Hrvati hoće - sami!

Piše: Zoran D. Nenezić
OKTROISANIM ustavom (1931), čijim je proklamovanjem kralj Aleksandar iskazao svoje trajnije samodržačke želje, samo je donekle ublažio političke napetosti. Čak i njemu lično odani Damjan Branković, kao visoki dostojanstvenik Velike lože **Jugoslavija**, na godišnjoj skupštini Velike lože (1933) godine, iskazuje rezervu prema nastavku započetek politike: **... posle te epohe trebala nam je demokratija, kao čedo naše ustanove, da posluži tu ulogu u društvu i državi, ali ona je u partijsko-političkoj borbi rasparčala svoje snage i došla sama sa sobom u sukob. NJena je tragika, što je bez etapa naglo pošla u desno, a svoje levo krilo izložila rasulu i anarhiji. Iz samih tih crtica... nameću se savremenicima nove dužnosti i borba protiv reakcionarnih struja, a nama da lečimo rahitični kostur demokratije, koju smo stvorili, podržavli i verovali da će ona biti izraz slobodne volje naroda i čuvarica svetskog mira**.

IZMEĐU LEVICE I DESNICE
VLADIMIR Ćorović je istakao da je VL još 1920. godine proklamovala narodno jedinstvo kao osnovu bratskog saveza sva tri naroda u Kraljevini Jugoslavji. Sa druge strane **masonerija ne može da služi svoja načela sa gušenjem slobode javne reči, sa sputavanjem lične slobode i slobode uopšte... Branilo se do sada da je sve što je učinjeno imalo privremeni karakter, da bi se zemlja izvela iz teškog stanja jedne akutne krize... Mi vidimo da posle toliko godina bolest ne popušta... jedna od važnih masonskih družnosti je da u pitanjima javnog političkog života istupa sa otvorenošću koja je najbitnija crta ljudi od časti i karaktera... Priznati ono što je dobro makar dolazilo i od najvećeg protivnika, osuditi ono što ne valja makar to bilo i od najrođenijeg... Naš put je, uostalom, unapred obeležen: mi moramo biti sredina između levice koja odriče i desnice koja obuzdava...**
Konačno otkrivanje stvarnih ciljeva Mačeka i HSS najuočljivije je u njegovoj izjavi jednoj londonskoj novini (1932), kada je saopštio da je rekao predatavnicima opozicje u Beogradu: **Učinite to je potrebno da bi Hrvati dobili zadovoljenje pre nego što se budu pojavile mogućnosti otcepljenja**.
Formulacijama koje su se iste godine pojavile u **Zagrebačkim punktacijama** anticipirano je ne samo ono što će se desiti tih godina, već i ono što se dešavalo i mnogo kasnije, skoro do naših dana. U ovom dokumentu se insistira na potunom istiskivanju **srbijanske hegemonije** i ističe da se novim uređenjem državne zajednice može pristupiti na način da bude **asocijacija interesa, osnovana na slobodnoj volji njenih članova, tako da svaki član u svojoj zemlji i svi udruženi u zajedničkom sarađivanju u poslovima općeg interesa zajednice, koji će se sporazumno utvrditi, budu mogli osigurati i posebne i skupne interese te zajemčiti napredak i procvat moralnog i materijalnog života naroda srpskog, hrvatskog i naroda slovenskog. Posebni interesi inoježičnih manjina potupno će se zajemčiti**.
Kraljev pouzdanik, poslovni partner i prijatelj Toni Šlegl, koji je bio i prva žrtva ustaškog terorizma u Jugoslaviji, još mu je 1929. godine napisao da su mu, preko Siton-Votsona, saopšteni britanski stavovi oko rešavanja postojeće krize u zemlji i da su zbog svoje zabrinutosti za dalji tok događaja spremni da daju podršku kraljevoj opoziciji (SDK). Podrška će se kretati u pravcu očuvanja jugoslovenske državne zajednice, sa promenom Ustava kojom će, pored kralja, ostati zajedniki elementi vojska, diplomatija i državne finansije. U reviziji ustava Britanci insistiraju da se pođe od istorijskih provincija kao ishodišta, ali da sve pokrajine ne mogu imati isti stepen samouprave ili autonomije **već da to treba da se ravna prema specijalnim historijskim tradicijama i kulturnim, ekonomskim i socijalnim potrebama pojedinih pokrajina i narodnih dijelova**. Svaki komentar je izlišan, kao što je i svaka podudarnost i sličnost frapantna i posle šezdeset godina.

ATENTAT NA KRALJA
ANTIMASONSKO delovanje u Kraljevini Jugoslaviji naročito je dobilo na intenzitetu posle ubistva kralja Aleksandra 1934. odine u Marselju. I pre, kao i posle atentata, centar antimasonske kampanje bila je Rimokatolička crkva koja je neprekidno podstrekivala na netoleranciju i izazvala mržnju prema masoneriji u Jugoslaviji, pri čemu je posebna oštrica bila uperena prema jugoslovenstvu kao nacionalnoj platformi okupljanja i integracija jugoslovenskog društva.
Vrhunac antimasonske propagande je bila optužba da su masoni organizovali atentat na kralja Aleksandra Prvog Karađorđevića. Za njegov atentat punu odgovornost snose nacistička Nemačka, fašistička Italija, Mađarska i separatistički hrvatski teroristički krugovi okupljeni oko ustaškog pokreta. Velika Loža **Jugoslavija** je tim povodom morala da reaguje javno, odbacivši svaku insinuaciju o umešanosti slobodnih zidara u ovaj atentat.
Povodom pogibije kralja Aleksandra, Vladimir Ćorović je pokušao da pruži i istorijsku ocenu politike poginulog kralja, pa je naveo da je **njegov (kraljev) put u Sofiju, pre nekoliko dana otvarao nove izglede u pravcu stvranja novog balkanskog saveza. Kao kakav najbolji mason on je izgrađivao jednu politiku, koja jedino može zalečiti rane rata, i stvoriti u ljudstvu i za naše potomke uslove za bolji i mirniji život nego što je bio naš.**
Kralj Aleksandar je i svojim političkim testamentom potvrdio svoju privrženost slobodnim zidarima - osim kneza Pavla Karađorđevića i druga dva namesnika, Radenko Stanković i Ivo Perović su bili masoni, kao i Jovo Banjanin i Petar Zec, zamenici namesnika.
Početkom novembra 1934. godine kancelariji kneza Pavla predali su Ivo Tartalja i Albert Bazala tzv. **Zagrebčaki memorandum**, potpisan od većeg broja Hrvata sa političkim ugledom u Hrvatskoj, koji je bio sličan prethodnim **Punktacijama** i sadržavao je elemente preuređenja države na federalno-konfederalnoj osnovi. Pored nadbiskupa Bauera, Stepinca, biskupa Bonifačića, rektora Stipetića i predsednika akademije Bazale, potpisao ga je i veći broj masona (Ferdo Šišić, Pavle Ostović, Ivo Belin, Ivo Tartalja, Stanko Švrljuga, Ivo Politeo, Milan Čurčin, Ivan Meštrović (i drugi). Publicitet koji je taj memorandum dobio u italijanskoj štampi, kao i podatak da je stvarni autor bio Ante Pavelić, vođa ustaša, tada u političkoj emigraciji, nedvosmisleno ukazuje na suštinu secesionističke ideje, pretočene u tekst ovog memoranduma.

ZAGREBAČKI KONCEPT
SAVEZNO veće VL obavilo je raspravu o sadržaju Memoranduma, njegovom nastanku, osudivši učešće masona u akciji koja je bila usmerena kao **rušenju samih temelja države** i posebno ističući neshvatljivost postupka da su se udružili u takvoj aktivnosti masoni sa najistaknutijim klerikalcima, protivnicima masonerije. A oni su u svojim stalnim antimasonskim istupima podrazumevlai, pre svega i gotovo isključivo, svoj antijugoslovenski stav. Zahvaljujući uticaju koji su imali ne samo Miličević i Ćorović i VL, svi masoni potpisnici Memoranduma su bili osuđeni za taj postupak, a neki su zbog toga bili i isključeni.
U internom materijalu VL (**Ko su i kakvi su neprijatelji jugoslovenske masonerije**), iznosi se stav da **dok je predstavnik klerikalac bio u ... vladi, dotle nije bilo tih napadaja (misli se na Korošca). Ali, kad je taj predstavnik ispao iz vlade, onda je u usmenoj i podzemnoj literaturi, nesklonoj režimu, zavladala parola da je režim masonski... napadati masone znači napadati i režim, jer separatistički obojene stranke i njegove pristaše ovo će najlakše razumeti... da je to borba za rimokatolički i za hrvatski plemenski separatizam**.
Početkom 1937. godine devet masona iz Zagreba, koji su potpisali Memorandum sačinili su i Predlog za nacrt ustava, prema kojem bi se hrvatsko pitanje rešilo decentralizacijom i federalizacijom Jugoslavije, stvaranjem pet relativno samostalnih federalnih jedinica (Hrvatska, Slovenija, Bosna i Hercegovina, Vojvodina i Srbija sa Makedonijom i Crnom Gorom). Ovaj predlog je bio aktuelizovan i početkom 1939. godine, na Mačekovu inicijativu u toku priprema za izradu teksta kasnijeg sporazuma Cvetković-Maček (nemački posrednici su podržali ovaj nacrt ustava, posebno u odnosu na Vojvodinu). Predložena ustavna rešenja su bila na liniji britanskih razmišljanja još iz 1928. godine, koja su preko Siton-Votsona došla i do kralja Aleksandra.
Današnja slika na terenu bivše Jugoslavije neznatno se razlikuje od ovih predloga, iako je od tada prošlo preko šezdesetak godina, mada je vidljiva razlika nastala odlukom AVNOJ-a. Aktuelni jugoslovenski problem, sa stanovišta nedovršenih procesa, imaće svoje ishodište, po svoj prilici, u mogućim granicama pretpostavljenoga.

NASTAVLJA SE