BUĐENJE SEPARATIZMA: Za razliku od beogradskih studenata, zahtevi njihovih kolega u Zagrebu, LJubljani i Prišini 1968. su bili nacionalni

NIJE se dugo čekalo na odjeke povodom događaja na Beogradskom univerzitetu. Studenska žuč se ubrzo iz jugoslovenske prestonice razlila i po aulama drugih akademskih centara u zemlji.

Arhiva

U Zagrebu se okupilo nekoliko hiljada studenata Sveučilišta, na mitingu organizovanom u znak solidarnosti sa kolegama u Beogradu, u Studenskom centru u tadašnjoj Savskoj ulici. Najpre su govorila dva beogradska studenta. Oni su doputovali u Zagreb da bi svoje kolege upoznali sa onim što se zbiva u Beogradu, pretpostavljajući da su ovi, iz novina - loše informisani.

Skup je počeo u atmosferi aplaudiranja, zviždanja, upadica, pevanja Internacionale i skandiranja "Beograd - Zagreb". Poseban ton su davali profesori Filozofskog fakulteta i Fakulteta političkih nauka... Uzbuđeno su govorili Gajo Petrović, Vanja Sutlić, Milan Kangrga, Mladen Čaldarović, Danko Grlić, Predrag Matvejević... Glumac Fabijan Šovagović recitovao je Krležine stihove...

"Vjesnik u sredu" beleži, iz pera Antuna Žvana, da je za vreme istupanja jednog studenta, koji je na mitingu govorio o zbivanjima na Beogradskom univerzitetu, dr Šime Đodan, docent na Pravnom fakultetu, glasno povikao: "Što oni rade sa Šiptarima i Madžarima!"

A onda, kad je izašao za govornicu, Đodan je upozorio da demonstracije i neredi idu naruku rankovićevskim snagama. Upozorio je na to da se Hrvati ne smeju ponašati kao guske u magli, da su u svojoj istoriji uvek bili eksploatisani, da i dalje traže ravnopravnost, i sve u tom duhu.

Nemiri u Zaagrebu

STVORENA je opšta konfuzija, kada su neki profesori, po nalozima političkog vođstva, saopštili studentima da prema poslednjim informacijama iz Beograda studentska akcija uzima prorankovićevski i pročetnički karakter. Najveća zasluga, bez sumnje, za to pripada profesoru Dušanu Bilandžiću. Ovaj živahni profesor u to doba često je svraćao na kaficu u Tripalov kabinet (teško se odvikavao od te navike: docnije je redovno svraćao kod Josipa Vrhovca, a potom i kod Franje Tuđmana).

Elem, Bilandžić, tadašnji docent, bez daha je dojurio na miting solidarnosti (kažu: pravo iz kabineta Mike Tripala), i uzbuđenim tonom studentima rekao: "Upravo sam dobio informaciju iz Beograda da je Mihailo Marković stavio kapu sa kokardom i pokrenuo studente protiv Tita. Svoj pročetnički govor završio je poklikom "Živeo Draža Mihailović". I to je bio kraj šezdeset osme u Zagrebu - svedočio je u nekoliko navrata dr Žarko Puhovski.

ZAGREBAČKI VUS ("Vjesnik u srijedu"), 19. juna 1968, objavljuje napis "Kronika političke bitke" iz pera 33-godišnjeg Marka Veselice, docenta na Ekonomskom fakultetu u Zagrebu i sekretara SK. Mladi doktor opisuje kako se kao partijski pregalac borio da neutrališe leve ekstremiste na čelu s Gajom Petrovićem: "Čitava strategija mitinga bila je da se brutalno napadnu sve legalne samoupravne institucije i Savez komunista, da se stvori totalno neraspoloženje prema svemu postojećem i da se onda ono iskoristi kao sila koja će masu pokrenuti na ulice. Idejni i organizacioni nukleus toga mitinga i pokreta u cjelini, to je smišljeno i uporno tražio." Autor ove "kronike" predstavio je sebe i Šimu Đodana kao "usamljene jahače" i prvoborce protiv levice.

I U LjUBLjANI je postajalo očigledno da se bliže uzbudljivi događaji. Stizale su zabrinjavajuće informacije sa "beogradskog bojišta". O zbivanjima u Beogradu nije bilo pojedinosti, ali je zavladala podsvesna solidarnost koju je valjalo javno manifestovati. Održano je nekoliko zborova, osuđeno je nasilje prema studentima u Beogradu, ali deo slovenačkih studenata, kao i hrvatskih, izneo je rezerve prema idejama beogradskih studenata. Naglašena je razlika u shvatanju samoupravljanja, gde se kod prvih insistira na investicijama u nerazvijena područja, a kod drugih na "zdravoj ekonomskoj selekciji". Napetost je rasla, sve je obuzelo osećanje radoznalosti: šta će biti ako bude... Na kraju nije se desilo ništa. Stane Dolanc, koji će neposredno posle ovih zbivanja biti kooptiran u Izvršni biro CK SKJ, hvalio se da je umirio slovenačke studente: "Rekao sam studentima otvoreno: ili ćete se razići ili će doći srpska vojska da zavede red".

Pokret hrvatskih sveučilištaraca 1971. godine, mada nešto drugačijeg karaktera, takođe, se može posmatrati u kontekstu studentskih demonstracija i odjeka iz "šezdeset osme". Za razliku od beogradskih kolega 1968, na protestima u Zagrebu, od maja do decembra 1971, dominirali su radikalizovani nacionalističko-separatističku zahtevi. Studenti traže prijem Hrvatske u OUN, govore kako Beograd ekonomski eksploatiše Hrvatsku, zahtevaju da vojnici služe vojsku u svojoj republici, da se obuka u JNA obavlja na hrvatskom jeziku. Predlagali su da se promeni ime u Savez jugoslovenskih socijalističkih samoupravnih republika i da glavni grad bude Novi Beograd....

KRAJEM novembra 1968. izbile su i demonstracije na Kosovu i u Makedoniji (u Tetovu) sa hiljadama učesnika, mahom mlađih ljudi i studenata. Za razliku od većine studentskih skupova tokom juna 1968. zahtevi su gotovo u potpunosti bili okrenuti nacionalnim ciljevima - za veću samostalnost Kosova odnosno "Kosovo republika" ili potpunu samostalnost. Demonstranti u Prištini najpre su se okupili pred zgradom Filozofskog fakulteta i krenuli prema centru, zgradama Pokrajinskog komiteta, Skupštine i pokrajinskog SUP-a. Tu je došlo do sukoba sa milicijom. Izvikivali su parole: "Tražimo samoopredeljenje", "Tražimo republiku", "Dole kolonijalistička politika prema Kosmetu". Tenkovska divizija JNA iz Skoplja, na Titovu inicijativu, dobila je naređenje da krene preko Đeneral Jankovića kroz Prištinu prema kasarni u Vučitrnu.

Moralni uzlet beogradskih studenata za idejnu, etičku i kulturnu obnovu društvene svesti ne samo da je naišao na žestok otpor kod državnog vrha, već i na temeljno nerazumevanje dobrog dela kolega sa spomenutih univerziteta. Za njih su demokratizacija političkog života i socijalne reforme bile u drugom planu. Njihovi glavni zahtevi bili su isključivo nacionalni, što je podrazumevalo i nezavisne države. Pokret iz juna 1968. u Srbiji je iznedrio intelektualnu i političku elitu okrenutu idealima socijalne pravde i socijaldemokratije, a hrvatski pretežno kadrove na pozicijama centra i desnice.

Preporučujemo

Društvo

0 2

STUDENTI SU BILI PRETUČENI I PONIŽENI: Šta se dešavalo drugog dana juna 1968. u najvećem akademskom naselju na Balkanu

13. 12. 2020. u 17:14

Društvo

0 1

ŠTA SU SPREMALI STUDENTI SEM ISPITA: Godine 1968. na scenu stupa generacija koja nije pristajala da se njome manipuliše

12. 12. 2020. u 15:41

Panorama

1 5

JURIŠ KONjIČKE BRIGADE NA STUDENTE: Prva antirežimska istupanja studenata beogradskog Univerziteta

09. 12. 2020. u 17:14

Društvo

0 2

RAĐANjE STUDENTSKOG BUNTA: Protesti i štrajkovi na beogradskom univerzitetu

08. 12. 2020. u 17:14

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije