Loža Kraljevine SHS

Piše: Zoran D. Nenezić

FORMALNI akt o ujedinjenju obavljen je 1. decembra 1918. godine u Beogradu, kada je dr Ante Pavelić (lekar, takođe slobodni zidar), u ime Narodnog vijeća SHS, pročitao Adresu, a pošto se Crna Gora, odlukama podgoričke skupštine prethodno prisajedinila Kraljevini Srbiji, što je bio slučaj i sa Vojvodinom. Prestolonaslednik Aleksandar I Karađorđević je, u ime kralja Petra I, proglasio ujedinjenje u Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca.
Tokom Prvog svetskog rata Srbija je imala ogromne gubitke (poginulo je preko 370.000 vojnika, a u logorima, internaciji i okupiranoj Srbiji život je izgubilo preko 630.000 ljudi), a bili su ogromni gubici i Srba u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj (oko 700.000 poginulih).
Vrhovni savet Srbije oktobra 1918. godine šalje apel svim velikim ložama savezničkih zemalja sa molbom za pružanje pomoći: **Za vreme I svetskog rata, a naročito posle zaključivanja mira, masonski pokret u Srbiji preuzima na sebe veoma težak i ozbiljan zadatak. On treba da pritekne u pomoć i da olakša sve teškoće koje je ovaj rat doneo, kao i da ublaži sve grozote koje su počinjene jugoslovenskom narodu. On nije u stanju da sopstvenim snagama ispuni taj zadatak, od ogromnog značaja, zato se obraća svetskom masonskom pokretu, tražeći od njega pomoć...** (iz apela velikog majstora Đ. Vajferta).
U novostvorenoj državi, punoj protivurečnosti, slobodno zidarstvo je započelo novi život razlazom masona u Hratskoj. Tri zagrebačke lože su prihvatile inicijativu Vrhovnog saveta Srbije da se u novoj državi formira jedna VL simboličkih stepena, a da Vrhovni savet Srbije preraste u Vrhovni savet ŠR Jugoslavije, dok su dve lože iz Zagreba pokušale da osnuju svoju veliku ložu. Na Skupštini slobodnih zidara u Zagrebu, koja je održana 9. juna 1919. godine, formirana je Velika loža Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca **Jugoslavija** (deset godina pre nego što je država dobila ime Jugoslavija), pod čiju se zaštitu stavljaju lože simboličnog slobodnog zidarstva **Pobratim**, **Sloga, rad i postojanstvo** i **Šumadija** iz Beograda, **Maksimilijan Vrhovac** i **Ivan grof Drašković** iz Zagreba i **Budnost** iz Osijeka. Na istoj Skupštini usvojena je privremena Konstitucija i izabrana VL na čelu sa VM Đorđem Vajfertom, koji je na tom visokom mestu bio sve do povlačenja zbog starosti (1934). Posle njega, VM je bio Dušan Miličević (do smrti), a poslednji VM (do odluke o **samouspavljivanju 1940) bio je Andra D. Dinić.

NA NAČELIMA PATRIOTIZMA
VL **Jugoslavija** je usvojila svoju Konstituciju 1925. godine, kada je donet i Statut VL, a pod njenom zaštitom do 1940. godine radilo je trideset loža u kojima je u periodu 1919-1940. bilo preko 2.500 članova.
Poštujući sve osnovne principe Andersonove Konstitucije, VL **Jugoslavija** je u svoja osnovna načela ugradila i patriotizam i poštovanje poretka zemlje u kojoj radi kao nepolitička i neprofitabilna ustanova. Jugoslovenski patriotizam i zalaganje za celovitost zemlje, a protiv svakog separatizma, koji je bio konstanta posebno u Hrvatskoj od samog osnivanja nove države, bili su tačka razlaza sa jednim brojem nekadašnjih članova loža u Zagrebu, koji su se, iako suspendovani i isključeni od organa VL **Jugoslavija**, samoorganizovali i 1927. godine formirali Simboličku VL **Libertas**, koja je bila divlja **masonska** organizacija. Srpska masonska tradicija, stvarana u kontinuitetu prethodnih pedesetak godina u državi u kojoj, osim pojedinačnih izuzetaka, nije imala ozbiljnih prepreka od državnih organa, posedovala je posebno izraženu patriotsko-nacionalnu crtu.
Ona se formirala sledeći istorijske tokove i vezujući se za sudbinu naroda kojem je i pripadala. Srpska je masonerija, posebno u toku balkanskih i svetskog rata, imala jasan pogled i jedinstvenu ocenu da je država u opasnosti, opstanak nacije ugrožen i da u tim uslovima koje diktira istorija mora odgovoriti na najveće izazove. Svršetak rata doneo je, pored oslobođenja, slom neprijateljske susedne države koja je bila stalni izvor opasnosti, ali i novu državnu zajednicu koja se tada činila kao najpovoljnije rešenje. Ona je donela delimično rešavanje srpskog nacionalnog pitanja u okviru teritorijalno znatno šire državne granice, ali i život sa Hrvatima i Slovencima, koji su u stvaranje nove države uložili kudikamo manje, dobili maksimalno, sa jako izraženim ekonomskim kulturnim i konfesionalnim razlikama, u kojima se, od samog početka i nalazio izvor razgrađujućih snaga usmerenih na destrukciju nove države.
U vrhu jugoslovenske masonerije bili su Vajfert, Miličević, Damjan Branković, Vojislav Paljić, Vladimir Ćorović, Andra Dinić, Stanoje Mihajlović, LJubomir Tomašević, Savko Dukanac, Đura Bajalović, Petar Šreplović, Radenko Stanković, Franjo Hanaman, Radoslav Katičić, Adolf Mihalić, Juraj Demetrović, Ferdo Šišić, Viktor Novak, Pavle Marinković. Većina od njih su bili, ujedno, i članovi Vrhovnog saveta. Vajfert i Miličević su, istovremeno, bili na čelu oba sistema.

OZBILJNA KRIZA
PO pitanju državnog uređenja postojala je podvojenost jer su republikansku struju u vođstvu jugoslovenske masonerije zastupali Dukanac, Bajalović i Ivan Ribar, dok su monarhističku grupu činili Ćorović, Novak, Branković i Vajfert i Miličević, koji je kao dugogodišnji Vajfertov zamenik bio duša jugoslovenske masonerije, u bliskim odnosima sa kraljem Aleksandrom, pokušavali i najčešće uspevali da srednjom, pomirljivom linijom stišavaju i ublažavaju suprotnosti. Vladimir Ćorović je bio jedan od najuticajnijih članova Vrhovnog saveta ŠR i bio je osnovni katalizator za prijem novih članova iz jovanovskog sistema.
Od trideset i devet vlada u šest su masoni bili predsednici, u trideset i jednoj ministri inostranih poslova, u dvadeset i četiri ministri prosvete, u dvadeset i dve ministri pravde, u dvadeset i sedam ministri trgovine i industrije, u šestanest ministri unutrašnjih poslova, a u dvadeset vlada ministri finansija.
Masona je bilo u gotovo svim političkim partijama, a posebno su brojni bili u Demokratskoj stranci i Samostalnoj demokratskoj stranci. U ovoj prvoj, pored ostalih masoni su bili Vojislav Marinković, Kosta Kumanudi, Rista Jojić, Budislav Anđelinović, Ilija Šumenkovć, Slavko Dukanac, Božidar Vlajić, Dobrica Lazarević.
Razlaz između LJube Davidovića i Svetozara Pribićevića, koji je rezultirao stvaranje njegove SDS (1924) izbio je oko pitanja decentralizacije zemlje i potrebe revizije Vidovdanskog ustava, pa je Pribićević tada kao fanatični unitarista i pristalica kralja Aleksandra, formirao svoju stranku u kojoj je, pored njega, kao njenog predsednika, bilo prilično masona (LJ. Tomašić, G. Žerjav, Miloš Savčić, V. Ćorović, B. Gavrilović, J. Demetrović, V. Vilder, Hinko Krizman, Pero Zec, R. Arnerić, Srđan Budisavljević, J. Demetrović, Dušan Bošković, NJuba Leontić, Edo Lukinić...)
Kada kralju Aleksandru, kao sinonimu centralističke, unitarne državne građevine, nije uspelo da razbije čvrst opozicioni hrvatski federalističko secesionistički blok, izlaz iz državne krize je potražio u raspuštanju parlamenta, zabrani rada stranaka i zavođenjem lične vladavine. U pripremama za ovakav način rešavanja ozbiljne krize, kralj je dobio podršku francuskih slobodnih zidara (novembra 1928. u Parizu), a engleski i češki masoni su svojim kanalima pripremali teren u Zagrebu za prihvatanje takvog razrešenja ustavne i državne krize gde su presudnu ulogu u pripremanju terena za uvođenje lične vladavine kralja Aleksandra odigrali sobodni zidari S. Švrljuga, M. Drinković, Milivoj Dežman, Oto Frangeš, Želimir Mažuranić, Josip Smodlak, Milorad Stražnicki, Toni Šlegl, koji u pismu kralju (6. 12. 1928) sugeriše da je jedini izlaz **vlada jakih ličnosti van parlamenta i bez parlamenta s zadatkom da najenergičnije suzbije sve krajnosti, bilo plemenske, jednako srpske kao i hrvatske, kao i socijalne i da spremi sve potrebno za reviziju ustava...**.

ZAHVALNOST KRALJU
POSLE danonoćnih konsultacija sa mnogobrojnim prvacima i istaknutim javnim ličnostima, dan uoči Božića 6. janura 1929. godine kralj Aleksandar je suspendovao Ustav, zabranio delatnost svih političkih stranaka, uveo ličnu vladavinu, promenio ime države u Kraljevinu Jugoslavija i imenovao novu vladu sa generalom Živkovićem na čelu, u kojoj je bilo dvanaest masona ministara (S. Švrljuga, D. Kojić, Ž. Mažuranić, M. Srškić, V. Marinković. J. Demetrović, K. Kumanudi, O. Frangeš, M. Drinković, M. Kostrenčić, U. Krulj, A. Kramer i B. Maksimović). U razgovorima koji su prethodili proglasu **Mom dragom narodu...** kojim je kralj saopštio svoje mere, on je saslušao i mišljenje VL koje su mu preneli Ćorović, Tomašić i Vladimir Belajčić.
Na komemoraciji u VL, posle atentata na kralja Aleksandra, Miličević, je ponovio zahvalnost kralju i zbog ovakvog stava jer je **i u danima kada je smatrao da je prinuđen da samo svojom voljom upravlja državnim brodom, ostavio našoj Velikoj loži i jugoslovenskim masonima punu slobodu da nesmetano produže rad na svetlim i za naš narod i čovečanstvo korisnim ciljevima**.
Velika loža je, povodom kraljevog šestojanuarskog proglasa, svojim članovima naredila **da se lože uzdrže od svake rasprave političkih pitanja. Ovo naređenje je bilo u skladu sa dotadašnjim odnosim masona sa kraljem Aleksandrom, koji je i sam bio član organizacije. Kao zanimljiva ilustracija dobrih odnosa kralja i masona može poslužiti i iskaz Lazara Avramovića, masonskog veterana i člana Nadzornog odbora Narodne banke, koji je u jednoj prilici saopštio da je masonerija **kraljeva stranka, i bolja i jača od mnogih drugih**.
O dugogodišnjem i nepomućenom međusobnom uvažavanju kralja i Đorđa Vajferta nije potrebno opsežnije govoriti, jer je to bilo poznato ne samo njihovim bližim saradnicima. Vladimir Ćorović je bio čest kraljev gost, njegov savetnik koji nije sa odobravanjem gledao na okupljanje određenih ličnosti oko kralja, čije sposobnosti nisu bile respektabilne.

(NASTAVLJA SE)