Masoni brane Broza

PIŠE: ZORAN D. NENEZIĆ
KADA je 1948. godine došlo do prekida dotadašnjih najtešnjih odnosa i saradnje Jugoslavije i Sovjetskog Saveza i njegovih satelitski prijateljskih zemalja, označen kao raskid sa dotadašnjom komandnom praksom Moskve i samostalnošću Jugoslavije u unutrašnjim i spoljnim pitanjima, neki od jugoslovenskih slobodnih zidara su uzeli aktivno učešće u međunarodnoj odbrani Josipa Broza.
Masonska javno izneta mišljenja su komunistički režim u Jugoslaviji optuživali za progon masona: **Uništavanje građanske klase - konfiskacija imanja, hapšenja, streljanja na osnovu suđenja ili bez njega - obuhvatili su i masone. Titov režim je napao masonske kadrove koji su zauzimali suverene p oložaje u nacionalnom političkom životu i, u prvom redu, one koji su aktivno učestvovali u antinemačkom pokretu otpora na strani generala Mihailovića** (D. Ligu, Pariz, 1974. i G. Vintrel, Pariz, 1961)
Ovaj drugi autor i mason, Vintrel, povodom raskida sa Sovjetskim Savezom i instrumentalizacijom nekih jugoslovenskih masona piše: **Iako disident, Tito je komunista... nastojao je da masoneriju iskoristi za sebe. U toku decembra 1951. godine veliki broj upravljača francuskom masonerijom (u stvari, sve starešine loža u Parizu i provinciji) primili su na kućne adrese jedno cirkularno pismo, kojim je **jedan jugoslovenski mason** upozoravao lože protiv staljinističke propagande koja je optuživala Tita**.

PROPALA AKCIJA
KOLONIJA srpskih masona u emigraciji i posle 1945. godine, nije se bitnije umanjila u odosu na onu iz 1941. godine. Ostali su u emigraciji radikali Momčilo Ninčić, Krsta Miletić, Miloš Bobić, **jenesovci** Jovo Banjanin, Bogoljub Jeftić, Petar Živković (primljen u emigraciji zajedno sa Božidarom Purićem), **zemljoradnik** Milan Gavrilović, **republikanac** Jovan Đonović, kao i Većeslav Vilder, Radoje Knežević, Ilija Šumenković, Prvoslav Grizogono, Božidar Vlajić, Vladimir Ribarž, Časlav Nikitović, Aleksandar Avakumović, Miloje Dinić, Slavko Bjelajac, Ranko Brašić, Vladeta Bogdanović, Dragutin Savić, Danilo Zobenica, Ivan Subotić, Dušan Nikolić, Jovan Crvenčanin, Kosta Pavlović, Branko Denić, Jakov Davičo, Živojin Balugdžić...
Obnavljanje VL i njeno prerastanje u Vrhovni savet škotskog rituala **Jugoslavija** i njoj pripadajuće zemlje (u egzilu), otpočelo je 1947. godine u Rimu sa Vladimirom Belajčićem kao VM i komanderom, Milojem Dinićem, kao velikim sekretarom i Simom Adanjom, kao velikim blagajnikom. Ova VL je imala podružne lože u Rimu, Parizu, Kairu i Aleksandriji. Prvobitno sedište je bilo u Rimu, a kasnije je preseljeno u Pariz. Pokušaji da svojim radom i preko emigrantskih udruženja i organizacija utiču na antikomunističko objedinjavanje celokupne emigracije nisu uspeli. Pisali su mnogobrojna pisma, obraćajući se za pomoć kako VL tako i istaknutim masonima političarima (Hari Truman), pokušavali su da objedine svoj rad sa radom masona iz ostalih političkih i emigrantskih kolonija (Poljska i sl). Blaga podrška za ovaj pokušaj organizovanog masonskog rada u emigraciji dobijena je od VL Škotske.
Što zbog starosti, što zbog političkih nesuglasica i razmimoilaženja, pa čak i oštrih sukoba, naročito oko kralja Petra Drugog Karađorđevića, i njegove kancelarije, a delom i zbog opšteg razvoja događaja na međunarodnom planu i mesta koju je zauzela nova Jugoslavija kao tampon-zona između dva suprotstavljena vojno-politička bloka, ova VL nije imala šanse za uspeh.
NJihovi pokušaji su uživali izvesnu podršku i princa Pavla Karađorđevića, a zbog života u nemaštini, na poziv VL Švedske, Vladimir Belajčić odlazi u Stokholm, gde je i umro 1971. godine. Na mestu VM pre toga zamenio ga je Sima Adanja, a po ubustavljanju rada ove VL 1967. Adanja se preseljava na Kubu (koja ima neprekinuti kontinuitet rada VL, sa preko 20.000 članova za sve vreme, bez obzira na političke promene koje su doneli revolucija i režim Fidela Kastra)

BUDNA UDBA
KONTINUIRANO praćenje pripadnika nekadašnjih masonskih loža, koje je radila Udba, dovelo je i do njenog saznanja da je **...jedan deo tih predratnih masona produžio svoju aktivnost u posleratnim godinama. NJihova aktivnost osećala se još 1946. godine u vidu međusobnog sastajanja i pretresanja spoljno-političkih događaja, stanja u zemlji i raspravljanja internih problema masonerije u Jugoslaviji**. Ovo je napisano u jednom od elaborata Udbe Beograda iz 1957. godine, koji je, verovatno kao operativno neupotrebljiv, kao i iz drugih, političkih razloga posle 1981. godine postao dostupan javnosti.
Prvu nejavno organizovaniju grupu slobodnih zidara u drugoj Jugoslaviji činili su LJubomir Tomašić, nekadašnji predsednik Senata Kraljevine Jugoslavije, Svetozar Tomić, nekadašnji senator, Predrag Lukić, nekadašnji ban, Mojsije Stojkov, nekadašnji podban, Nikola Tomašić, divizijski general vojske Kraljevne Jugoslavije i drugi.
Opšti razvoj političke situacije u zemlji, ali i oko nje uticao je na nešto smelije organizacione forme okupljanja nekadašnjih masona koji su bili na potpuno suprotnim gledištima od tada vladajućih. NJihov **reakcionaran** stav je privukao i tajnu policiju, koja je primenjivala sve tadašnje metode i sredstva i njihov rad više nije bio poznat samo članovima ove masonske grupe.
Obraćali su se Vrhovnom savetu Južne jurisdikcije ŠR SAD, od koga su očekivali moralnu i materijalnu potporu za masonski rad u Jugoslaviji. Preko ove **lože** veći broj masona ili njihovih porodica je dobijao izvesnu pomoć u paketima američih humanitarnih organizacija. U obraćanjima srpskoj političkoj emigraciji i masonima među njima, predlagali su njihovo ujedinjavanje i koordinisan rad protiv postojećeg režima u Jugoslaviji. Imali su i stalne kontakte sa službenicima američke ambasade u Beogradu. Verovali su da će Đilas i Dedijer osnovati neku vrstu opozicione stranke i tu su ideju podržavali. Od osnivanja stranke, u to vreme, naravno da nije bilo ništa. Komunikaciju sa Đilasom su ostvarivali preko Milana Grola, kao i Jovana Đonovića.
Drugu, tzv. jugoslovensku ložu u Beogradu vodio je LJubomir Tomašić, da bi vremenom, usled njegove starosti, tu ulogu preuzeo Vojislav Palji, doratni sudija apelacionog suda. U njoj su bili i Božidar Pavlović, advokat, Robert Gašprović Cihler, predratni indsutrijalac, Stojan Jugović, tada viši savetnik u spoljnotrgovinskoj komori, Aleksandar Acović, inženjer, Đorđe Đorđević, inženjer, Dimitrije Perović, raniji profesor univerziteta, i Vojsilav Mišković, akademik. Ostvarivali su povremenu saradnju i sa masonima izvan Beograda (N. Milošev, Gereš, I. Jovanović i B. Tokin iz Vršca, M. Pavlović, K. Vidaković i A. Magarašević iz Subotice, V. Jankulov i Ž. Kapamdžija iz Novog Sada, I. Bonači iz Splita, A. Dražić iz Zagreba).

AGILNI PALJIĆ
JUGOSLOVENSKA loža nastavila je sa svojim radom, agilno vođena od Vojislava Paljića, oprezna u selekciji slobodnih zidara koje će uključivati u svoj budući rad (nepovoljno su se izjasnili o uključivanju Riste Stijovića i Đurđa Boškovića, koje je predlagao V. Miškoiv, takođe su bili nepoverljivi prema Milanu Bartošu, Veljku Petroviću i Viktoru Novaku, smatrajući da su prešli na **drugu stranu**, mada su dobijali povremene novčane priloge od njih za fond **lože**), uspostavili su direktnu komunikaciju sa masonima u Švajcarskoj i SAD, i to preko švajcarskog komandera Širera do komandera Južne jurisdikcije SAD Lutera Smita.
Paralelno postojanje dve **lože** trajalo je nekoliko godina, a početkom 1956. godine u Beogradu se obreo Vilijam Goldberg, izaslanik Vrhovnog Saveta iz Vašingtona sa predlozima o ujedinjenju obe **lože**, koje bi u tom slučaju mogle postati okosnica organizovanog rada masonerije u Jugoslaviji, sa priznavanjem ne samo američke masonerije. Buduća moralna i materijalna pomoć uslovljena je njihovim ujedinjenjem. Na dva sastanka ove dve **lože** tokom marta 1956. godine, najgovorljiviji zastupnik ideje o ujedinjenju bio je Božidar Pavlović. Inicijativa je propala zbog odbijanja vođstva beogradske **lože** - D. Brankovića i B. Tomića.
Od slobodnih zidara iz SAD i Švajcarske dobijali su pomoć, koja je deljena prema spiskovima unapred dostavljenim humanitarnim organizacijama, a posebno su se brinuli o pružanju pomoći masonima i ostalim članovima Nacionalnog komiteta D. Mihailovića, koji su izdražavali dugogodišnje kazne robije u Sremskoj Mitrovici. Ta pomoć je išla i sekretaru nacionalnog komiteta Đuri Đuroviću, koji je, sa izvesnim prekidima, bio na robiji sve do 1979. godine, kao i LJubiši Trifunoviću. Novčane priloge za mitrovačke kažnjenike davao je i profesor Farmaceutskog fakulteta, doratni mason Momčilo Mokranjac.
O pitanjima mogućih uticaja i proširivanja grupe novim članovima iz SANU i sa Univerziteta predloge je najmeritornije davao akademik Mišković, koji je okupio jednu grupu masona akademika (zvali su je **venčić** - nepotpuna loža): Anton Bilimović, Milutin Milanković, Kosta Petrović, Radivoje Kašanin, Jakov Hlitčijev, Avakumović i drugi. Iako su smatrali da je Viktor Novak prešao na stranu komunista, sa njim i Milošem Đurićem su lako ostvarivali uticaj na izbor novih asistenata i profesora zbog ogromnog ugleda i uticaja njih dvojice na Filozofskom fakultetu.

Nastavlja se