Najava aneksije Bosne

Piše: Zoran D. Nenezić

U BEOGRADU je za vreme srpsko-turskog rata (1876.) postojala jedna vojnička loža čije ime nije sačuvano u dokumentima, a završetkom rata i odlaskom većine dobrovoljaca masona, formirana je u Beogradu i prva srpska loža **Svetlost balkana** (1876) godine, čiji je starešina bio Ićilio de la Bona, italijanski konzul u Beogradu. NJeni članovi su bili braća Zega i Mićo LJubibratić. Kasniji starešina bio je i dr Marko Polak, kao i profesor tadašnje Velike škole u Beogradu dr Mihailo Valtrović. Među osnivačima ove lože bili su i Kornel Draškoci, apotekar, dr Jovan Đaja, jedan od osnivača Radikalne stranke, Đorđe Milovanović, slikar, Dragutin S. Milutinović, profesor Velike škole (sin Sime Milutinovića Sarajlije), dr Svetomir Nikolajević, profesor Velike škole i političar, Petar Ubavkić, vajar, Đorđe Miličević, hotelijer, Manojlo Klidis, industrijalac, Josif Majzner, pomoćnik upravnika Narodne biblioteke u Beogradu.
Pod zaštitom Velikog orijenta Italije otvorena je još jedna loža u Beogradu - **Srpska zadruga** (1881), čiji su članovi bili Emilijan Josimović, profesor Velike škole, Stevan R. Popović, profesor Velike škole, Miloš Cvetić, glumac, dr Laza Paču, lekar i nekoliko decenija kasnije uspešni ministar finansija u vladi Kraljevine Srbije, dr Mihajlo Vujić, profesor Velike škole, kao i S. Nikolajević i Đ. Milovanović.
Loža **Sloga, rad i postojanstvo** (1883.), bila je sastavljena od članova prethodne dve beogradske lože, s vrlo malim brojem novih članova, ali je njeno ime ukazivalo da odnosi među srpskim masonima nisu bili idilični.

MASONSKE VEZE PREMIJERA
TO je i vreme formiranja građanskih stranaka, njihovog profilisanja, ali i rasplamsavanja stranačkih sukoba, koji su doveli i do Timočke bune (1883), sa težnjama za demokratskim državnim ustrojstvom. Posle gušenja bune, zauzimanjem masona kod kralja Milana Obrenovića, nekim osuđenim radikalima ublažene su i kazne. Izlazak Svetomira Nikolajevića, jednog od osnivača Radikalne stranke iz njenog Glavnog odbora odmah po njegovom konstituisanju, značio je nesaglasnost njegovog mađarofilstva i bezuslovne podrške Obrenovića sa političkom orijentacijom ostalih članova Odbora, među kojima je bilo i prilično masona. Ta je politička razlika unosila stalni nemir u unutrašnji rad srpskih loža.
Prekretnicu u programiranom i aktivnom širenju slobodnog zidarstva u Kraljevini Srbiji označilo je formiranje lože **Pobratim** (1890/1891), čiji su osnivači, pored S. Nikolajevića i Đ. Milovanovića, bili još i Đorđe Vajfert, industrijalac i njen dugogodišnji starešina, Stevan Mokranjac, kompozitor, dr Andra Đorđević, profesor Univerziteta i ministar prosvete i vera, i drugi. Ova je loža do 1908. godine radila pod zaštitom Simboličke VL Ugarske, jer su članovi prethodne tri lože bili nezadovoljni dotadašnjom potporom Velikog orijenta Italije. Članovi lože **Pobratim**, čiji je moto bio **Brat je mio, koje vere bio**, bili su i: Stanislav Binički, kompozitor, Jevrem Božović, glumac, Miloš R. Gođevac, trgovac, Nikola i Svetozar Hadži Toma, industrijalci, Pavle Horstig, pukovnik, Živojin Mišić, pukovnik i kasnije proslavljeni srpski vojvoda iz Prvog svetskog rata, Vasa U. Jovanović, sekretar Ministarstva privrede, dr Milovan Milovanović, kasniji ministar inostranih poslova Kraljevine Srbije, Stevan Sremac, književnik, Josif Svoboda, kompozitor, Petar Ubavkić, slikar, Miloš Valožić, knjižar i izdavač, Milan Pribićević, Damjan Branković, industrijalac, Jovan Aleksijević, savetnik Ministarstva inostranih poslova, Jovo Banjanin, političar dr Stanoje Mihajlović, političar, Petar Šreplović, Ilija Tasić i drugi.
Loža u Beogradu, a nešto kasnije i u Nišu (**Nemanja**), bila je osnivač niza humanitarnih i dobrotvornih organizacija, kao i patriotskih društava (**Društvo Svetog Save**, **Društvo Stefan Dečanski**, Fond **Sveti Đorđe**, Narodna odbrana i sl.), a njeni članovi su bili aktivni učesnici u kulturnom, privrednom i političkom životu zemlje.
U nasilnoj smeni dinastija nije zanemarljiv i doprinos slobodnih zidara jer su neki (Nikola i Svetozar Hadži Toma, Božin Simić) bili aktivno uključeni u dugogodišnje pripreme i izvršenje prevrata, dok su drugi, poput Đorđa Vajferta, materijalno pomagali porodice zaverenika.

PREVRAT NA RĐAVOM GLASU
REAGOVANJE evropskih vlada na dinastički prevrat bilo je, uglavnom, nepovoljno, a posebno su se engleska vlada i kralj negativno izjasnili o puču i ubistvu poslednjeg vladara iz kuće Obrenovića. NJihov stav je doveo do zamrzavanja odnosa sa Srbijom, a u pokušajima obnavljanja odnosa bitnu je ulogu odigrao Milovan Milovanović, tadašnji srpski poslanik u Rimu, gde je i primljen u slobodno zidarstvo. Milovanović je, koristeći i italijanske masonske kontakte, uspeo da, preko Rima, stigne signal engleske vlade za normalizaciju odnosa, uz smanjivanje na minimum prethodnih uslova koje je Srbija morala ispuniti.
Godine 1909. formirana je još jedna loža u Beogradu - **Ujedinjenje**, čiji je dugogodišnji starešina bio Vasa U. Jovanović, industrijalac i jedan od najbližih prijatelja Nikole Pašića i regenta Aleksandra 1, ali i nacionalni radnik. Ova je loža bila vezana za Veliki orijent Francuske. Članovi su joj bili i dr LJubomir Stojanović, profesor Univerziteta i političar, Kosta Stojanović političar, Leon Deko, francuski konzul u Srbiji, dr Bogdan Gavrilović, dr Milan Gavrilović, dr Slobodan Jovanović, dr Božidar Marković, svi političari, dr Bogdan Popović, profesor Univerziteta, pukovnici Božin Simić i Steva Šapinac i drugi. Rad ove lože i njenih članova, umnogome je pripreman teren za prodor francuskih uticaja u Srbiju, jer se **nije mogao, kao u drugim zemljama, ostvariti preko katoličke misije i Jevreja**, pisao je Deko svom ministru u Pariz.
Loža **Šumadija** (1910) radila je u Beogradu, a njeni su osnivači bili, pored Damjana Brankovića, Aleksandra Biničkog, Mihaila Cukića, Jovana Aleksijevića, Đorđa Milovanovića, i Petar Šreplović, Svetislav Ostojić, Marko Milutinović, Stevan Škorić... Radila je pod zaštitom VL Hamburga.
Veći broj masona Srba (Milovan Milovanović, ministar inostranih poslova, Momčilo Ninčić, Jovan Jovanović, Vladimir Ćorović, Kosta Stojanović, Mihajlo Gavrilović...) predano je radio na ublažavanju posledica Carinskog rata i povezivanju Srbije sa državama budućim saveznicima.

**BRAT JE MIO...**
O PRIPREMAMA za aneksiju u Srbiji se malo znalo, ali je zahvaljujući masonskim komunikacijama Damjana Brankovića, informacija o tome došla na vreme do srpske vlade: **...Direktor severnonemačkog *Lojda*, velikog brodarskog društva u Bremenu, koji je bio moj lični prijatelj dolazio je iz Beča gde je saznao da će na Preobraženje, rođendan Franca Josipa biti proglašena aneksija Bosne i Hercegovine. To mi je saopštio kada je poslovno dolazio u Beograd... Ja mu izradim prijem kod g. Pašića, koji, kad mu je to bilo saopšteno, je uveravao direktora fon Pilsa da to ne postoji i da se ne očekuje. Direktoru je to bilo neugodno, jer je bio doneo i za našu ložu tu izvornu pozitivnu vest... aneksija je bila izvršena. Kad je posle toga dolazio direktor fon Pils u Beograd, posetio je Pašića, on mu se izvinjavao i zahvalio se na tačnom obaveštenju...** (D. Branković).
Presudan momenat u razvoju slobodnog zidarstva na tlu Kraljevine Srbije bila je austrougarska odluka o jednostranoj aneksiji Bosne i Hercegovine (1908). Srpski masoni, po izbijanju aneksione krize, obratili su se masonima u Simboličkoj VL Ugarske za pomoć u objašnjavanju evropskim masonima šta taj čin znači ne samo za srpski narod u Bosni i Hercegovini, koji je bez svoje saglasnosti pripojen tuđoj državi, već i za mir na Balkanu. Kako mađarski masoni nisu reagovali u duhu očekivanja razumevanja i pružanja pomoći, lože u Srbiji, osim lože **Ujedinjenje**, zatražile su otpust od svojih dotadašnjih VL i pokrenule aktivnosti za zadobijanje samostalnosti u radu i stvaranju svoje, nezavisne velike masonske vlasti.
Kod predsednika srpske vlade Pere Velimirovića, sa planom svojih aktivnosti u evropskim ložama, otišao je u ime masona Miloš Cukić, i od njega je dobio saglasnost za nameravanu masonsku aktivnost. Svetomir Nikolajević je, kao izaslanik srpske masonerije, obišao lože u Parizu, Bernu i Berlilnu, a posebnim memorandumom informisao je ugledne članove tamošnjih loža sa programom stvaranja ekonomski i politički ujedinjene Srbije sa Crnom Gorom. Aktivnost ministra spoljnih poslova Milovana Milovanovića bila je svakodnevna i on je svojom umešnom politikom dao najsnažniji doprinos stabilizaciji i jačanju ugleda Srbije u Evropi, koristeći svoje izvanredne masonske kontakte u Italiji.

PREDSEDNICI SAD - MASONI
DŽORDŽ Vašington, sinonim američke nezavisnosti, ulaskom u Savez slobodnih zidara 1752. godine, započeo je siguran put usvajanja svesti o slobodi i nezavisnosti, a završio ga je kao prvi predsednik nezavisnih SAD. Od tada je začeta tradicija da su američki predsednici, po pravilu, slobodni zidari, ili, ako to nisu oni, onda su to njihovi potpredsednici.
Pored Vašingtona, koji je predsedničku funkciju obavljao od 1789. do 1797. godine, masoni su bili sledeći američki predsednici: DŽems Monro (1817-1825), Endrju DŽekson (1829-1937), DŽems Polk (1845-1849), DŽems Bjukenen (1857-1861), Endrju DŽonson (1865-1869), DŽejms Garfild (1881), Vilijem Mek Kinli (1897-1901), Teodor Ruzvelt (1901-1909), Vilijem Hauard Taft (1909-1913), Voren G. Harding (1921-1923), Franklin Delano Ruzvelt (1933-1945), Hari S. Truman (1945-1952), Lindon DŽonson (1963-1969), DŽerald Ford (1974-1978) i Ronald Regan (1982-1988), kao počasni član Velike lože Vašingtona i Vrhovnog saveta starog i priznatog škotskog rituala 33 i poslednjeg stepena Južne jurisdikcije SAD.


NASTAVLJA SE