hrama.

- Blaženopočivši valjevski vladika Milutin dao nam je prošle godine blagoslov da iskopavamo na crkvenom, odnosno manastirskom imanju čim je čuo da se tu možda nalazi srednjovekovna štamparija. Zahvalni smo sadašnjem vladici Lavrentiju koji takođe razume o kakvom spomeniku srpske baštine je reč i koji nam je takođe dao blagoslov. Manje razumevanja smo našli kod ovdašnjeg monaha koji je počeo da nas proklinje i preti kada smo počeli iskopavanja - kaže dr Dejan Bulić.

Preporučujemo

Društvo

0 10

MISTERIJA SEOBE U VALjEVSKIM PLANINAMA: Otkrića na Povlenu i u kanjonu reke Gradac menjaju sliku nacionalne prošlosti

25. 10. 2020. u 18:10

Kultura

0 1

KUĆE IZ NEOLITA NA TRASI GASOVODA: U Subotici postavljena izložba o arheološkim iskopavanjima

12. 10. 2020. u 18:18

Društvo

0 0

VITEZOVI OPET USRED SMEDEREVA: Dva vikenda zaredom "Srednji vek" u malom gradu tvrđave (FOTO)

12. 10. 2020. u 06:55

Kultura

4 4

VIMINACIJUM KAO VREMENSKA KAPSULA: Arheološki institut objavio prvu dvojezičnu luksuznu monografiju najpopularnijeg lokaliteta u Srbiji

22. 09. 2020. u 15:40

Društvo

0 4

NA OŠTRIKU "GLUVI BARUT" UMESTO KRAMPA: Jedan od najznačajnijih srpskih srednjovekovnih gradova, još neistražen

15. 09. 2020. u 07:54 >> 07:54

Društvo

1 2

KORAĆ: Nova otkrića o hrišćanima u Viminacijumu

14. 09. 2020. u 09:11

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije