Igre oko Jugoslavije

Piše: Zoran D. Nenezić

GODINE 1916. u Banjaluci organizovan je veliki i montirani sudski proces viđenim prvacima srpskog naroda - Vasilju Grđiću, Vojislavu Besaroviću, Kosti Krajšumoviću, Vojislavu Paniću i drugima. Uprkos nedostatku dokaza za veleizdajničku optužnicu, osuđeni su na smrt. Kada svi apeli međunarodnih humanitarnih organizacija da se pomiluju nevino osuđeni srpski prvaci nisu urodili plodom, Vasa U. Jovanović je zajedno sa masonom Debijerom, u okviru Velikog orijenta Francuske, organizovao masonsku konferenciju u korist osuđenih, sa koje je upućen apel svim masonskim ložama da se kod austrijskih vlasti založe za pomilovanje. Naročitu pomoć pružili su masoni iz VL Švajcarske **Alpina**. Svi osuđeni su, zahvaljujući intervenciji masona iz Nemačke, pomilovani.
Đorđe Vajfert je, po izlasku iz Srbije, organizovao rad Vrhovnog saveta u Marselju, a neposredno su mu pomagali Petar Šreplović, sekretar Vrhovnog saveta, Manojlo Klidis i Miša Janković. Najviše ih je bilo u Grčkoj: M. Milutinović, S. Binički, M. Jovanović, M. Šunjević, Đorđe Lazarević, M. Janković, J. Draškoci, Đ. Đukić, A. Viktorović, V. Lukić, N.Đorđević, L. Avramović, S. Dukanac, J. Vemić, S. Demajlo, Vasilije I. Jovanović. NJemu je bilo stavljeno u zadatak, kako je to on zapisao, da **...idem iz Francuske u Grčku, da za stvar Jugoslavije pridobijem masone Grčke i parališem uticaj grčkog dvora koji je bio progermanski...Primio me je Nikola Pašić, koji mi je rekao da ne postoji sa mo **solunski front** već i drugi frontovi i da na jednom od njih ima da se borim... i da pridobijem masone Grčke za stvar Srbije**.

KONTURE NOVE DRŽAVE
U LONDONU su se obreli masoni dr Niko Županić, dr Bogumil Vošnjak (Slovenci), Hrvati dr Atne Trumbić, Frano Supilo, Dinko Trinajstić, Franko Potočnjak, Ivan Meštrović, dr LJubo Leontić i Srbi iz Austrougarske monarhije Veljko Petrović, dr Milan Srškić, dr Boža Marković, dr Nikola Stojanović, gde im se pridružio i dr Pavle Popović iz Srbije. Svi su oni, uz veliku pomoć i podršku masona Mihajla Pupina, Jove Banjanina, Ante Mandića, Draga Marušića formirali tzv. jugoslovenski odbor u Londonu sa zadatkom da propagandnim akcijama savezničko javno mnjenje i političare ubede u opravdanost oslobađanja od austrougarske vlasti onih delova južnoslovenskih naroda (Srba, Hrvata i Slovenaca) koji su živeli izvan Kraljevine Srbije i Kraljevine Crne Gore i za stvaranje jedinstvene države jugoslovenskih naroda. Ovaj odbor je sačinjen po neposrednom Pašićevom nalogu, a za njegovu realizaciju bili su od njega zaduženi Nikola Stojanović i Dušan Vasiljević.
U loži **Fraternite des Peuples** u Parizu održan je 29. marta 1916. godine sastanak na kojem je bio Hinko Hinković. Pored mnogobrojnih masona Francuza, bio je prisutan i Eduard Beneš. Rezultat predavanja je bilo usvajanje rezolucije o davanju podrške borbi južnoslovenskih naroda za oslobođenje i ujedinjenje, i ona je dostavljena svim francuskim ložama.
Dva su međunarodna masonska skupa, održana tokom 1917. godine, u Parizu svojim odlukama imala priličnog uticaja na političke činioce savezničkih i neutralnih zemalja. Konferencija masona savezničkih zemalja, na inicijativu Margalješa Lime, VM Velikog orijenta Portugalije, održana je 14. i 15. januara 1917. godine u Parizu. Ova konferencija bila je preliminarni skup u pripremi Kongresa masona savezničkih i neutralnih zemalja, ona je bitno uticala na porast interesovanja za jugoslovenski problem, pre svega u Francuskoj.
Osudila je sile Osovina i uputila apel da se u borbi protiv njih angžauju svi mogući potencijali, kako bi se ratne starhote prekinule i postigao pravedan mir, posle kojeg bi bilo potrebno formirati Društvo naroda. Na konferenciji je izrečena i osuda porobljavanja naroda, čime je data direktna podrška jugoslovenskom pokretu. Osuđeni su teror, pljačke, iscenirani sudski procesi, deportacije, čemu su bili izloženi Srbija, Crna Gora, ali i srpski narod u Austrougarskoj. Srpski narod i njegova vojska dobili su od konferencije moralnu potporu. Afirmišući princip nacionalnosti, koji je bio i osnova jugoslovenskog programa oslobađanja i ujedinjavanja, uz osudu italijanskih pretenzija na jugoslovensku obalu Jadrana, stvoren je veći manevarski prostor za dalju aktivnost srpskih i jugoslovenskih masona ne samo u Francuskoj.

PLEMENITOST ZAJEDNIČKOG CILJA
PATRIOTSKI rad srpskih i južnoslovenskih slobodnih zidara naišao je na protivakciju masona iz Velikog orijenta Italije oko njihovog pokušaja dokazivanja italijanskog prava na jugoslovensku jadransku obalu, što je sa nekoliko predavanja i direktnim sukobljavanjem mišljenja zainteresovanih strana, argumentacijom Vase U. Jovanovića, Dušana Miličevića i Dimitrija Stefanovića, koja je odmah i štampana u knjizi **Srpsko-italijanske nesuglasice**, mnogome pomoglo donošenju rezolucija u korist jugoslovenskog pitanja na Kongresu masona savezničkih i neutralnih zemalja. Ovaj Kongres je održan u Parizu od 28. do 30. juna 1917. godine, uz prisustvo delegacija masona Francuske, Italije, Španije, Švajcarske, Portugalije, Belgije, Srbije, Kostarike, Brazila, Arkanzasa i Ohaja iz SAD. Srpsku delegaciju činili su Dušan Milićević, Vasa U. Jovanović i Stevan Ilijić. Jovanović je na Kongres doputovao neposredno sa Krfa gde je imao susrete i razgovore, kako sa Pašićem i ostalim članovima vlade tako i sa članovima Jugoslovenskog odbora, koji su u to vreme upravo radili na donošenju Krfske deklaracije. Zastupajući interese sprkih masona na Kongresu, Jovanović je iznosio i stavove svoje vlade, kao i stavove Jugoslovenskog odbora.
Stav koji su zastupali srpski masoni podržani od generala Penjea, o principu nacionalnosti, kao i o pravu pokorenih naroda da se plebiscitom izjasne o svojoj budućoj državnoj organizaciji, naišao je na otpor italijanske delegacije. NJihovo insistiranje na istorijskom pravu nije dobilo podršku kongresa zahvaljujući zalaganju generala Penjea, o kome je i Danijel Ligu, autor vrlo cenjenog Rečnika slobodnog zidarstva (1991), napisao da je Penje, u svojstvu VM VL Francuske ** ...igrao kapitalnu ulogu u formiranju Jugoslavije**
Deo Povelje koji se odnosi na ova pitanja je potvrdio rezultate srpskog masonskog rada:
**...Kongres potvrđuje... nepokolebljivu volju svih masonskih organizacija... da deluju snagom koja proističe iz plemenitosti zajedničkog cilja, da bi žrtva nebrojenih života altruističkom idealu donela narodima pravo da obnove sve razorene ili pokorne nacionalnosti, vodeći računa o svim elementima koju sačinjavaju nacionalnu svest**. Ova formulacija je podrazumevala i raspad Austrougarske monarhije, kao i sprečavanje italijanskih iredentističkih aspiracija, odnosno relativizovanje Londonskog ugovora (1915), na osnovu kojeg je Italija i ušla u rat.
U vreme održavanja Kongresa masona u Parizu, na Krfu su održani pregovori srpske vlade i Jugoslovenskog
odbora, koji su završeni potpisivanjem Krfske deklaracije. Ona je istakla princip nacionalnog jedinstva Srba, Hrvata i Slovenaca, kao i princip samoodređenja naroda, što je bila osnova za postavljanje zahteva za oslobađanje i ujedinjenje tih naroda u jednu nacionalnu i slobodnu državu, parlamentarnu monarhiju, sa kraljevskom kućom Karađorđevića.
U kontekstu izlaska Rusije iz rata posle boljševičke revolucije, Pašić je, svestan oslabljene međunarodne pozicije Srbije, veći broj svojih najbližih saradnika i političara
usmeravao na ulazak u francuske masonske lože, jer je imao preciznu predstavu značaja i uticaja koje masoni imaju na vođenje francuske politike. To je i jedan od ključih razloga prihvatanja koncepta ujedinjenja koji je zagovarala Francuska.

SEPARATIZAM PETRA ŠOĆA
RIMSKI kongres potlačenih naroda Austrougarske (april 1918), zahvaljujući angažovanju Francuske, a u tome su imali znatnog uticaja francuski masoni, definitivno je formulisao pravo naroda na samoopredeljenje, kao što je definisao potrebu rušenja dvojne monarhije, a pozvao je sve potlačene narode na zajedničku borbu u ostvarivanju tih ciljeva. Pošto su zaključke Kongresa prihvatile prvo SAD, a onda i ostale savezničke zemlje, donekle je ublažen stav Vudroa Vilsona o ignorisanju jugoslovenskog programa, mada je još uvek, zbog italijanskih pretenzija, ostala izvesna rezerva, koje nije bilo u priznavanju prava na samostalne države koje je dato Poljacima i Čehoslovacima.
Rad srpskih masona u francuskoj i podrška koju su dobijali od tamošnjih masona manifestovala se i prilikom pokušaja isticanja separatnih zahteva Petra Šoća, masona ministra u emigrantskoj vladi kralja Nikole Petrovića, koje je on iznosio u ložama u Francuskoj. Sa nekoliko predavanja Save Petrovića i Andrije Radovića, predsednika Crnogorskog odbora za narodno ujedinjenje, ti stavovi nisu bili prihvaćeni.
Da je srpska vlada uviđala značaj masona i na Pariskoj mirovnoj konferenciji, s obzirom na to da je veliki broj učesnika Konferencije bio u savezu slobodnih zidara, potvrda je i štampanje na engleskom i francuskom jeziku brošure **Nacionalni zahtevi Srba, Hrvata i Slovenaca**, koja je, kroz formu obraćanja masonima savezničkih zemalja od masona Srba članova pariske lože **Kosmos**, i sa predgovorom generala Penjea, dala rezime zvaničnih stavova delegacije Kraljevine SHS na Konferenciji.

(Nastavlja se)