Za Srbe u Hrvatskoj i Slavoniji od velikog je značaja bilo postojanje Vojne krajine. U vreme Prvog svetskog rata bile su zatvorene sve srpske škole.
Piše: Dejan Medaković
ZA razvojni put školstva pravoslavne crkvene opštine u Zagrebu značajan je mart 1877. kada je osnovano "Srpsko pevačko društvo", koje je posebno negovalo "crkveno pjenije". Od 1878. godine, u crkvi se na sv. liturgiji poje prema partituri koju je za srpsku crkvenu opštinu u Trstu sastavio italijanski kompozitor Siniko. Nastavljeni su napori da se reši pitanje škole, za koju su od 1888. počeli da stižu prilozi za njeno osnivanje sakupljeni preko crkve.
Za vreme Prvog svetskog rata zatvorena su sva odeljenja srpske osnovne škole u Zagrebu. Školske prostorije zaposela je vojska, a tek 1917. naređeno je njihovo ponovno otvaranje. Škola je tada privremeno uzela u najam tri prostorije u devojačkom internatu zagrebačke Dobrotvorne zadruge Srpkinja u Preradovićevoj ulici broj 21.
Katihetsku dužnost od 1877. do 1895. u svim školama vršio je "dušepopečitelj parohije zagrebačke" otac Amvrosije Pavlović. Godine 1885. u Zagreb je došao prvi katiheta za decu istočnopravoslavne vere na srednjim i stručnim školama Jovan Petrović. Drugi katiheta Dimitrije Vitković bio je u preparandiji, na liceju i obrtnoj školi, dok ga 1908. godine nije zamenio kapelan Radivoj Kokić. Godine 1919. otvoreno je i treće katihetsko mesto na muškim srednjim školama, koje je zauzeo prezviter Jovan Bunjevac.
GODINE 1919. donesen je Zakon o izmenama Zakona o narodnim školama od 19. aprila 1904. U sprovođenju tog Zakona došao je red i na učitelje srpskih narodnih osnovnih škola, te su i oni 1920. prevedeni na nove plate. Ukoliko nisu mogle da ih plaćaju crkvene opštine, na to se obavezala država. To je značilo da su sve srpske narodne škole postale državne. Stvoreno je poludržavno, a polustanje preuzeto iz crkve, koje je u Zagrebu trajalo 1922-1925. godine. Rešenjem Ministarstva prosvete od 1. januara 1925. godine, konačno je odlučeno "da upravne opštine u Hrvatskoj i Slavoniji od 1. januara 1925. snose sve troškove za izdržavanje bivših srpskih narodnih autonomnih (veroispovednih), a sada opštih narodnih osnovnih škola, te će u svom godišnjem proračunu osigurati u tu svrhu sve redovite i vanredne troškove, kao i za ostale opštenarodne škole".
"Ukoliko su ove škole u zgradama pravoslavne crkvene opštine, upravne opštine dužne su sporazumno sa crkvenim opštinama plaćati ovima odštetu za upotrebu i popravke tih prostorija dok su u njima škole, kao i uopšte za snošenje svih ostalih troškova koji padaju na teren upravnih opština u Hrvatskoj i Slavoniji oko izdržavanja opštih narodnih škola, prema zakonu od 21. oktobra 1888." Sprovođenje ove zakonske odluke, usled zatezanja zagrebačke gradske opštine konačno je rešeno tek krajem 1919.
Tako je posle više od sto godina zaključeno poglavlje vezano za osnivanje škole pri zagrebačkoj crkvenoj opštini i savlađivanje materijalnih teškoća za njeno održanje. U toj dugoj borbi rešavano je i pitanje nastavnika, iako njihov izbor nije bio veliki, kao ni njihovo obrazovanje, koje nije bilo na visini obaveza. Opština je mogla da računa uglavnom na monahe, mahom iz manastira Lepavine, a tek mnogo kasnije, od druge polovine 19. veka javljaju se bolje školovani učitelji. Ovi prvi, zadovoljavali su se osnovnim elementima hrišćanskog učenja, pojanjem i poznavanjem Psaltira. I ta oskudna znanja bila su dovoljna da pravoslavni živalj odoli prozelitskim pritiscima Katoličke crkve, a naročito propovedničkoj snazi njihovih učenih monaha, kao što su isusovci ili franjevci. Bila je to neravnopravna borba, u koju se, kao što je to bilo, na primer, u slučaju manastira Marče, mešala i najviša državna vlast, koja je često ignorisala date carske privilegije.
U toj bespoštednoj borbi za Srbe u Hrvatskoj i Slavoniji, od velikog značaja bilo je postojanje Vojne krajine, u čijem su okrilju Srbi morali da traže zaštitu. Grčevito vezivanje za svoju tradiciju, veru i vekovne svetačke kultove, stvorilo je jedan posebni odbrambeni mehanizam, koji je Srpska crkva brižno negovala. Tek u drugoj polovini veka pritekle su u pomoć snage nikle u prosvećenom građanskom staležu, uključujući tu i predstavnike vojničkog plemstva. Posle trgovačke mecenatske faze, javilo se u drugoj polovini 19. veka i više činovništvo. Ugledna zvanja Srba u administraciji austrijske države u Hrvatskoj, predstavljala su ishod velikih političkih promena u epohi dualizma. U tom vremenu postalo je neodrživo istrajavanje na prevaziđenom unutrašnjem sklopu Austro-Ugarske, kojoj su reforme bile neizbežne, uprkos naporima njenih konzervativnih krugova da se što duže sačuva njeno davno uspostavljeno feudalno ustrojstvo.
VELIČINA pravoslavne crkvene opštine u Zagrebu imala je za posledicu i pokretanje pitanja sahranjivanja njihovih pokojnika. Pravoslavci su se obratili gradskom Magistratu, obrazlažući prepreke da se pravoslavni pokojnici sahranjuju na katoličkim grobljima. Magistrat je podržao ovu molbu, pa je odlučeno da im se dozvoli kupovina zemljišta za sahranjivanje. Godine 1785. pravoslavna crkvena opština je od protonatora Baltazara Bušića kupila pola jutra njive sa pripadajućim brežuljkom, "što se sa istoka graniči potokom Jelenovšćakom", na kojoj su sahranjeni prvi pravoslavni hrišćani u Zagrebu.
Nakon izgradnje groblja na Mirogoju 1876, prva pravoslavna sahrana na njemu obavljena je 2. marta 1877. Zbog regulacionih razloga, mnogi pokojnici su sa starog Iličkog groblja preneti na Mirogoj. Među njima, preneti su i posmrtni ostaci velikog dobrotvora Pravoslavne crkvene opštine zagrebačke Nestora Borojevića, kome je supruga Jelena Berendeji u arkadi podigla raskošnu grobnicu. Bila je to posledica odluke grada da reši pitanje manjih zagrebačkih grobalja. Odlučan korak učinjen je 1873. godine, kada je zagrebačka opština otkupila posed Mirogoj koji je pripadao dr LJudevitu Gaju zajedno sa njegovom vilom, da bi ceo kompleks pretvorila u središnje zagrebačko groblje. Prvi je na njemu sahranjen učitelj gimnastike Miroslav Singer 1876. godine.
Koliko je zagrebačka opština želela da trajno reši pitanje groblja svedoči Statut groblja, koji je do detalja predviđao njegov rad. NJega je propisao 13. maja 1878. gradski načelnik Stanko Andrijević, a iste godine potvrdila ga je Kraljevska hrvatsko-slavonsko-dalmatinska vlada. On je odredio da vernici svih veroispovesti uživaju jednaka prava i imaju jednake dužnosti.
(NASTAVLJA SE)
ZA razvojni put školstva pravoslavne crkvene opštine u Zagrebu značajan je mart 1877. kada je osnovano "Srpsko pevačko društvo", koje je posebno negovalo "crkveno pjenije". Od 1878. godine, u crkvi se na sv. liturgiji poje prema partituri koju je za srpsku crkvenu opštinu u Trstu sastavio italijanski kompozitor Siniko. Nastavljeni su napori da se reši pitanje škole, za koju su od 1888. počeli da stižu prilozi za njeno osnivanje sakupljeni preko crkve.
Za vreme Prvog svetskog rata zatvorena su sva odeljenja srpske osnovne škole u Zagrebu. Školske prostorije zaposela je vojska, a tek 1917. naređeno je njihovo ponovno otvaranje. Škola je tada privremeno uzela u najam tri prostorije u devojačkom internatu zagrebačke Dobrotvorne zadruge Srpkinja u Preradovićevoj ulici broj 21.
Katihetsku dužnost od 1877. do 1895. u svim školama vršio je "dušepopečitelj parohije zagrebačke" otac Amvrosije Pavlović. Godine 1885. u Zagreb je došao prvi katiheta za decu istočnopravoslavne vere na srednjim i stručnim školama Jovan Petrović. Drugi katiheta Dimitrije Vitković bio je u preparandiji, na liceju i obrtnoj školi, dok ga 1908. godine nije zamenio kapelan Radivoj Kokić. Godine 1919. otvoreno je i treće katihetsko mesto na muškim srednjim školama, koje je zauzeo prezviter Jovan Bunjevac.
GODINE 1919. donesen je Zakon o izmenama Zakona o narodnim školama od 19. aprila 1904. U sprovođenju tog Zakona došao je red i na učitelje srpskih narodnih osnovnih škola, te su i oni 1920. prevedeni na nove plate. Ukoliko nisu mogle da ih plaćaju crkvene opštine, na to se obavezala država. To je značilo da su sve srpske narodne škole postale državne. Stvoreno je poludržavno, a polustanje preuzeto iz crkve, koje je u Zagrebu trajalo 1922-1925. godine. Rešenjem Ministarstva prosvete od 1. januara 1925. godine, konačno je odlučeno "da upravne opštine u Hrvatskoj i Slavoniji od 1. januara 1925. snose sve troškove za izdržavanje bivših srpskih narodnih autonomnih (veroispovednih), a sada opštih narodnih osnovnih škola, te će u svom godišnjem proračunu osigurati u tu svrhu sve redovite i vanredne troškove, kao i za ostale opštenarodne škole".
"Ukoliko su ove škole u zgradama pravoslavne crkvene opštine, upravne opštine dužne su sporazumno sa crkvenim opštinama plaćati ovima odštetu za upotrebu i popravke tih prostorija dok su u njima škole, kao i uopšte za snošenje svih ostalih troškova koji padaju na teren upravnih opština u Hrvatskoj i Slavoniji oko izdržavanja opštih narodnih škola, prema zakonu od 21. oktobra 1888." Sprovođenje ove zakonske odluke, usled zatezanja zagrebačke gradske opštine konačno je rešeno tek krajem 1919.
Tako je posle više od sto godina zaključeno poglavlje vezano za osnivanje škole pri zagrebačkoj crkvenoj opštini i savlađivanje materijalnih teškoća za njeno održanje. U toj dugoj borbi rešavano je i pitanje nastavnika, iako njihov izbor nije bio veliki, kao ni njihovo obrazovanje, koje nije bilo na visini obaveza. Opština je mogla da računa uglavnom na monahe, mahom iz manastira Lepavine, a tek mnogo kasnije, od druge polovine 19. veka javljaju se bolje školovani učitelji. Ovi prvi, zadovoljavali su se osnovnim elementima hrišćanskog učenja, pojanjem i poznavanjem Psaltira. I ta oskudna znanja bila su dovoljna da pravoslavni živalj odoli prozelitskim pritiscima Katoličke crkve, a naročito propovedničkoj snazi njihovih učenih monaha, kao što su isusovci ili franjevci. Bila je to neravnopravna borba, u koju se, kao što je to bilo, na primer, u slučaju manastira Marče, mešala i najviša državna vlast, koja je često ignorisala date carske privilegije.
U toj bespoštednoj borbi za Srbe u Hrvatskoj i Slavoniji, od velikog značaja bilo je postojanje Vojne krajine, u čijem su okrilju Srbi morali da traže zaštitu. Grčevito vezivanje za svoju tradiciju, veru i vekovne svetačke kultove, stvorilo je jedan posebni odbrambeni mehanizam, koji je Srpska crkva brižno negovala. Tek u drugoj polovini veka pritekle su u pomoć snage nikle u prosvećenom građanskom staležu, uključujući tu i predstavnike vojničkog plemstva. Posle trgovačke mecenatske faze, javilo se u drugoj polovini 19. veka i više činovništvo. Ugledna zvanja Srba u administraciji austrijske države u Hrvatskoj, predstavljala su ishod velikih političkih promena u epohi dualizma. U tom vremenu postalo je neodrživo istrajavanje na prevaziđenom unutrašnjem sklopu Austro-Ugarske, kojoj su reforme bile neizbežne, uprkos naporima njenih konzervativnih krugova da se što duže sačuva njeno davno uspostavljeno feudalno ustrojstvo.
VELIČINA pravoslavne crkvene opštine u Zagrebu imala je za posledicu i pokretanje pitanja sahranjivanja njihovih pokojnika. Pravoslavci su se obratili gradskom Magistratu, obrazlažući prepreke da se pravoslavni pokojnici sahranjuju na katoličkim grobljima. Magistrat je podržao ovu molbu, pa je odlučeno da im se dozvoli kupovina zemljišta za sahranjivanje. Godine 1785. pravoslavna crkvena opština je od protonatora Baltazara Bušića kupila pola jutra njive sa pripadajućim brežuljkom, "što se sa istoka graniči potokom Jelenovšćakom", na kojoj su sahranjeni prvi pravoslavni hrišćani u Zagrebu.
Nakon izgradnje groblja na Mirogoju 1876, prva pravoslavna sahrana na njemu obavljena je 2. marta 1877. Zbog regulacionih razloga, mnogi pokojnici su sa starog Iličkog groblja preneti na Mirogoj. Među njima, preneti su i posmrtni ostaci velikog dobrotvora Pravoslavne crkvene opštine zagrebačke Nestora Borojevića, kome je supruga Jelena Berendeji u arkadi podigla raskošnu grobnicu. Bila je to posledica odluke grada da reši pitanje manjih zagrebačkih grobalja. Odlučan korak učinjen je 1873. godine, kada je zagrebačka opština otkupila posed Mirogoj koji je pripadao dr LJudevitu Gaju zajedno sa njegovom vilom, da bi ceo kompleks pretvorila u središnje zagrebačko groblje. Prvi je na njemu sahranjen učitelj gimnastike Miroslav Singer 1876. godine.
Koliko je zagrebačka opština želela da trajno reši pitanje groblja svedoči Statut groblja, koji je do detalja predviđao njegov rad. NJega je propisao 13. maja 1878. gradski načelnik Stanko Andrijević, a iste godine potvrdila ga je Kraljevska hrvatsko-slavonsko-dalmatinska vlada. On je odredio da vernici svih veroispovesti uživaju jednaka prava i imaju jednake dužnosti.
(NASTAVLJA SE)
Pratite nas i putem iOS i android aplikacije
Najnovije iz rubrike
uživoRAT U UKRAJINI Zelenski: Zabrana pregovora se ne odnosi na mene; Peskov: Rusija se sprema za pregovore u Istanbulu
RAT u Ukrajini-1.175. dan.
13. 05. 2025. u 07:31 >> 16:53
NEVEROVATNO UKUSNA: Kruna od lisnatog testa sa spanaćem i kozijim sirom
OVA kruna od lisnatog testa sa spanaćem i kozjim sirom pravi je hit za svaku priliku – izgleda impresivno, a priprema se lako.
13. 05. 2025. u 16:45
PARIZ OSTAJE BEZ NAJBOLJEG IGRAČA: Ti DŽej Šorts ide u NBA ligu
PRAVO otkrovenje u Evroligi bio je omaleni plejmejker Pariz Ti Džej Šorts. Njegove sjajne partije nisu promakle ni NBA klubovima, pa se tako pojavila informacija da mi Amerikanac naredne sezone mogao da igra u najjačoj ligi na svetu.
13. 05. 2025. u 16:45
NESTOROVIĆ O BLOKADERIMA FOTELJAŠIMA: Gadili su se politike, a onda je došlo do kopernikanskog obrta! (VIDEO)
DOKTOR Branimir Nestorović, poslanik u Skupštini Srbije i redova "Mi, snaga naroda" govorio je u jednom gostovanju o blokaderima foteljašima.
13. 05. 2025. u 16:41
ZELENSKI: "DEKRET NE VAŽI ZA MENE" Najavljuje mogući susret sa Putinom u Turskoj 15. maja
DEKRET o zabrani pregovora sa Rusijom ne odnosi se na mene lično, izjavio je Vladimir Zelenski u razgovoru sa novinarima. On je takođe potvrdio da 15. maja ima planiran sastanak sa turskim liderom Redžepom Tajipom Erdoganom u Ankari, ali i da računa da će se sastati sa ruskim predsednikom Vladimirom Putinom u Ankari ili Istanbulu.
13. 05. 2025. u 16:32
