Patriote sumnjive prošlosti

Pišu Zagorka USKOKOVIĆ - Srđan KRALJEVIĆ

JEDINICA za specijalne operacije konstituisana je 4. maja 1991. u periodu raspada prethodne Jugoslavije. Od nastanka je neprestano delovala u funkciji zaštite nacionalne bezbednosti u uslovima direktne egzistencijalne ugroženosti srpskog naroda na njegovom celokupnom etničkom prostoru. NJena borbena dejstva su bila antiteroristička, usmerena na sprečavanje ratnih zločina, masovne odmazde i genocid. Zbog međunarodnih okolnosti bili smo primorani da radimo potpuno tajno.
Ovako je, ukratko, jedan od osnivača “crvenih beretki” Franko Simatović Frenki podneo izveštaj Slobodanu Miloševiću prilikom jedne od njegovih retkih poseta Centru u Kuli.
- Prilikom formiranja njeno jezgro činili su pripadnici naše službe, milicije RSK i dobrovoljci iz Srbije - precizirao je Simatović.

KONFUZIJA ZBOG KAPE
Slučajno ili namerno, tek prvi komandant “crvenih beretki” zaboravio je da kaže i da su okosnicu među dobrovoljcima činili mladići sa beogradskog asfalta, koji su stekli zavidnu kriminalnu karijeru na Zapadu, ali i koji su, istovremeno, mnogo toga odrađivali za saveznu službu državne bezbednosti. Prošlost je zaboravljena, a oni su postali prave patriote, verujući da prvi put zaista rade prave stvari, pokušavajući da na taj način zaborave na grehe mladosti.
Istina je, međutim, da se ova jedinica pojavljivala na praktično svim gorućim tačkama na liniji razdvajanja. U početku su, u Krajini, policijski komandanti organizovali sadejstvo sa jedinicama JNA koje su pružale podršku iz tenkova i artiljerije, a slična praksa se nastavila i u Bosni i Hercegovini.
Popularnost “crvenih beretki” u srpskom narodu neprestano je rasla. To su, međutim, iskorišćavale razne paravojne grupe, koje su stavljanjem na glavu francuskih kapa iste boje pokušavale da što više ućare za sebe, delujući izvan svake kontrole. Istu kapu počeli su da nose i neki pripadnici vojnih i policijskih jedinica, pa se sticao utisak da je pravih “crvendaća” mnogo više nego što ih je stvarno bilo. A, kada je doneta odluka da vojska prihvati crvenu beretku kao službenu kapu pripadnika Korpusa specijalnih jedinica - konfuzija je bila potpuna.
Tokom ratnih godina, MUP Srbije je nekoliko puta menjao zvanično ime svoje jedinice, ali se uvek zadržavala odrednica da im je uloga antiteroristička. Nekako u to vreme njihovi amblemi ukrašeni su stilizovanom glavom vuka sa razjapljenim čeljustima, dignute prema nebu i uzdignutim mačem čiji je balčak okružen sa četiri ocila.
Brigu o koordinaciji rada svih borbenih jedinica “crvenih beretki”, preuzeo je Simatović. Godinu dana posle osnivanja prebacuju se na područje Podrinja, gde se glavni odredi zadržavaju sve do kraja rata. Iz kampa za obuku na planini Tara i isturenih baza na terenu, pripadnici ove jedinice borili su se i na terenu oko Srebrenice. U blizini Bratunca pripremili su i improvizovani aerodrom sa koga su poletali laki jurišni avioni.

ERDUT - GLAVNI CENTAR
JEDNA od istorijskih akcija “crvenih beretki” je i operacija vođena na području zapadne Bosne 1994. i 1995. godine. Bili su stacionirani na Petrovoj gori, predvodio ih je Stojičić, a glavne operacije vođene su oko Bihaća. Vojni analitičar Aleksandar Radić tvrdi da je ovaj borbeni tim regrutovan među krajiškim specijalcima, a u organizaciji DB, upućen kao pojačanje snagama Fikreta Abdića koji su se sukobili sa muslimanskom braćom iz bihaćkog Petog korpusa. Iako nisu sprečile katastrofu popularnog Babe, “beretke” su ipak odigrale značajnu ulogu u obnovi autonomne pokrajine Zapadna Bosna. Radić tvrdi da su već tada nosili maskirne uniforme američkog dezena.
Deo “ crvenih beretki” u jesen 1995. godine prelazi u istočnu Slavoniju, gde pokušavaju da sačuvaju kontrolu nad ostacima Krajine. Vojska je čuvala zapadne granice, dok su “beretke” većinu svojih snaga koncentrisale na isturenim položajima ka hrvatskim linijama.
Na samom početku ratnih sukoba “crvene beretke” su imale oko 26 kampova za obuku posebnih jedinica milicije RS i RSK. Glavni centar je bio u Erdutu, a ostali u Golubiću, Obrovcu, Plitvicama, Dinari, Gračacu, Šamaricama, Petrovoj gori, Benkovcu, Ličkom Osiku, Iloku, Ležimiru, Vukovaru, Doboju, Brčkom, Bijeljini, Šamcu, Banjaluci, Trebinju, Višegradu, Ozrenu i Mrkonjić Gradu...
Prvu javnu promociju “beretke” su imale prilikom “posredovanja” Jovice Stanišića, tadašnjeg načelnika DB i jednog od njihovih osnivača, u oslobađanju oko 400 talaca UNPROFOR, koje je rukovodstvo RS “vezalo” u znak osvete protiv NATO bombardovanja srpskih položaja oko Sarajeva. Stanišić je tada bio lični izaslanik Slobodana Miloševića u pregovorima sa predsednikom Republike Srpske dr Radovanom Karadžićem.

OSLOBAĐANJE TALACA UNPROFOR
Slike oslobođenih unproforaca, Stanišića i njegovih “vojnika” obišle su tada ceo svet. Na snimku, nedavno prikazanom na suđenju Miloševiću pred Haškim tribunalom, vidi se da je tu akciju komandant JSO Franko Simatović Frenki ocenio kao izuzetno uspešnu.
Posle potpisivanja Dejtonskog sporazuma i uspostavljanja mira na prostorima Bosne i Hercegovine, ali i novih odnosa sa hrvatskom stranom, “crvene beretke” su pretrpele radikalnu reorganizaciju. U proleće 1996. povukli su se sa svih ratišta. Svi odredi, do tada raštrkani na raznim stranama, povezani su u jedinstvenu formaciju brigadnog ranga. Dobili su zvanično ime Jedinica za specijalne operacije (JSO) i direktno su bili potčinjeni šefu državne bezbednosti Jovici Stanišiću, koji je izvršavanje zadataka poverio svom zameniku Simatoviću.
Novom organizacijom jedinice, maja iste godine, broj pripadnika je smanjen na 593 specijalaca. U stalnom sastavu bilo je njih oko 75 odsto. Tako je od početnih 54 pripadnika “crvenih beretki”, jedinica pet godina kasnije prerasla u vrhunski obučenu formaciju komandosa.

SPOMEN-SOBA
NA oko 50 lokacija na ratištima u Republici Srpskoj Krajini, Republici Srpskoj, Kosmetu i na drugim ratnim područjima poginulo je 47 pripadnika “crvenih beretki”, dok je 270 ranjeno. Prvi borac - Borjan Vučković - nastradao je 1991. godine u minskom polju kod kampa “Pajzož”. Na Kosovu i Metohiji poginulo je 11 pripadnika “crvenih beretki” i to od početka marta 1998. do povlačenja snaga bezbednosti iz Pokrajine juna 1999. godine. U spomen-sobi u Centru na brdu Štolc nalaze se 33 slike specijalaca poginulih u borbama ili u udesima helikoptera, saobrađajnim nesrećama, nesretnim slučajevima ili onih koji su umrli.

CENTAR U KULI
BAZA JSO u Kuli zvaničo nosi naziv Centar za obuku specijalnih jedinica “Radoslav Kostić”. Kostić je bio istaknuti pripadnik “crvenih beretki” koji je poginuo 1994. godine. Resor državne bezbednosti preuzeo je ovaj objekat u februaru 1995. godine, a do tada je služio za prihvat izbeglica iz Republike Srpske Krajine i Republike Srpske. Objekat je kompletno renoviran, pošto je bio dosta ruiniran.
Centar je bio među prvim objektima u Srbiji koji je razoren u raketiranju NATO alijanse prilikom agresije na SRJ 1999. godine. Naravno, “Radoslav Kostić” je bio i jedan od prvih objekata obnovljenih posle bombardovanja. U centru na brdu Štolc, RDB je napravio poligon za obuku, strelište i heliodrom. Tu je i glavna zgrada u okviru koje je i spomen- -soba u kojoj su fotografije svih poginulih pripadnika “crvenih beretki”, velika zbirka oružja i trofeji uzeti od neprijatelja tokom ratnih sukoba u kojima su učestvovali. Na Štolcu su i ambulanta, hangari, učionice i “društveno zabavne prostorije”, opremljene fliperima, video-igricama, bilijar-stolovima...

NASTAVLJA SE