Jačanje crkvene opštine odrazilo se ne samo u duhovnim poslovima, već i u poboljšanju materijalnog položaja Srba. Patent o toleranciji Josifa Drugog išao je naruku pravoslavnom življu.
Piše: Dejan Medaković
ISTINSKI preokret za život Srba u Zagrebu predstavljao je Patent o toleranciji Josifa Drugog od 29. oktobra 1781, kojim je ovaj prosvećeni vladar preobrazio celokupni verski život u Austriji. Tu veliku povlasticu su Srbi odmah iskoristili, posebno trgovci, koji su i ranije počeli da se stalno naseljavaju u Zagrebu, iako njihov položaj nije bio pravno regulisan. Osećajući da su sa ovim pravoslavnim življem, među kojima su pored Srba bili i Grci, stekli konkurente, zagrebački trgovci su odmah pokušali da spreče njihovo stalno naseljavanje.
Takav zahtev uputili su na tri strane: kr. Namesničkom veću, svom episkopu Josifu Galufu i gradskom poglavarstvu na brdu Gradec. Nabrajajući imena doseljenih trgovaca, tužioci navode da ih ima "već 28, ali će ih uskoro biti i do 30, koji su sad pripremljeni samo kao stranci (gosti), no ubrzo će oni dovesti i svoje žene i djecu, pa će naposletku tražiti da u mjestu podignu i svoju vlastitu crkvu, da imaju i svoje sveštenike, i to će i dobiti".
Otpor starosedelaca, koji su teško primali državne reforme, nezadovoljni zbog gubitka monopolskog položaja, nije mogao da spreči izvršenje carske volje. Uzalud su bile borbe protiv pravoslavnih trgovaca koji su sa sobom doneli i kapital, kao što je to bio slučaj u Trstu i Beču... Pravoslavni žitelji Zagreba, Srbi i Grci, dobili su dozvolu za obavljanje verske službe, a naročito krštenja, venčanja i sahrane, "a taj obred imao se vršiti ne javnim sprovodom, već na samom groblju". Patent je dozvoljavao i obavljanje službe Božje u privatnim kućama, čime je svešteniku ukinuta zabrana vršenja dužnosti, što je bilo učinjeno na zahtev biskupa i župnika.
PRAVOSLAVNI žitelji Zagreba dobili su svog prvog sveštenika, kojeg im je 18. aprila 1784. uputio pakrački vladika Pavle Avakumović. Bio je to monah Gerasim Marković.
Duhovni život zagrebačkih Srba otpočeo je u kući Hrvata Ivana Mikloušića, purgera i čizmara na staroj Harmici (danas Jelačićev trg br. 1), koju je posle njegove smrti kupio Srbin Jakov Sužnjević. U godini 1785, u Zagrebu ima samo 8 pravoslavnih domova sa 40 duša, dok 1821. u 19 domova živi 158 duša, i to 95 Srba, 48 Grka i 15 Makedovlaha ili Cincara.
Za razvoj srpske crkvene opštine u Zagrebu bilo je od velike važnosti to duhovno jedinstvo Srba i Grka, tj. Cincara. U prvoj fazi, koja počinje osnivanjem zajedničke crkvene opštine, njihovi međusobni nesporazumi nisu postojali. Tako je to bilo i u Trstu, Zemunu, Mitrovici, Beču, Miškolcu, Budimu i Sent Andreji. U 19. veku nastupile su trzavice izazvane mahom pitanjem broja mesečnih bogosluženja na crkvenoslovenskom ili grčkom jeziku, što je često dovodilo do nacionalnog razdvajanja, kao što se to desilo i u Trstu i Beču.
Uprkos Carskom patentu o toleranciji, lokalne vlasti na Gradecu i Kaptolu nisu se mogle pomiriti sa činjenicom da je u katoličkom Zagrebu osnovana pravoslavna crkvena opština, čiji su članovi Srbi i Grci zajedničkim snagama pregli da je ojačaju i osposobe za svoju versku misiju. Te smetnje naterale su pakračkog episkopa Pavla Avakumovića da se zbog crkvene opštine i parohije u Zagrebu, obrati i samom vladaru. Josif Drugi je udovoljio episkopovoj molbi 15. decembra 1785, te je Kraljevsko namesničko veće intimatom iz Budima 17. januara 1786. obavestilo Magistrat "da je u zagrebačkoj crkvenoj općini nesjedinjenih dozvoljeno obavljati privatno bogosluženja". Izvestivši o dobrom ishodu zagrebačku crkvenu opštinu, episkop Avakumović ih je podstakao da od lepavinskog igumana Danila Preradovića zatraže da im u Zagreb pošalje jednog vrednog jeromonaha.
Tada je prvi duhovnik zagrebačkih pravoslavaca, lepavinski monah Gerasim Marković, počeo da vodi crkvene knjige. Kada je Bratski sabor lepavinski povukao iz Zagreba jeromonaha Gerasima, odlučio je da ovamo pošalje jeromonaha Petronija Stefanovića, koji je u Zagrebu obavio svoje prvo krštenje deteta 5. februara 1788. Za njegovo vreme otpočelo je u Zagrebu i vođenje Matice venčanih.
JAČANJE crkvene opštine odrazilo se ne samo u duhovnim poslovima, već i u poboljšanju materijalnog položaja. O tome svedoči kupovina jednog broja kuća, kao i nasleđivanje nekretnina opštinara koji su ostali bez potomstva, što dokazuje da je njihovo materijalno stanje ojačalo i da je posao kojim su se bavili napredovao. Materijalni uspon pravoslavnih stanovnika Zagreba uticao je i na njihov prijem za punovažne građane grada. Na zahtev (pro)Namesničkog veća od 22. juna 1793, Magistrat je poslao iskaz o familijama "ilirske narodnosti, grčko-nesjedinjene vere" na teritoriji grčke opštine zagrebačke, sa pitanjem, koliko godišnje plaćaju katastralnih prireza. Gradski notar nije propustio da kod novoprimljenih građana Zagreba navede ukoliko su oni Grkokatolici, dok za druge beleži da su Hrvati.
Ovakvo razdvajanje po poreklu i narodnosti kasnije će uticati i na njihovo nacionalno opredeljenje, posebno kod doseljenika poreklom iz Grčke, koji će se brže priklanjati hrvatskom narodu. Ponekad ih je samo pravoslavna vera vezivala za izvornu, ortodoksnu, balkansku civilizaciju, kojoj još nisu bile zaoštrene deobe po nacionalnom osnovu. Bio je to proces sličan kao kod Srba, gde se grčko-cincarski elemenat stapao sa srpskim narodom. Izuzeci koji postoje u Beču, Trstu i Pešti, dokazuju snagu tog naroda i njegovo odolevanje da budu utopljeni u većinski slovenski živalj.
Vreme posle patenta o toleranciji donelo je pravoslavcima u Austriji spokojniji razvoj. Smetnje koje su činjene od katoličkog visokog klera su bile samo ostatak srednjovekovnih feudalnih prava i zahteva katoličke crkve. Stanje pravoslavne crkve u Zagrebu verno odražava iskaz zagrebačkog magistrata od 31. januara i 30. avgusta 1792. upućen Namesničkom veću, kojim se traži da se pošalje "iskaz o pravoslavnoj parohiji zagrebačkoj". U njemu se kaže da postoji kapela (oratorijum) i da postoji 12 domova sa 71 dušom. Bogosluženje je vršeno u jednoj sobi privatne kuće. Kao sveštenik pominje se neki monah iz manastira Lepavine, za kojeg manastir godišnje dobija 70 forinti, a on sam stan i hranu.
ZIDANJE CRKVE
STANJE krajnje stešnjenosti navelo je pravoslavnu crkvenu opštinu zagrebačku da se 7. marta 1793. obrati Magistratu s molbom da joj izda potrebne dokumente, jer "namerava zamoliti dozvolu kod najvišega prestola" za gradnju crkve, od solidnog materijala. U Magistratu je odlučeno da "crkvena opština ima najpre podneti pismeni individualni iskaz o familijama, pa će se predmet na idućoj sednici rešiti". Uprkos otezanju rešavanja ovog zahteva, druge okolnosti su ubrzale zidanje pravoslavne crkve u Zagrebu.
(NASTAVLJA SE)
ISTINSKI preokret za život Srba u Zagrebu predstavljao je Patent o toleranciji Josifa Drugog od 29. oktobra 1781, kojim je ovaj prosvećeni vladar preobrazio celokupni verski život u Austriji. Tu veliku povlasticu su Srbi odmah iskoristili, posebno trgovci, koji su i ranije počeli da se stalno naseljavaju u Zagrebu, iako njihov položaj nije bio pravno regulisan. Osećajući da su sa ovim pravoslavnim življem, među kojima su pored Srba bili i Grci, stekli konkurente, zagrebački trgovci su odmah pokušali da spreče njihovo stalno naseljavanje.
Takav zahtev uputili su na tri strane: kr. Namesničkom veću, svom episkopu Josifu Galufu i gradskom poglavarstvu na brdu Gradec. Nabrajajući imena doseljenih trgovaca, tužioci navode da ih ima "već 28, ali će ih uskoro biti i do 30, koji su sad pripremljeni samo kao stranci (gosti), no ubrzo će oni dovesti i svoje žene i djecu, pa će naposletku tražiti da u mjestu podignu i svoju vlastitu crkvu, da imaju i svoje sveštenike, i to će i dobiti".
Otpor starosedelaca, koji su teško primali državne reforme, nezadovoljni zbog gubitka monopolskog položaja, nije mogao da spreči izvršenje carske volje. Uzalud su bile borbe protiv pravoslavnih trgovaca koji su sa sobom doneli i kapital, kao što je to bio slučaj u Trstu i Beču... Pravoslavni žitelji Zagreba, Srbi i Grci, dobili su dozvolu za obavljanje verske službe, a naročito krštenja, venčanja i sahrane, "a taj obred imao se vršiti ne javnim sprovodom, već na samom groblju". Patent je dozvoljavao i obavljanje službe Božje u privatnim kućama, čime je svešteniku ukinuta zabrana vršenja dužnosti, što je bilo učinjeno na zahtev biskupa i župnika.
PRAVOSLAVNI žitelji Zagreba dobili su svog prvog sveštenika, kojeg im je 18. aprila 1784. uputio pakrački vladika Pavle Avakumović. Bio je to monah Gerasim Marković.
Duhovni život zagrebačkih Srba otpočeo je u kući Hrvata Ivana Mikloušića, purgera i čizmara na staroj Harmici (danas Jelačićev trg br. 1), koju je posle njegove smrti kupio Srbin Jakov Sužnjević. U godini 1785, u Zagrebu ima samo 8 pravoslavnih domova sa 40 duša, dok 1821. u 19 domova živi 158 duša, i to 95 Srba, 48 Grka i 15 Makedovlaha ili Cincara.
Za razvoj srpske crkvene opštine u Zagrebu bilo je od velike važnosti to duhovno jedinstvo Srba i Grka, tj. Cincara. U prvoj fazi, koja počinje osnivanjem zajedničke crkvene opštine, njihovi međusobni nesporazumi nisu postojali. Tako je to bilo i u Trstu, Zemunu, Mitrovici, Beču, Miškolcu, Budimu i Sent Andreji. U 19. veku nastupile su trzavice izazvane mahom pitanjem broja mesečnih bogosluženja na crkvenoslovenskom ili grčkom jeziku, što je često dovodilo do nacionalnog razdvajanja, kao što se to desilo i u Trstu i Beču.
Uprkos Carskom patentu o toleranciji, lokalne vlasti na Gradecu i Kaptolu nisu se mogle pomiriti sa činjenicom da je u katoličkom Zagrebu osnovana pravoslavna crkvena opština, čiji su članovi Srbi i Grci zajedničkim snagama pregli da je ojačaju i osposobe za svoju versku misiju. Te smetnje naterale su pakračkog episkopa Pavla Avakumovića da se zbog crkvene opštine i parohije u Zagrebu, obrati i samom vladaru. Josif Drugi je udovoljio episkopovoj molbi 15. decembra 1785, te je Kraljevsko namesničko veće intimatom iz Budima 17. januara 1786. obavestilo Magistrat "da je u zagrebačkoj crkvenoj općini nesjedinjenih dozvoljeno obavljati privatno bogosluženja". Izvestivši o dobrom ishodu zagrebačku crkvenu opštinu, episkop Avakumović ih je podstakao da od lepavinskog igumana Danila Preradovića zatraže da im u Zagreb pošalje jednog vrednog jeromonaha.
Tada je prvi duhovnik zagrebačkih pravoslavaca, lepavinski monah Gerasim Marković, počeo da vodi crkvene knjige. Kada je Bratski sabor lepavinski povukao iz Zagreba jeromonaha Gerasima, odlučio je da ovamo pošalje jeromonaha Petronija Stefanovića, koji je u Zagrebu obavio svoje prvo krštenje deteta 5. februara 1788. Za njegovo vreme otpočelo je u Zagrebu i vođenje Matice venčanih.
JAČANJE crkvene opštine odrazilo se ne samo u duhovnim poslovima, već i u poboljšanju materijalnog položaja. O tome svedoči kupovina jednog broja kuća, kao i nasleđivanje nekretnina opštinara koji su ostali bez potomstva, što dokazuje da je njihovo materijalno stanje ojačalo i da je posao kojim su se bavili napredovao. Materijalni uspon pravoslavnih stanovnika Zagreba uticao je i na njihov prijem za punovažne građane grada. Na zahtev (pro)Namesničkog veća od 22. juna 1793, Magistrat je poslao iskaz o familijama "ilirske narodnosti, grčko-nesjedinjene vere" na teritoriji grčke opštine zagrebačke, sa pitanjem, koliko godišnje plaćaju katastralnih prireza. Gradski notar nije propustio da kod novoprimljenih građana Zagreba navede ukoliko su oni Grkokatolici, dok za druge beleži da su Hrvati.
Ovakvo razdvajanje po poreklu i narodnosti kasnije će uticati i na njihovo nacionalno opredeljenje, posebno kod doseljenika poreklom iz Grčke, koji će se brže priklanjati hrvatskom narodu. Ponekad ih je samo pravoslavna vera vezivala za izvornu, ortodoksnu, balkansku civilizaciju, kojoj još nisu bile zaoštrene deobe po nacionalnom osnovu. Bio je to proces sličan kao kod Srba, gde se grčko-cincarski elemenat stapao sa srpskim narodom. Izuzeci koji postoje u Beču, Trstu i Pešti, dokazuju snagu tog naroda i njegovo odolevanje da budu utopljeni u većinski slovenski živalj.
Vreme posle patenta o toleranciji donelo je pravoslavcima u Austriji spokojniji razvoj. Smetnje koje su činjene od katoličkog visokog klera su bile samo ostatak srednjovekovnih feudalnih prava i zahteva katoličke crkve. Stanje pravoslavne crkve u Zagrebu verno odražava iskaz zagrebačkog magistrata od 31. januara i 30. avgusta 1792. upućen Namesničkom veću, kojim se traži da se pošalje "iskaz o pravoslavnoj parohiji zagrebačkoj". U njemu se kaže da postoji kapela (oratorijum) i da postoji 12 domova sa 71 dušom. Bogosluženje je vršeno u jednoj sobi privatne kuće. Kao sveštenik pominje se neki monah iz manastira Lepavine, za kojeg manastir godišnje dobija 70 forinti, a on sam stan i hranu.
ZIDANJE CRKVE
STANJE krajnje stešnjenosti navelo je pravoslavnu crkvenu opštinu zagrebačku da se 7. marta 1793. obrati Magistratu s molbom da joj izda potrebne dokumente, jer "namerava zamoliti dozvolu kod najvišega prestola" za gradnju crkve, od solidnog materijala. U Magistratu je odlučeno da "crkvena opština ima najpre podneti pismeni individualni iskaz o familijama, pa će se predmet na idućoj sednici rešiti". Uprkos otezanju rešavanja ovog zahteva, druge okolnosti su ubrzale zidanje pravoslavne crkve u Zagrebu.
(NASTAVLJA SE)
Pratite nas i putem iOS i android aplikacije
Najnovije iz rubrike
uživoRAT U UKRAJINI Zelenski: Zabrana pregovora se ne odnosi na mene; Peskov: Rusija se sprema za pregovore u Istanbulu
RAT u Ukrajini-1.175. dan.
13. 05. 2025. u 07:31 >> 16:53
NEVEROVATNO UKUSNA: Kruna od lisnatog testa sa spanaćem i kozijim sirom
OVA kruna od lisnatog testa sa spanaćem i kozjim sirom pravi je hit za svaku priliku – izgleda impresivno, a priprema se lako.
13. 05. 2025. u 16:45
PARIZ OSTAJE BEZ NAJBOLJEG IGRAČA: Ti DŽej Šorts ide u NBA ligu
PRAVO otkrovenje u Evroligi bio je omaleni plejmejker Pariz Ti Džej Šorts. Njegove sjajne partije nisu promakle ni NBA klubovima, pa se tako pojavila informacija da mi Amerikanac naredne sezone mogao da igra u najjačoj ligi na svetu.
13. 05. 2025. u 16:45
NESTOROVIĆ O BLOKADERIMA FOTELJAŠIMA: Gadili su se politike, a onda je došlo do kopernikanskog obrta! (VIDEO)
DOKTOR Branimir Nestorović, poslanik u Skupštini Srbije i redova "Mi, snaga naroda" govorio je u jednom gostovanju o blokaderima foteljašima.
13. 05. 2025. u 16:41
ZELENSKI: "DEKRET NE VAŽI ZA MENE" Najavljuje mogući susret sa Putinom u Turskoj 15. maja
DEKRET o zabrani pregovora sa Rusijom ne odnosi se na mene lično, izjavio je Vladimir Zelenski u razgovoru sa novinarima. On je takođe potvrdio da 15. maja ima planiran sastanak sa turskim liderom Redžepom Tajipom Erdoganom u Ankari, ali i da računa da će se sastati sa ruskim predsednikom Vladimirom Putinom u Ankari ili Istanbulu.
13. 05. 2025. u 16:32
